Сведкі Іеговы: 100 год на беларускай зямлі

30 сакавіка 1923 г. у г. Домачава цяперашняй Брэсцкай вобласці РБ (тады тэрыторыя Польшчы) сабраліся 20 чалавек, каб адзначыць разам Вячэру Гасподню (1). Верагодна, што не ўсе з іх былі Міжнароднымі даследчыкамі Бібліі (як да 1931 г. называліся Сведкі Іеговы), як і верагодна тое, што да гэтага года на тэрыторыі Беларусі жылі паслядоўнікі гэтага вучэння. Але ў пэўным сэнсе 30.03.1923 стала свайго кшталту пачаткам дзейнасці Сведкаў Іеговы ў Беларусі. У гэтым паведамленні я паспрабую зрабіць кароткі агляд 100-гадовай гісторыі гэтай канфесіі на беларускай зямлі.

Пад Польшчай

У 1924 г. у Домачава на Вячэры былі 27 чалавек (2). Колькасць Даследчыкаў Бібліі, якія жылі на тэрыторыі Заходняй Беларусі пад кантролем Польшчы, паступова расло і 27 студзеня 1927 г. у Кобрыне была зафіксавана сустрэча, на якой 600 чалавек слухалі выступленне Вацлава Нарадовіча (3). Павятовы стараста, які апісаў гэту падзею, лічыў Даследчкаў агітатарамі атэізма і камунізма (магчыма з прычыны крытыкі каталіцызма, якая была характэрна для прапаведніцкай дзейнасці Сведкаў Іеговы ў 1-й палове ХХ ст.). 7 ліпеня 1929 г. у вёсцы Дзякі (цяпер Раднікі Ваўкавыскага раёна) быў праведзены кангрэс. На пачатку 1930-х гг. вучэнне Сведкаў Іеговы распаўсюдзілася па Баранавіцкім, Лідскім і Стаўпецкім паветах Польшчы.

Прыкладна на 1930-я гг. прыходзіцца пачатак пераследвання польскіх (і беларускіх) Сведкаў Іеговы. Увогуле Польшча да Другой сусветнай вайны не была дэмакратычнай дзяржавай, хутчэй за ўсё сучасныя палітолагі назвалі б яе тагачасны рэжым гібрыдным або аўтарытарным. Гэта закранала не толькі пытанні палітычнай свабоды, але і рэлігійнай. На тэрыторыі Польшчы з'явіліся санацыйныя або канцэнтрацыйныя лагеры для палітычных і рэлігійных дысідэнтаў. Асабліва вядомы з іх -- канцлагер у Бязрозе, або Бяроза-Картузскі лагер.

Канцлагер у Бярозе

У кнізе Аляксандры Бочэк «Мы ішлі вузкім шляхам», прысвечанай апісаннню жыцця сям'і Сведкаў Іеговы Яна і Ірэны Отрэмбскіх на гэты конт запісана:

«У 1934 г. у Бярозе Картускай на ўзбярэжжы Ясёлды і Прыпяці быў створаны знакаміты канцлагер для палітвязняў па ўзоры нацысцкіх лагераў. Умовы ў лагеры былі надзвычай цяжкія, бо работы вяліся ў забалочаным раёне Палесся. Больш за тое, наглядчыкі білі зняволеных і катавалі іх. Былі нават выпадкі калецтва і смерці зняволеных. Адміністрацыйныя ўлады без судовых пастаноў вырашылі размясціць туды людзей, якіх падазраюць у і прыналежнасці да сект і вярбоўцы ў іх, а таксама тых, хто адмовіўся ад ваеннай службы з-за хрысціянскага сумлення. Туды былі кінуты і Сведкі Іеговы, якіх памылкова абвінавацілі ў камуністычнай дзейнасці. Улады меркавалі, што гэтым самым яны зламаюць непапулярных Даследчыкаў Бібліі. Нягледзячы на жудасныя ўмовы лагера, ніхто з Даследчыкаў не адрокся ад сваёй веры. Паўсюдна яны ахвотна расказвалі іншым пра сваю надзею на Божае Валадарства Ісуса Хрыста. Яны лічылі пакуты за Хрыста вялікім прывілеем.

Нейкі паліцэйскі, які перавозіў у гэты лагер Сведкаў Іеговы, сказаў, што адзін Сведка распавядаў яму пра Божае Валадарства аж ад Сілезіі да Бярозы (каля 700 км). Паліцэскі ледзь не паверыў сабе і амаль адмовіўся ад таго, каб прывесці зняволенага ў гэты санацыйны лагер. Аднак страх перад пакараннем за невыкананне загаду ўзяў верх. Сведку Іеговы трэба было перадаць уладам лагера. Цікава, што гэты Сведка Іеговы мог уцячы, бо меў магчымасць зрабіць гэта. Але ён гэтага не зрабіў, бо хацеў пераймаць прыклад Ісуса Хрыста, які сказаў сваім вучням: «калі яны пераследавалі Мяне, яны будуць пераследваць і вас» (Яна 15:20). Паліцэйскі пачаў вывучаць Пісанне, у выніку чаго ён стаў Сведкам Іеговы разам з усёй сваёй сям'ёй, і пасля вайны ў гэтым горадзе ўзнік моцны сход.» (4).

Нягледзячы на гэта ў 1935 г. да Сведкаў Іеговы належылі 132 чалавекі ў Кобрынскім, Брэсцкім і Драгічынскім павеце Польшчы (5).

У 1936 г. у Польшчы быў забаронены часопіс Сведкаў Іеговы «Залаты век» (цяпер «Прачніцеся!»), а ў 1938 забаронена ўся дзейнасць Сведкаў Іеговы. Наступны год стаў часам, калі Заходняя Беларусь стала часткай СССР.

Падчас Другой сустветнай вайны

Фармальна ў СССР была свабода сумлення. Фактычна ў сталінскія часы рэлігійная дзейнасць нярэдка разглядалася як антыдзяржаўная і пераследвалася ў крымінальным парадку. Звесткі пра тое як Сведкі Іеговы перажылі першую хвалю сталінскіх рэпрэсій 1939-1941 гг., нацысцкую акупацыю Беларусі і аднаўленне сталінскіх рэпрэсій ў 1944 г. даволі сціплыя але ёсць.

