Дыназаўры, мае дыназаўры...

"Динозавры, мои динозавры!
Куда же вы сгинули в прошлое!
Не успел я на вас посмотреть..."
Из детского стихотворения

" -- Ого, якая прыгажуня! -- пачуўся прыемны мужчынскі барытон. -- Ды гэта ж Хахуля! Пра яе пусцілі пагалоску, што яна вымерла, а яна, бач, жыве!"
Пятро Васючэнка. Каляровая затока.

1997 г. БДПУ імя М. Танка. Шматпавярховік гістарычнага факультэта. Семінар па археалогіі. Ля дошкі стаяць першакурснік Андрэй Берастоўскі і выкладчык Лявон Калядзінскі (дарэчы вядомы беларускі археолаг).
-- Малюй чалавека, Андрэй! -- камандуе выкладчык.
Бяру ружовую крэйду, малюю схематычнага чалавечка.
-- Гэта чалавек, ён чырвоны, бо з лазні выйшаў -- тлумачу. Выкладчык быў гумарыст яшчэ той, таму я ведаў, што за такія прыколы мне нічога не будзе.
Калядзінскі справа ад чалавека малюе зялёнага дыназаўра.
-- Гэта дыназаўр, ён траўкі наеўся, тлумачыць выкладчык, -- цяпер, Андрэй праводзь лінію ад чалавека да дыназаўра і пішы 65 млн гадоў. Менавіта столькі часу прайшло паміж тым як зніклі дыназаўры і ўзніклі людзі.

Я разумеў, што не ўсё ладна з той перыядызацыяй, але сістэмных ведаў яшчэ не меў, таму з мэтрам і не спрачаўся. Цяпер ў сваім навуковым блозе хачу выкласць яшчэ адну гіпотэзу. А што калі міфічныя драконы эпохі Сярэднявечча і былі дыназаўрамі?

Не трэба адразу кідацца яйкамі, бо гэта толькі гіпотэза. Я прывяду довады "за", а хто жадае дапіша камянтар з довадамі "супраць"

1. Я ўжо пісаў, што перыядызацыя старажытнай гісторыі мае істотныя дзіркі. Напрыклад хуткасць ўзнікнення ізатопаў радыёактыўнага вугляроду магла быць іншай, чым зараз, як і склад атмасфернага паветра і іншыя паказчыкі ад якіх танчыць перыядызацыя костак дыназаўраў.

2. Косткі дыназаўраў знойдзеных у пэўны час -- не доказ знікнення гэтых жывых істот менавіта ў гэты час, яны маглі знікнуць пазней альбо могуць жыць і зараз.

3. Вучоныя знайшлі столькі варыянтаў тых дыназаўраў, што такі разнастайны статак старажытных яшчараў мог знікнуць не поўнасцю, а часткова.

4. Шматлікія міфы розных народаў рознага часу аб сутыкненнях чалавека з драконам (у міфах беларусаў гэта звычайна цмок) сведчаць аб тым, што такое магло быць на самой справе: чалавек паляваў на дыназаўра ці абараняўся ад яго.

5. Практычна ўсё з таго, што існуе ў прыродзе, ўяўляе сабой складаную інжынерную сістэму, ў якой кожная рэч на сваім месцы. Калі ўявіць, што Бог стварыў дыназаўраў і знішчыў іх за 65 млн гадоў да таго як зрабіў чалавека, то навошта яны ўвогуле былі патрэбны?

Чакаю развіцця думкі...

Хто гэта -- дыназаўр ці дракон?

Украінскі Аль-Пачына

Многія ведаюць сюжэт амерыканскай кінадрамы "Пах жаншчыны" (Scent of a Woman) дзе лейтэнант-палкоўнік Слейд (яго званне адпавядае беларускаму "падпалкоўнік") выступае на паседжанні дысцыплінарнай камісіі элітарнай школы, на якім усю віну за хуліганскі ўчынак супраць дырэктара школы трох багацеяў паспрабавалі перакласці на беднага хлопца Чарлі, адмовіўшагася выдаць імёны злачынцаў. Слейд выступае ў абарону Чарлі, як сябра яго бацькоў (чаго на самой справе не было) і камісія пад уплывам яго аўтарытэту салдата-героя і яго аргументаў адмаўляецца ад ідэі выключыць з школы Чарлі.