Сайт даследчыка Л. Маракова паведамляе пра лёс аднаго чалавека: «Хілюта Венядзікт Пятровіч (1893, в. Старынцы Гродзенскага пав., цяпер Падляшскае ваяв., Польшча — ?), селянін-аднаасобнік, член секты „Сведкі Іеговы“. З бел. сялянскай сям’і. Быў жанаты, меў траіх дзяцей. Арыштаваны 24 кастрычніка 1940 года ў сваёй хаце. Асуджаны 14 чэрвеня 1941 года асобай нарадай НКУС за „антысавецкую агітацыю“ да 8 гадоў ППК. Пасля вызвалення вярнуўся на радзіму. Зноў арыштаваны 16 снежня 1957 года і асуджаны (разам з некаторымі іншымі членамі секты) па тым жа артыкуле. Далейшы лёс невядомы. Па першай справе (№ П-11942 захоўваецца з фотаздымкам у архіве УКДБ Гродзенскай вобл.) рэабілітаваны 13.7.1989, па другой 24.6.1960. Кр.: 5810. С. 402.» (6)

Мемарыяльная дошка Людвігу Брумеру.

3 снежня 1941 года ў г. Бабруйск быў растраляны 21-гадовы Людвіг Брумер, салдат Вермахта, які быў Сведкам Іеговы. Гэты мужчына хацеў пазбегнуць смяротнага пакарання за адмову ўдзельнічаць у вайсковай службе і спрабаваў служыць у медыцынскім аддзяленні нямецкай арміі, але праз некаторы час яго сумленне не дазволіла яму ўдзельнічаць у баявых дзеяннях і ён быў пакараны рашэннем ваенна-палявога суда. У родным горадзе Брумера, Гайдэльбергу, яму прысвечана мемарыяльная дошка, як ахвяры нацызму.

У лютым 1945 г. з вучэннем Сведкаў Іеговы пазнаёміліся Валянціна Гарноўская (1924-2001), якая пачала дзяліцца тым, што даведалася і неўзабаве была накіравана за гэта ў канцлагер у іншай частцы СССР. Пазней яна ахрысцілася як Сведка Іеговы (7). 

Аперацыя «Поўнач» і ратацыя Сведкаў у БССР

19 лютага 1951 г. міністр дзяржаўнай бяспекі СССР Абакумаў падрыхтаваў службовую нататку Сталіну аб падрыхтоўкі аперацыі па высяленню Сведкаў Іеговы з заходніх рэгіёнаў Савецкага саюза, у тым ліку і з БССР - 394 чалавекі (153 сям'і) і паведамляе, што згода сакратара ЦК КПб Беларусі Паталічава на гэта ўжо атрымана (8). Аперацыя па высяленню Сведкаў Іеговы ў Сібір увайшла ў гісторыю пад назвай «Аперацыя «Поўнач»» і была праведзена 8-9 красавіка 1951 г.

Пасля правядзення гэтай аперацыі, у выніку якой з БССР дэпартавалі каля 400 Сведкаў Іеговы і членаў іх сем'яў, у пачатку 1950-х у Беларусь вярнуліся некалькі чалавек, якія сталі Сведкамі Іеговы ў турме. Іх дзейнасць стала новым этапам гісторыі Сведкаў у Беларусі. Трэба зазначыць, што да пачатку Вялікай Айчыннай вайны прапаведніцкая дзейнасць Сведкаў ахоплівала пераважна Заходнюю Беларусь, бо нават пасля яе ўваходу ў склад БССР і СССР у 1939 г. мяжа з Усходняй Беларуссю працягвала дзейнічаць і жыхары абодвух частак БССР не маглі наўпрост ездзіць праз яе без асаблівага дазволу. Таму распаўсюджанне вучэнняў Сведкаў Іеговы па ўсёй Беларусі адносіцца ўжо да эпохі вяртяння зняволенных, якія сталі Сведкамі Іеговы ў турмах і лагерах пасля Аперацыі «Поўнач».

Адным з гэтых новых Сведкаў стаў Мікалай Бараноўскі (памёр у 2007 г?) з пасёлка Лясны пад Мінскам. Згодна савецкай крытыцы, М. Бараноўскі падчас Вялікай Айчыннай вайны служыў у нямецкай паліцыі, за што пасля вяртання савецкай улады атрымаў турэмнае пакаранне. У турме ён быў разам з кімсьці са Сведкаў Іеговы, якіх актыўна пераследвалі ў розных частках СССР за адмову ад вайсковай службы і прапаведніцкую дзейнасць, і сам стаў Сведкам Іеговы. Не магу даць гарантыю, што савецкія крытыкі пісалі праўду, але я асабіста ведаў гэтага мужчыну і, калі я аднойчы запытаўся ў яго як ён стаў Сведкам Іеговы, Мікалай неяк ухіліўся ад адказу, казаўшы, што ён быў падобны рымскаму афіцэру, які прызнаў ва ўкрыжаваным Ісусе Сына Бога. Гэты чалавек дапамог многім у 1950-1990-х гг стаць Сведкамі Іеговы і я яму асабіста ўдзячны за тое, як ён падбадзёрываў мне не кідаць намаганні весці высокамаральны лад жыцця. Акрамя яго былі і іншыя людзі, якія вярталіся з турмы з жаданнем прапаведваць сваю новую веру. Былі і тыя, хто пераязжаў з іншых рэгіёнаў СССР у Беларусь па сваіх прычынах і ўжо былі Сведкамі Іеговы. Усе гэтыя людзі сталі засноўваць сходы і групы другой хвалі Сведкаў Іеговы Беларусі.

У БССР 1960-1980-х гг.

У 1960-х гг. колькасць Сведкаў Іеговы на Беларусі пачала павялічвацца пераважна ў невялікіх гарадах. У 1972-76 гг. групы Сведкаў збіраліся ў пасёлку Ратамка пад Мінскам, у вёсцы Сноў Нясвіжскага раёна, у Рэчыцы, ў пасёлку Шаркаўшчына. У 1961 г. гродзенскі вучоны Марціросаў напісаў крытычную брашуру «Хто такія іегавісты», а ў 1972 і 1974 гг. розныя газеты БССР  «прайшліся» па жыццю і поглядах Сведкаў Іеговы, якія патрапілі ў поле зроку КДБ і міліцыі і атрымоўвалі за сваю рэлігійную дзейнасць турэмнае пакаранне ці штраф (9). Наяўнасць крытыкі дзейнасці Сведкаў Іеговы у СМІ БССР і напісанне адмысловай брашуры на беларускай мове гаворыць аб тым, што мясцовыя ўлады былі занепакоены іх актыўнасцю. Цікава і тое, што дзякуючы такой інфармацыйнай вайне частка беларусаў упершыню пачула пра Сведкаў Іеговы.

Крытыка Сведкаў Іеговы з элементамі паклёпу ў прэсе БССР 1970-х гг.

На 1979 г. у БССР было каля 70 Сведкаў Іеговы, з якіх прыкладна 20 пражывалі ў Мінскай вобласці (10). 

У 1980-х гг. Сведкі Іеговы Беларусі працягвалі сваю дзейнасць, нягледзячы на процідзеянне КДБ, міліцыі і нават праваслаўных святароў. У 1981 г. на рускай мове была выдадзена кніга «Иеговизм», мэта якой было сабраць усю наяўную інфармацыю пра гісторыю і сучаснасць беларускіх Сведкаў Іеговы для агітатараў атэізму. Перабудова і Галоснасць далі вернікам БССР крыху больш свабоды сумлення, але Сведкі Іеговы не маглі легальна праводзіць свае сустрэчы, набываць і мець рэлігійную літаратуру і дзяліцца сваімі поглядамі з іншымі. У 2000 г. у Барысаве мне давялося трымаць у руках рарытэтнае выданне «Вартавой вежы» 1988 г., надрукаванай на мімеографе ў школьным сшытку. На вокладцы сшытка была нейкая выява, а ў самім сшытку – артыкулы для штотыднёвага вывучэння на рускай мове. Звычайна ў той час такія сшыткі канспектавалі ад рукі. Падобныя выданні сустракаюцца і ў сем'ях тых, хто рабіў вобыскі ў Сведкаў Іеговы і забіраў «Вежу» ў асабістую бібліятэку.

Самвыдат Сведкаў Іеговы 1980-х гг. З асабістай бібліятэкі аднаго з паслядоўнікаў гэтай канфесіі.

У 1988 г. у Магілёве на сустрэчы Сведкаў Іеговы збіраліся каля 20 чалавек (11). Сведкі Іеговы збіраліся таксама на Віцебшчыне і ў Ратамцы пад Мінскам. Верагодна ў той час сходы Сведкаў Іеговы дзейнічалі амаль ва ўсіх буйных гарадах БССР, але колькасць беларускіх Сведкаў Іеговы была непастаяннай у БССР, а самі Сведкі пачалі публікаваць уласную статыстыку па Беларусі толькі ў 1996 г.

Беларускі рэлігійны «Рэнесанс» 1989-1999 гг і Сведкі Іеговы

У 1989-1990 гг. некаторыя Сведкі Іеговы з БССР маглі наведаць свае рэлігійныя кангрэсы за мяжой, як і іншыя савецкія Сведкі. У 1991 г. у Беларусі пачалася рэабілітацыя ахвяр палітычных рэпрэсій, да якіх аднеслі і Сведкаў Іеговы, сутыкаўшыхся з процідзеяннем улады СССР іх вызнаванню сваёй веры. Але сапраўдную свабоду веравызнання яны, як і ўсе грамадзяне Беларусі атрымалі 17 снежня 1992 года, калі ў Рэспубліцы Беларусь быў прыняты Закон «Аб свабодзе веравызняння і рэлігійных арганізацыях», які даваў шырокі спектр свабоды кожнай канфесіі. 

Пасведчанне аб рэабілітацыі Яніны Грынцэвіч, Сведкі Іеговы з Гродненшчыны, якую пераследвалі за рэлігійныя погляды ў СССР. (12)

Пасля гэтага ў 1994 г. былі зарэгістраваны абшчыны Сведкаў Іеговы ў гг. Мінск, Гомель і Калінкавічы, а 14 красавіка 1997 г. зарэгістравана Рэлігійнае аб’яднанне Сведкаў Іеговы ў Рэспубліцы Беларусь, якое прадстаўляе інтарэсы вернікаў гэтай канфесіі ў Беларусі.

Кангрэс 1995 г. у Палацы спорту

У 1995 г. прайшоў першы кангрэс для ўсіх Сведкаў з Беларусі ў мінскім Палацы спорту. Пазней такія мерапрыемствы праводзіліся ў горадзе штогод у Палацы спорту 1996-1997 і на стадыёне «Тарпеда» ў 1998-1999 гг. 

Таксама ў першай палове 90-х беларускім аднавернікам дапамагалі польскія місіянеры, якія былі высланы з Рэспублікі ў сярэдзіне 1990-х калі змянілася рэлігійная палітыка дзяржавы: дазваляць толькі Беларускай Праваслаўнай царкве Маскоўскага патрыярхату карыстацца дапамогай місіянераў-неграмадзян РБ.

1990-1995 гг. сталі часам максімальнага росту колькасці Сведкаў Іеговы Беларусі. На 1996 г. іх было 1,5 тысячы. Спачатку з новымі прыхільнікамі праводзілі групавыя заняткі па вывучэнню Бібліі. Потым сталі навучаць новых індывідуальна альбо сем'ямі. Адзін са Сведкаў Іеговы, спартыўны журналіст Уладзімір Іваноў, які прыняў гэту веру ў пачатку 1990-х гг., дзяліўся мне незадоўга да сваёй смерці ў пачатку 2000-х: «У 1995 г. у мяне было 5 студый (індывідуальных вывучэнняў Бібліі  -- А.Б.; гэты тэрмін існаваў у 90-я гг., але не замацаваўся у тэрміналогіі Сведкаў Іеговы), а цяпер жадаючых не знайсці». Трэба зазначыць, што ў канцы 80-х і 1-й палове 90-х беларусы актыўна цікавіліся рэлігіяй і ў тым ліку нетрадыцыйнымі канфесіямі, якія зрабілі свой унёсак у распаўсюджанне Бібліі і адукацыі ў Беларусі і нават запусцілі радыё Бі-Эй, праіснаваўшае да 2023 г. На гэтым фоне натуральнай была і цікаўнасць да весткі Сведкаў Іеговы, а магчымасць прыходзіць з ёй па дамах, дзелавых аб'ектах турмах і інтэрнатах была ў той час неабмежаванай. 

Яшчэ рэлігійныя сустрэчы  Сведкаў Іеговы сталі месцам, дзе можна было ўбачыць элементы еўрапейскай пабытовай культуры. Для постсавецкага чалавека было прыемным шокам бачыць, што ў туалеце можа быць кавалак мыла і туалетная папера. І гэта было ў час эканамічнага крызісу, прытым, сярод Сведкаў і іх прыхільнікаў было мала заможных людзей  і ніколі не праводзілася адмысловых грашовых збораў.

У 1990-я былы першыя спробы перакладаць літаратуру Сведкаў Іеговы на беларускую мову. У 1997 г. пераклалі адзін буклет, у 2000 г. яшчэ адзін.

Самай вялікай праблемай у гэты час заставалася адсутнасць альтэрнатыўнай грамадзянскай службы: вернікаў прызыўнога ўзросту па-ранейшаму маглі адправіць ў турму ці ў месца абмежавання свабоды адкрытага тыпу, ці выпісаць штраф за адмову праходзіць вайсковую службу (13).