Аль-Пачына ў ролі Фрэнка Слейда
Крыніца: https://encrypted-tbn3.gstatic.com/images?q=tbn:ANd9GcTbaB0I-NJVh2xkcbchZ2HA2bWmCc-78DZzc-w_hCQf_83b4fLg6g

Нешта падобнае на самой справе адбылося пры савецкай уладзе ў Львове ў 1980-х. Мне і маёй жонцы аб гэтым казала сама гераіня той падзеі (цяпер ёй ужо далёка за 40). Яна працавала ў нейкай арганізацыі і падала дакументы ў тэхнікум на завочнае навучанне. Але ёй адмовілі і далі зразумець, што прычына ў тым, што яна не састаяла ў камсамоле.
Дзяўчына пайшла на работу.
-- Ну як? Паступіла? -- пытае яе адзін стары супрацоўнік, ветэран Вялікай Айчыннай вайны.
-- Не, мне адмовілі, бо я не камсамолка.
-- Пачакай, пойдзем туды разам.
Стары ветэран пайшоў дадому, апрануў мундзір з узнагародамі і накіраваўся ў гэты тэхнікум разам з дзяўчынай.
-- Што гэта такое?! -- лаяўся ён на прыёмную камісію -- Хіба я для таго праліваў сваю кроў, каб потым мая ўнучка не магла вучыцца толькі таму, што яна не камсамолка?!
-- Што Вы?! Мы не адмаўляемся, залічыць Вашу ўнучку ў наш тэхнікум. -- адказалі яму члены камісіі. Проста мы не ведалі, што яна ўнучка ветэрана вайны.
Дзяўчына паступіла. Крыху пазней яна купіла "дзеду" бутэльку каньяку, каб выразіць падзяку  за тое, што выратаваў яе ў складанай сітуацыі. Потым яна бліскучаскончыла тэхнікум і зараз працуе па спецыяльнасці.

Для мяне гэтыя дзве гісторыі -- галівудская і рэальная -- добры напамін, што ў розных краінах і культурах чалавек можа сутыкнуцца  і з несправядлівасцю, і з выскародствам.

Косці пад падмуркам: працяг гісторыі

Папярэдні пост пра нямецкія вайсковыя могілкі пад Мінскам быў пабудаваны на ўспамінах: маіх уласных і майго дзеда, Дзмітрыя Сямёнавіча Піянзіна. Успаміны ўвогуле крыніца даволі ненадзейная, але ў гэтым выпадку ў мяне зусім няма іншых, хоць і плённа іх шукаў.

Калі я публікаваў успаміны майго дзеда, мяне турбавала адна дробязь, якая не пасавала да сітуацыі. Дзмітрый Сямёнавіч сцвярджаў, што бачыў недалёка ад нямецкіх пахаванняў у 1945 г. Маскоўскія (Усходнія) могілкі, але апошнія былі заснаваны значна пазней, калі верыць апублікаванай у Інтэрнеце інфармацыі. Таму я пісаў як пачуў, але разумеў, што не ўсё так і было.

Новыя ўспаміны.

Сітуацыя крыху праяснілася некалькі дзён таму, калі я выпадкова пазнаёміўся з Аскольдам Пятровічам Санько, які сцвярджае, што жыў у Мінску "пад немцамі". Згодна яго ўспамінаў нямецкія могілкі былі знішчаны яшчэ ў 1944 г., калі па ім прайшліся савецкія танкі. Пасля гэтага на месцы могілак пасадзілі лес (а па інфармацыі, атрыманай ад дзеда, яны знаходзіліся побач з лесам на тэрыторыі будаўніцтва "Маяка", а лес ўжо існаваў). Сам п. Санько гэтага не бачыў, але чуў вусную інфармацыю аб гэтым. Аскольд Пятровіч казаў, што магчыма танкі разбурылі могілкі і ў 1945-м альбо да сярэдзіны 1950-х, калі ён хаваў сваю маці на Маскоўскіх могілках. І дадаў, што дрэвы ў лесе даволі маладыя, таму ён быў пасаджаны ў 1940-я гг.

Паспрабуем узгадніць супярэчнасці.