Сведкі Іеговы ў Беларусі ў 2000-2019 гг: дасягненні і цяжкасці

З 2000 г.  у Беларусі пачалася палітыка абмежавання неправаслаўных канфесій у правах і магчымасцях. З гэтага часу да 2011 г. мінскія Сведкі Іеговы мелі рэгулярныя праблемы з арэндай памяшканняў пад сустрэчы сходаў і нярэдка не маглі атрымаць дазвол на правядзенне абласных кангрэсаў у сталіцы. Часта праводзілі іх у Жодзіна. У абласных цэнтрах у гэты час кангрэсы праходзілі з меншай колькасцю абмежаванняў. Згодна Закону РБ «Аб свабодзе веравызнанняў i рэлiгiйных арганiзацыях» ад 31.10.2002, ускладніўся працэс рэгістрацыі рэлігійных абшчын, што дало магчымасць чыноўнікам некаторых беларускіх гарадоў адмовіць мясцовым абшчынам Сведкаў Іеговы ў рэгістрацыі і гэта магло выкарыстоўвацца як нагода адмовіць у праве на правядзенне рэлігійных сустрэч. Праўда вядомы толькі некалькі выпадкаў, калі гэта прыводзіла да зрываў сустрэч: Гомель (2009) і Барысаў (2014), калі сустрэчы спынялі, а арганізатараў штрафавалі. У Светлагорску ў лютым 2013 г. раённы суд спыніў справу ў дачыненні да Дзмітрыя Лябедзькі, які быў абвінавачаны ў 2011 годзе ў правядзенні сходу Сведкаў Іеговы без дазволу. Але ў сакавіку 2013 г. суд таксама пастанавіў, што Лябедзька павінен выплаціць штраф у памеры каля 100 $.

Але пры гэтым у азначаны час не было адзінай палітыкі стаўлення чыноўнікаў да неправаслаўных вернікаў, і многае залежыла ад асабістых поглядаў пэўнага чалавека на тым ці іншым месцы. Таму ў 2001-2002 гг. былі пабудаваны першыя 3 Залы Царства, да гэтага часу ўсе сустрэчы праходзілі толькі ў арэндаваных памяшканнях. У адным выпадку, які цяжка вызначыць па часе і горадзе, Сведкі Іеговы далі прадстаўнікам міністэрства аховы здароўя свой фільм аб альтэрнатывах пераліванню крыві. У выніку быў праведзены спецсемінар, дзе гэты фільм праглядзелі многія медыкі таго горада.

У познія 2000-я пра дзейнасць Сведкаў Іеговы пачалі з'яўляцца рэпартажы ў недзяржаўных СМІ, і гэтыя рэпартажы паклалі канец традыцыі пісаць толькі дрэннае пра гэту канфесію і не даваць яе прадстаўнікам слова.

У 2011 г. быў дазволены кангрэс для ўсіх Сведкаў Іеговы ў Беларусі (упершыню з 1999 г.) на мінскім стадыёне «Трактар». На кангрэс прышло некалькі тысяч чалавек, што перавышала звычайную колькасць наведвальнікаў футбольных матчаў, і пра мерапрыемства напісалі не толькі самі Сведкі Іеговы, але і буйныя недзяржаўныя СМІ.

Артыкул пра кангрэс 2011 г. у «Прачніцеся!» за сакавік 2013 г.

Відэа пра кангрэс 2017 г.

У сярэдзіне 2010-х  гг. у Сведкаў Іеговы Беларусі пачаўся этап росквіту іншамоўных груп: акрамя сустрэч на рускай і рускай жэставай мовах пачалі праходзіць сустрэчы на кітайскай і англійскай, а пазней і на іспанскай. У 2015 г. сталі праходзіць асобныя пункты сустрэч на беларускай мове. У нядзелю 7 лютага 2016 г. у арэндаваным памяшканні на вул. Катоўскага, 56 у Мінску першы раз адбылася рэлігійная сустрэча, якая поўнасцю прайшла на беларускай мове, а 23 сакавіка 2016 г. у тым жа месцы прайшло святкаванне Вячэры Гасподняй на мове Купалы і Коласа.

Мае сыны на першай беларускай Вячэры.

Катоўскага, 56 у Мінску пасля апошняй сустрэчы пры завяршэнні арэнды ў 2018 г. Тут праходзілі першыя сустрэчы Сведкаў Іеговы на беларускай мове.

Мае дзеці на фоне прывітальнага стэнда на рэгіянальным кангрэсе 2017 г.

Прыкладна ў гэты ж час у 2014 г. былі перакладзены некаторыя новыя публікацыі на беларускую мову і створана беларуская старонка на сайце Сведкаў Іеговы. Гэта дарэчы праходзіла ў духу часу: у Беларусі расла цікавасць людзей да нацыянальнай мовы і з'яўляліся розныя праекты па яе папулярызацыі.

Таксама у 2013-2014 гг. пачалася эра лічбавізацыі рэлігійнай дзейнасці Сведкаў. Усё менш увагі надзялялася друку кніг, брашур і перыёдыкі і ўсе больш увагі стварэнню старонак на сайце і відэакантэнта. З 2015 г. трохдзённыя кангрэсы сталі суправаджацца вялікай колькасцю відэаролікаў, а раней «вішэнкай на торце» былі не фільмы і відэа, а раздача новых друкаваных публікацый і касцюміраваная драма. Паступова нават пажылыя вернікі абзавяліся планшэтамі і смартфонамі, і пачалі актыўна карыстацца электроннымі рэсурсамі арганізацыі на сустрэчах і ў прапаведніцкім служэнні. У Наваполацку, калі адна даволі пажылая Сведка паказала юнаку, як заходзіць на сайт арганізацыі праз кью-ар код, то пачула ад яго такі камплімент: «Ну ты крутая бабка!».

У 2010-х былі і пэўныя непрыемнасці. 2 лютага 2012 г. упаўнаважаны Камітэта па рэлігіях і нацыянальнасцях Беларусі Л.П. Гуляка заявіў сярод іншага, што некаторыя абшчыны Сведкаў Іеговы могуць быць пазбаўлены рэгістрацыі за пэўныя парушэнні. У СМІ прайшла рэакцыя: Сведкаў Іеговы збіраюцца забараніць. Не атрымалася дакладна высветліць што сп. Гуляка меў на ўвазе, але гэта сітуацыя ніяк не змяніла палажэнне спраў у Беларусі. У гэты ж час сталі публічна вядомы намаганні аднаго з праціўнікаў Сведкаў Іеговы дабіцца пазбаўлення сваёй жонкі бацькоўскіх правоў па прычыне яе прыналежнасці да Сведкаў Іеговы. Гэта і падобныя гісторыі падымаліся ў недзяржаўных СМІ у сярэдзіне дзясятых, але нярэдка Сведкам Іеговы давалі магчымасць прадставіць сваю версію скандальнай сітуацыі. 25 жніўня 2014 г. адбылася трагедыя, у сувязі з якой былі намаганні выставіць Сведкаў Іеговы монстрамі: непаўналетні пасынак аднаго са Сведкаў Іеговы ў Рэчыцы скончыў жыццё самагубствам у Зале Царства. Следства даказала, што гэта было самагубства па асабістых прычынах, не звязанае з нейкім ціскам на падлетка з боку бацькоў ці іншых Сведкаў Іеговы. (У гэты ж час скончыў жыццё самагубствам тым жа спосабам адзін з маіх праваслаўных суседзяў, але ніхто не абвінавачваў у яго смерці Праваслаўную царкву, бо сваіх не б'юць). У 2016-18 гг. яшчэ некалькі  Сведкаў Іеговы сутыкнуліся з праблемамі: у Рагачове, Гродне і Лагойску іх штрафавалі за прапаведніцкую дзейнасць. Праўда гэта было рэдкасцю: звычайна міліцыя проста правярала дакументы, калі яе выклікалі на Сведкаў Іеговы і адпускала іх. Праблемай магло быць выкарыстанне стэндаў у грамадскіх месцах, якое магло разглядацца як пікетаванне без адпаведнага дазволу. Прыкладна ў 2013 г быў яшчэ выпадак дэпартацыі некалькіх Сведкаў Іеговы, якія прыехалі з Украіны ў нейкі горад прапаведаваць. У снежні 2017 г. пасля таго як у Расіі забаранілі структуры Сведкаў Іеговы, у інтэрнэце распаўсюджвалася петыцыя з заклікам правесці экспертызу дзейнасці Сведкаў Іеговы ў Беларусі, але яна набрала толькі крыху больш за сотню подпісаў і скончылася нічым. Гэта сітуацыя паказала 2 тэндэнцыі таго часу: 1. у дзясятыя фарміравалася нейкая грамадзянская супольнасць беларусаў, спробы вырашаць розныя пытанні самі і ініцыяваць пэўныя законы; 2. да Сведкаў Іеговы большасць беларусаў ставілася і ставіцца абыякава-нейтральна.

У 2015 г. быў прыняты закон аб альтэрнатыўнай службе, у наступным годзе аштрафавалі аднаго са Сведкаў, які адмовіўся ад вайсковай службы, але потым у большасці вернікаў гэтай канфесіі праблем з атрыманнем альтэрнатыўнай службы не было, ведаю толькі адно выключэнне ў 2019  (14) і яшчэ адно ў 2022 г.

У 2018 г. быў надрукаваны навуковы артыкул рэлігіязнаўцы Алега Дзячэнкі «Сущность и тенденции развития иеговизма в современной Беларуси» (Веснік Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя А.А. Куляшова №2 (52) 2018, с. 76-81) які адзначыў адыход беларускага рэлігіязнаўства ад уплыву праваслаўнай тэалогіі ў бок свецкай навукі. Прычым, гэту эвалюцыю можна прасачыць на працах самога Дзячэнкі, які неаднаразова пісаў пра новыя рэлігійныя рухі Беларусі. У артыкуле 2018 г. адзначаецца, што крытыка Сведкаў з боку Беларускай праваслаўнай царквы носіць больш тэалагічны характар, але выглядае як барацьба з грамадскай небяспекай. Таксама там адзначалася: «У той жа час аб'ектыўных доказаў проціпраўнай дзейнасці іегавістаў яўна недастаткова, для прыняцця судовага рашэння, тым больш, што ў Беларусі на працягу амаль 10 год праводзіцца працэдура дзяржаўнай рэлігіязнаўчай экспертызы выданняў, увозімых у краіну рэлігійным аб'яднаннем Сведкаў Іеговы. За ўвесь час толькі два наймення рэлігійнай літаратуры не былі дазволены да ўвозу і распаўсюджанню ў іегавісцкіх абшчынах. У астатнім часопісы «Вартавая вежа», «Прачніцеся», буклеты і брашуры на розныя тэмы, кнігі рэлігійнага зместу распаўсюджваюцца сярод насельніцтва падчас так званай «піянерскай» работы, бо не маюць прызнакаў экстрэмізма. Такім чынам, абвінавачванні іегавістаў у экстрэмізме з'яўляюцца безгрунтоўнымі і адлюстроўваюць расійскі сцэнарый процідзеяння распаўсюджанню іегавізма ў грамадстве.» (с. 80).

Самаізаляцыя 2020-2022 гг і выхад з яе

Калі пандэмія кавіда ахапіла Беларусь, Сведкі Іеговы ва ўсім свеце перавялі сваю рэлігійную дзейнасць у максімальна бескантактны варыянт. Сустрэчы, якія раней для нямоглых і занятых запісвалі ў 2000-х або трансліравалі па сотавай сувязі ці інтэрнэт-радыё ў 2010-х, поўнасцю перайшлі ў Zoom і некаторыя іншыя варыянты відэаканферэнц-сувязі з сярэдзіны сакавіка 2020 па канец сакавіка 2022 г. А прапаведніцкая дзейнасць перайшла ў фармат напісання лістоў і тэлефанавання знаёмым і незнаёмым людзям з сакавіка 2020 па пачатак лета 2022 г. З гэтай жа прычыны кангрэсы праходзілі ў запісу ці відэасувязі да лютага 2023 г.

Хрышчэнне новых вернікаў падчас пандэміі праводзілася ў ваннах альбо маленькіх басейнах у дварах сябдзібнай забудовы з захаваннем супрацькавідных мер. На фота хрышчэнне ў Барысаве летам 2020 г.

Трэба зазначыць, што з аднаго боку змена фарматаў дала частцы вернікаў пашырыць свае магчымасці і выкарыстанне Zoom засталося неад'емнай часткай правядзення большасці рэлігійных сустрэч. З другога боку пандэмія і крызіс, які пачаўся ў тым жа годзе прывялі да скарачэння колькасці веснікаў на 1% у перыяд паміж восенню 2021 і вясной 2022 г. Гэта быў першы раз пасля 1996 г., калі колькасць актыўных Сведкаў Іеговы пайшла ў мінус. Магчыма, што віной таму стала невызначаная колькасць памерлых падчас пандэміі і маштабная міграцыя з Беларусі па палітычных і эканамічных прычынах.

Калі падчас пандэміі бальніцы былі перапоўнены кавіднымі хворымі, медыкі са Сведкаў Іеговы і сантары, якія праходзілі альтэрантыўную службу, былі на перадавой у гэтай барацьбе.