Я меньш за ўсё жадаю аславіць свайго дзеда як хвалько і падманшчыка. Але думаю, што ўспаміны пана Санько больш падобны на праўду, чым успаміны майго дзеда. Хутчэй за ўсё, апошні мог пераблытаць некаторыя дэталі і падрабязнасці па часу, бо ён бываў на гэтым месцы некалькі разоў і яму ўжо далёка за 80. І вось мае высновы з усяго пачутага.
1. Хутчэй за ўсё чырвоармейцы разбурылі могілкі адразу як ўзялі Мінск у ліпені 1944 г. Прайсці танкамі па могілках маглі нават не ў рамках спланаванай акцыі, а проста па дарозе ў Мінск. Гэта ў згодзе з звычайнай палітыкай таго часу: ўсё, што было нагодай аб нямецкай акупацыі, знішчалі адразу (памятаеце кінахронікі, як з будынкаў ляцяць нацыстскія гербы і сцягі?). Такі ж лёс напаткаў і нямецкія афіцэрскія могілкі ў раёне Акадэміі навук (тады амаль ускраіна горада).
Малаверагодна, што магілы забітых ворагаў прастаялі да 1950-х гг. Але і знішчэнне іх у 50-х танкамі, яшчэ меньш верагодна. Калі да 1950-х гг. не было да іх справы, то знішчаць іх было зручнэй і лагічней бульдозерамі. Але, я схіляюся да думкі, што на месцы "папрацавалі" спачатку танкі, потым бульдозеры ці трактары.
2. Лес пасадзілі на месцы могілак, якія магчыма не было часу перакапаць, як толькі дайшлі рукі. Хутчэй за ўсё гэта былі 1940-я. Гэта ў згодзе з маімі ўласнымі ўспамінамі: ў 1980-х я бачыў косці ля лесу ў большай колькасці чым у поле. Да таго ж інфармацыя беларускіх некрапалістаў, апублікаваная спасылкай у папярэднім пасце пра гэтыя могілкі, змяшчае фоткі раскапаных "чорнымі капацелямі" пахаванняў менавіта ў лесе. Косці былі і ў поле. Але магчыма лесам была ахоплена толькі частка могілак. Да таго ж косці ў поле маглі вынесці дзеці ці нават "капацелі", якіх хапала і пры Саветах. Дарэчы лес маглі пасадзіць і па-за межамі могілак, бо як разбярэш дзе ёсць магілы, а дзе няма, калі ўсё наваколле пераарана танкамі. Таксама лес дазваляў добра схаваць магілы ад марадзёраў, бо пад дрэвамі многа не пакапаеш, а ў адкрытым полі гэта зрабіць лягчэй.
3. Па сцвярджэнню А.П. Санько зямляныя работы канца 80-х, падчас якіх выкідывалі чалавечыя косці, вяліся па праектам, спецыялістаў, якія не ведалі пра знішчаныя могілкі. Таму, хутчэй за ўсё, могілкі былі "сцёрты" адразу як Чырвоная армія заняла Мінск. Бо калі б нейкія рэшты пахаванняў (з крыжамі і  / ці ўзгоркамі альбо без) стаялі ля в.Вялікая Слепня да будаўніцтва гарадскіх кварталаў у 1967 г., аб іх ведалі б многія.
4. Найбольш верагодна ўся магчымая дакументацыя па могілках Вермахта пад Мінскам, якая магла быць у беларускай сталіцы, была знішчана яшчэ ў 40-х. Але магчыма аднавіць гісторыю па фатаграфіям калекцыянераў і архівам ФРГ. Спадзяюся, што такія матэрыялы, яшчэ не зусім зніклі.

Можна па-рознаму ставіцца да лёсу забітых нямецкіх вайскоўцаў. Я не за тое, каб на месцы знішчаных могілак ставіць ім помнік. Але гісторыя патрабуе вывучэння аб'ектыўных фактаў, нават непрыемных. І кожны чалавек мае права атрымаць праўдзівую інфармацыю па такім пытанням. Над гэтым і працую. Тым больш, што я сам маю дачыненне да вандалізму: гуляў з касцямі гэтых забітых немцаў хлопчыкам у 1980-х.