У час самаізаляцыі 2020-22 гг. Сведкі Іеговы з Расіі ўпершыню суыкнуліся з арыштам на тэрыторыі Беларусі. М. Махалічаў (2020) і А. Ланшакоў (2021) правялі па некалькі тыдняў у беларускіх СІЗА, але беларуская Генеральная пракуратора адмовілася выдаць іх Расіі па прычыне таго, што іх рэлігійная прыналежнасць не супярэчыць законам РБ.

Падчас палітычных хваляванняў 2020 г. некаторыя вернікі сутыкаліся з ціскам прыняць удзел у забастоўках. У двух выпадках вернікі мусілі звольніцца з работы па прычыне ціску забастоўшчыкаў. Яшчэ адзін мусіў закрыць свой творчы праект з-за цкавання за палітычны нейтралітэт. Але не меншы ціск бываў (і пакуль бывае) з боку праўладных актывістаў. У Гродне быў выпадак, калі кандытар адмовілася рабіць торт у колерах дзяржаўнага сцяга Беларусі па рэлігіійных матывах. У выніку праўладныя актывісты заклікалі зачыніць кандытарскую за гэта і абвінавачвалі ў падтрымцы пратэстаў, а пратэстна настроеныя беларусы ўбачылі ў гэтым салідарнасць з пратэстам, хоць адмова рабіць торт была палітычна нематываванай. У выніку кандытарская была зачынена. Не магу сцвяджаць дакладна, але мяркую, што кандытар была Сведкам Іеговы, бо Сведкі Іеговы вядомы сваім прынцыповым няўдзелам у црымоніях шанавання сцягу.

Нягледзячы на некаторыя абмежаванні рэлігійных свабод Сведкі Іеговы працягваюць сваю дзейнасць у Беларусі праз сто год з сустрэчы ў Домачава. Некаторыя з іх вызнаюць сваю веру ў другім ці трэцім пакаленні, але большасць цяперашніх Сведкаў Іеговы з тых, хто стаў імі ў 1990-я і 2000-я гг. Сярод беларускіх Сведкаў ёсць і людзі рабочых прафесій, і бізнесмены, і настаўнікі, і кандыдаты навук, і дзеячы культуры, медыкі, журналісты. 

Некалькі год таму, калі ў Расіі пачалося пераследванне Сведкаў Іеговы, я пісаў, што наўрадці Беларусь пойдзе шляхам сваёй усходняй суседкі. З таго часу Беларусь і Расія значна зблізіліся па шматлікіх пытаннях. Ці будуць Сведкі Іеговы забаронены ў Беларусі? Пакуль ніякага інфармацыйнага фона на гэты конт у СМІ РБ няма, а перад нейкімі маштабнымі рашэннямі ўрада звычайна ствараецца адпаведны інфармацыйны фон. Тым не менш, нават калі нешта падобнае здарыцца, наўрадці тысячы беларускіх вернікаў адмовяцца збірацца разам, гаворыць аб сваёй веры з іншымі, чытаць Біблію ці выхоўваць дзяцей адпаведна сваім прынцам. Сведкі Іеговы Беларусі перажылі польскі аўтарытарызм, нацысцкую акупацыю, сталінскія рэпрэсіі, постсталінскі ціск з боку дзяржавы, перажылі абмежаванні рэлігійнай свабоды, паклёпніцкія кампаніі ў СМІ, абыякавасць людзей да іх весткі. Значыць перажывуць і магчымыя выклікі ў далейшым.

Зноскі

(1) C.T. Russell. Memorial Report // Watchtower, June 15, 1923, p 218, 223

(2) C.T. Russell. Memorial Report for 1924 // Watchtower, July 15, 1924, p 218

(3) Дзяржаўны архіў Брэсцкай вобласці: фонд 1, воп. 10, дак. 1313, л. 30-31 цыт па: Иеговизм., ред. М.Я. Лянц. Мн: "Наука и техника", 1981, с. 15

(4)  Aleksandra Boczek. Kroczyliśmy wąską drogą. Wspomnienia Jana i Ireny Otrębskich, Wydawnictwo A Propos, s. 31, 32 , ISBN 978-83-63306-14-4

(5) Дзяржаўны архіў Брэсцкай вобласці: Ф Р-1, оп. 2, д. 2315, л.116; ф р-59, оп. 1, д. 1941, л. 1-4 цит. по: Иеговизм., ред. М. Я. Лянсу Мн.: Наука и техника, 1981, с.14-15

(6) ХІЛЮТА Венядзікт Пятровіч на сайце Л. Маракова. Кр.: 5810. С. 402.

(7) Ежегодник Свидетелей Иеговы за 2008 г., с 191

(8) "О необходимости выселения из западных областей Украины и Белоруссии, Молдавской, Латвийской, Литовской и Эстонской ССР участников антисоветской секты иеговистов и членов их семей" Записка МГБ СССР 19 февраля 1951 г. В.С. Абакумов Сталину И.В. Архив Президента РФ ф. 3, оп. 58, д. 180, л. 52-53 цит по: М.И. Одинцов. Совет Министров постановляет: "выселить навечно". Сборник документов и материалов о Свидетелях Иеговы в Советском союзе (1951-1985). М. 2002, с.44-45

(9) Саснок А. Ядавітае павуцінне // Дняпровец, 13 кастрычніка 1972, с.4; Зайцава З. Галоўны сведка // Гомельская праўда, 21 кастрычніка 1972, с.2; Мартыненка М. Злоўлены павук //Звязда, 18 жніўня 1974, с.2; Купчэня Т. Чые яны Сведкі? // Звязда, 18 лістапада 1974 г., с.4; Вдовиченко П. Кому служат Свидетелеи Иеговы?// Гродненская правда 7 августа 1976, с.2-3.

(10) Материалы уполномоченного по делам религиозных культов по Минской области за 1979 г. цит. по: Иеговизм под ред. М.Я Лянсу, Минск: "Наука и техника", 1981, с. 17.

(11) Дьяченко О. В. Иеговизм и иеговисты в Могилевской области в 1988—2018 гг. Электронный архив библиотеки МГУ им. А. А. Кулешова, с. 84-86.

(12) Свидетели Иеговы в Беларуси. Буклет. 2013.

(13) 6.11.1999 быў аштрафаваны Дзмітрый Смык гл.: Ежегодник Свидетелей Иеговы за 2011 г. с.22-23.

(14) "Беларусь. Проблемы религиозной свободы. Заявление Европейской Ассоциации Свидетелей Иеговы". Human Dimension Implementation Meeting, ОБСЕ, Варшава, 16-27 сентября 2019.