Когда "наши" бьют "наших"

В 2004-05 учебном году на филиале факультета международных отношений Белгосуниверситета на Маяковского 96 в Минске профессор социологии Ричард Канья читал лекции о жизни в США. Среди прочего он рассказал случай как однажды привел русского в провинциальное американское кафе. Когда они заказывали что-то из меню, официантка заметила:
--Y'a not from 'ere (да Вы не местный)
-- I'm Russian (я русский) -- ответил русский спутник профессора
-- And a Communist? (И коммунист) -- спросила напуганная официантка.
-- I was (бывший) -- ответил русский и этим до смерти перепугал несчастную официантку.
Интересно, что в нашей стране коммунистом никого не напугаешь, ибо образы врага в бывшем СССР создавались и создаются совсем иные...
Между тем в самых разных странах и культурах люди прощают "своим" преступления, которые не прощают "чужакам". Т.е. если один и тот же злой поступок делают "свой" и "чужой", то первого рассматривают как исключение, а второго как правило, как типичного представителя.
Предлагаю ознакомиться в связи с этим с рассказом из цикла "Экстраординарные досье" одноименной французской радиопередачи с ведущим Пьером Бельмаром. Грубо говоря, "Экстраординарные досье"  -- это французский аналог передачи "Криминальная Россия": рассказы о реальных необычных преступлениях и происшествиях 19-20 века в Европе.
Рассказ называется "Изготовитель ангелов" Для тех, кто владеет французским, я публикую этот рассказ в виде изображений далее, а для тех, кто не владеет, -- краткий перевод основной мысли.
Молодой деревенский католический священник ведет активную работу с молодежью, ходит с юношами и девушками в походы, играет в футбол и т.п. В процессе неформального общения, он переходит границы дозволенного и одна несовершеннолетняя девушка беременеет от него. Священник пытается уговорить ее совершить аборт или уехать из деревни, чтобы скрыть факт своего отцовства. Девушка не поддается на уговоры, остается жить с родителями, в то же время не предает имя отца будущего ребенка огласке. Тогда священник за несколько дней до ожидаемых родов тайно встречается с ней, уговаривает ее принять отпущение грехов, затем убивает ее, делает кесарево, крестит свою "кесаренную" дочь, убивает ее и обезображивает ее лицо. Убийцу быстро находят и сажают на 20 лет в тюрьму.
Вот краткая суть истории. У этой истории есть имена, даты и иные атрибуты того, что это, вероятнее всего не плод журналистской фантазии. Но даже если это и так, разве не возможно в принципе, чтобы что-то подобное "отчебучил" православный священник в Греции? Или буддистский монах в Мьянме? Или иудейский раввин в Израиле? Или шиитский мулла в Иране? И во всех подобных случаях общество правильно реагирует на случившееся: преступника наказывают за преступление, а его брат, сват и сосед остаются невиновны, если их соучастие в злодеянии не доказано. Понятно, бывают свои издержки, но не будут же французы в таком случае бить всех священников подряд, насиловать монахинь и требовать изгнания всех католиков из страны. И "самоарестовываться" не будут. Однако, в той же Франции в после нередко стены домов украшают граффити "Mort à négres et arabes", что созвучно с идеей "Россия для русских", набирающей оборот в современной России.
А вот если бы подобное злодеяние было делом рук эмигранта или еще кого-нибудь, с кого рисуют образ врага, то за преступление одного человека ответили бы многие, как было с евреями в Российской империи в начале 20 века или с коптами в Египте несколько лет назад.
Текст рассказа в оригинале

Кстати напоследок еще один случай. Я уже достаточно написал о недостатке толерантности у белорусов и росте расистских настроений в стране в последние годы. Но кроме случаев нетерпения и неуважения, которых я могу вспомнить много, хотелось бы вспомнить мой последний разговор со своим бывшим университетским преподавателем. Кроме чисто преподавательской работы он еще был крупным религиозным лидером объединения белорусских мусульман. И вот мы случайно встречаемся на улице годы спустя и ведем беседу "за жизнь". Одна из его последних фраз была:
-- Я шаную кожную рэлігію, абы толькі чалавек не чорту пакланяўся.
Руководитель военной миссии ООН в Руанде после геноцида тутси в 1994 г. сказал крылатую фразу, означавшую его сожаление о бездействии "голубых касок" :
-- Я пожал руку Дьяволу.
Не хотелось бы, чтобы кто-то сказал когда-нибудь что-то подобное в моей стране. Впрочем я надеюсь, что по крайней мере мои сыновья научатся судить людей по их поступкам, а не происхождению и взглядам на жизнь...