Яшчэ раз пра песні, якія разумеюць няправільна

 Працягваю тэму, якую падымаў тут.

Дрэннае валоданне замежнымі мовамі прыводзіць да таго, што песням з незразумелым тэкстам даюць смешныя мянушкі. Разбярэм тры прыклады.

1. "Шызгара" (Shocking Blue, Venus)

Фраза she's got it ("у яе гэта ёсць") з песні многімі жыхарамі былога СССР успрымалася як "шызгара", магчыма людзі лічылі, што гэта нейкае імя. У выніку фраза-рэфрэн стала для іх назвай ці мянушкай песні. Сама ж песня пра багіну Венеру ці пра жанчыну, якую параўноўваюць з такой багіняй і якая можа прабудзіць полымя (кахання) у таго, да каго звяртаюцца ў гэтай песні.

2. "Жору съели журавли" (Dernière danse, Indila)

Першы радок прыпева Je remue le ciel, le jour, la nuit ("Я перакуліваю неба, дзень, ноч") успрымалася некаторымі рускамоўнымі слухачамі падобнай на "Жору съели журавли". Так яе цяпер і называюць у рунэце тыя, хто дрэнна ведае французскую мову і культуру. Насамрэч песня называецца "Апошні танец" і перадае пэўнае філасофскае апісанне дзявочага смутку і адзіноцтва ў валікім горадзе.

3. "Цугеба" або "Together"

З апошнім прыкладам у мяне звязаны даволі смешны выпадак. Калі мой старэйшы сын быў яшчэ маленькім і захапляўся відэаролкамі пра гонкі, ён спытаў мяне што значыць слова "цугеба" ў перакладзе з англійскай. Я заверыў яго, што такога слова ў англійскай мове няма, а сын паказаў мне ролік:

Па прычыне паўтарэння слова together ("разам") песня, назву якой мне даведацца не атрымалася, стала вядома пад такой альтэрнатыўнай назвай некаторым карыстальнікам рунэта і, магчыма, байнэта. Сама песня, наколькі я мог зразумець, пра каханне і перспектыву закаханым застацца разам назаўжды.

Гл. таксама:

Круглы квадрат або беларускія грамацеі

"Ляпавы" пераклад на англійскую

10 год у ролі таты

10 лет писанины

Когда 16 февраля 2013 года я запостил тут одну свою научную заметку, я еще не вполне представлял как дальше буду использовать этот ресурс. Первый год я писал и публиковал много, потом стал сбавлять темп и совершенствовать качество публикуемого материала и, в конце концов, вышел на нынешний темп по 1-2 поста в месяц. Популярность блога не велика, но и нельзя сказать, что никому он не нужен. Пять лет назад счетчик истории просмотров этого сайта перешел отметку в 50 тыс., три года назад счетчик накрутил уже 100 тыс. просмотров, а в начале этого года пройден рубеж в 145 тыс., что значит: 150 тысяч не за горами.

Оглядываясь назад...

Раз есть возможность оглянуться на проделанную за 10 лет работу, то хочется сказать, что сейчас я бы по-другому, не так резко, писал бы на тему под тегом 1863 (или вообще бы не писал) так как мне противно видеть как из героя (что необъективно) К. Калиновского делают антигероя (что тоже необъективно), может быть не затрагивал бы вопросы бизнеса БПЦ, так как желание что-то кому-то доказать в таких вопросах сейчас мне кажется нелепым.

Еще одна область, в которой мои взгляды стали немного иными, это медицина. Примерно в то время когда я начинал вести блог, у меня родились дети, и появились вопросы их лечения и вакцинации. Мы с женой сравнивали разные методы традиционной и нетрадиционной медицины и "за" и "против" прививок. На фоне этого появились вот этот и вот этот посты. С тех пор мое отношение к гомеопатии изменилось с дружественного нейтралитета в сторону скепсиса, а к вакцинации детей с настороженного в сторону положительного. В последнем случае я многое переосмыслил в пандемию ковида.

Были грубые ошибки. Например, в этой статье я сделал вывод, что Петиция оливковой ветви (1775) и Декларация независимости США (1776) были приняты с разбежкой в один день, хотя между ними разница в один год (минус один день). Я исправил эту ошибку в книге, но обидно, что не нашлось никого, кто бы исправил этот ляп в сторонних ресурсах, на которых перепечатывалась статья из блога. Хотя эти перепечатки спустя 10 лет возможно живы только в кэше Гугла :).

Еще одна ошибка связана с составлением карты немецкого военного кладбища в Минске на территории лесопарка между кварталами Маяк Минска и Магистр. Правда, я смог ее быстро исправить, но на ошибочный материал успели сослаться в одном ресурсе.

Впрочем, как сказал когда-то Понтий Пилат, что я написал, то написал. В конце концов было и много работы с документами, переводов, прогулок с фотоаппаратом по малоисследованным местам, бесед с людьми и другого, о чем я не жалею.

Интересно еще вот что. Когда я начинал вести блог, я был моложе и энергичнее и ожидал многого от жизни. Также это было время бОльших возможностей в сравнении с началом 2020-х. Сейчас я гораздо скромней в своих ожиданиях и осознаю, что возможности выражать свои мысли для меня значительно сузились. И все же я не собираюсь закрыть блог или жалеть, что занялся им десять лет назад.

Что еще хочу успеть

В этом году думаю постараться уделить внимание одной малоизвестной столетней дате в истории Беларуси, закончить проект по малоизвестным кладбищам Минска и окрестностей и работу с архивом моего деда. Есть и другие вопросы, которые хотел бы раскрыть.

Посмотрим в конце года что из этого удастся сделать, хотя, как говорили в одном известном советском фильме, "ты сначала проживи этот год" :)

См также:

Как я до этого докатился

Спасибо читателям!

Иллюстрация представляет собой коллаж картинок на запрос "Блог Андрэя Берастоўскага" в браузере Яндекс.

90-я: эпоха тэктанічных змен

Пасля аглядаў на 2000-я і дзясятыя гады, звяртаю ўвагу на яшчэ адну цікавую эпоху: 1991-2000. За гэты час Беларусь набыла незалежнасць, а таксама ў ёй з'явілася шмат таго, што сёння лічыцца неад'емнай часткай жыцця.

Маштабнае

У 1991 г. Беларусь увайшла як частка СССР і набыла незалежнасць, якую здолела захаваць па цяперашні час. У гэты ж час нацыянальная сімволіка (бел-чырвона-белы сцяг і герб "Пагоня") стала дзяржаўнай, беларуская мова была адзінай дзяржаўнай, што спарадзіла першую хвалю мяккай беларусізацыі на працягу амаль усіх 90-х і пачалі функцыянаваць свае інстытуты дзяржаўнасці. Насуперак міфам аб панаванні беларускіх нацыяналістаў ў Вярхоўным савеце, большасць дэпутатаў першага нацыянальнага парламента складалі людзі з савецкімі поглядамі, якія дзейнічалі адпаведна духу часу.

У 1992 г. з'явіліся першыя беларускія рублі з выявай зайца. Хутка зайку з'ела гіперінфляцыя, але мянушка "зайчыкі" захавалася за беларускімі грошамі яшчэ і ў дзясятых. 

У гэтым жа годзе пачаў прайшоў першы фестываль "Славянскі базар" у Віцебску, які прайшоў шлях з 80-х ад "Фестывалю польскай песні" да штогадовага афіцыйнага мерапрыемства пад патранажам дзяржавы. З гэтым фестывалем узгадваецца рэклама па ТБ у 1993 г.: "Сёлета такога і такога ліпеня другі раз у старажытным Віцебску адбудзецца міжнародны фестываль "Славянскі базар".

1992 год таксама стаў годам свабоды веравызнання ў Рэспубліцы. Тады быў прыняты закон аб свабодзе веравызнання, пазней замацаваны ў Канстытуцыі. Гэта быў час кароткага перыяду роўнасці розных рэлігій і неўмяшальніцтва дзяржавы ў рэлігійнае жыццё. Практычна ўся сённяшняя рэлігійная разнастайнасць у Беларусі і наяўнасць у шматлікіх грамадзян уласнай Бібліі ў доме звязана з пачаткам 90-х. Вядома, што камусьці былі не да спадобы новыя рэлігійныя рухі кшталту "Белага братэрства", але гэта быў час, калі беларусы цікавіліся рэлігіяй, знаёміліся з рознымі плынямі, хрысціянскімі і нехрысціянскімі, былі сапраўды крыху талерантней, чым раней ці пазней. Было нармальнай з'явай арэнда памяшкання ў школе пад рэлігійныя сустрэчы ці выступленне пратэстацкага пастара перад вучнямі школы. З 2000-х уся гэта вольніца скончылася на карысць асаблівага палажэння Беларускай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату і стварэння абмежаванняў для астатніх канфесій. Аднак да жорсткіх пераследванняў за рэлігійныя погляды, як цяпер у Расіі, справа не дайшла.

7 мая 1993 года ў Беларусь прыйшла сотавая сувязь тэхналогіі NMT-450 1-я станцыі былі на Залатой горцы, і ў мікрараёнах Захад, Зялёны Луг і Серабранка. Аператар "БелСел" не доўга дзейнічаў у Беларусі, але сотавая сувязь стандарта GSM дзейнічае і ў цяперашні час. Аператар Velcom (A1) таксама з'явіўся ў 90-х.

5 мая 1994 года Беларусь атрымала свой дамен ў інтэрнэце: BY. З гэтага часу з'явіўся байнэт.

1990-я сталі часам ядзернай дэмілітарызацыі Беларусі: у 1992-1996 Беларусь перадала Расіі ўсю ядзерную зброю практычна без якіх-небудзь умоў ці кампенсацый.

У 1994 была прынята канстытуцыя, якая дзейнічае і па цяперашні час і быў абраны першы прэзідэнт, які хутка пасадзейнічаў прыняццю законаў ператварыўшых краіну з прэзідэнцкай у суперпрэзідэнцкую, правеў змену нацыянальнай сімволікі і зрабіў рускую мову другой дзяржаўнай, што паступова спыніла хвалю беларусізацыі. З таго часу ёсць 2 версіі гімна, сцяга і Дня незалежнасці Рэспублікі: афіцыйны варыянт і неафіцыйны.

Змена дзяржаўнага герба на мінскім Доме Ўрада. Май 1995 г.

26.09.1995 "Белпрамбудбанк" правёў 1-ю аперацыю з плацежнай карткай. Цяпер такія карткі неад'емны аксэсуар амаль кожнага беларуса. (Пра карты і стары інтэрнэт я пісаў тут).

У першай палове 90-х таксама з'явілася шмат прыватных пачынанняў у сферы адукацыі, частка з якіх знікла праз некалькі год. З другога боку, у гэты ж час пачалося згортванне разнастайнасці ў выкладанні замежных моў. Раней англійская, нямецкая, французская, італьянская і іспанская выкладаліся ў самых розных школах, а з 90-х пайшла тэндэнцыя выкладаць амаль выключна англійскую, у выніку чаго ў краіне пачало не хапаць спецыялістаў з валоданнем французскай, нямецкай або іспанскай. Таксама сістэма адукацыі перажыла крызіс маштабнага недахопу школьных настаўнікаў, калі заняткі праводзілі студэнты старшых курсаў ці школьныя бібліятэкары. 

У 90-я ўзышла і зайшла зорка першай хвалі беларусізацыі, калі ў 1990-1995 гг. беларуская мова была адзінай дзяржаўнай, што закранула сферы адукацыі і справаводства. У другой палове дзясяцігоддзя пайшло згортванне колькасці беларускамоўных школ, а раўнапраўе рускай і беларускай моў прывяло да паступовага выціскання арэалу выкарыстання беларускай мовы ў розных сферах жыцця. Да 2010-х нават бывалі сітуацыі, калі беларускамоўных беларусаў маглі разглядаць як палітычна недабранадзейных па прычыне размовы на беларускай у пабытовых сітуацыях. Ад сябе дадам: у 90-я я добра засвоіў беларускую мову ў рускамоўнай школе, а потым у ВНУ і таму потым калі праз гады я прыйшоў да высновы, што хачу ёй актыўней карыстацца, мне было няцяжка аднавіць навыкі і веды. Гэта было б цяжэй зрабіць, калі б у пачатку 90-х не было беларусізацыі.

Другая палова 90-х была частам гарачага процістаяння паміж міліцыяй і палітычнай апазіцыяй. 1996-1997 азначыўся шэрагам сутычак пад агульнай назвай "Мінская вясна". А 17 кастрычніка 1999 г у Мінску адбыўся "Марш свабоды", падчас разгону якога міліцыя мела справу з падрыхтаванымі удзельнікамі "Белага легіёну" і гэта быў бадай адзіны выпадак, калі мілцыя і пратэстоўцы біліся на роўных.

Фота збіцця міліцыянера 17.10.1999 на старонцы ўрадавай газеты.

1990-я сталі часам з'яўлення і знікнення шэрагу недзяржаўных СМІ (напр., газета "Свабода" і палітычных партый (напр., "Партыя аматараў піва"). Але як мінімум адзін СМІ з таго часу праіснаваў да 2021 і меў значны ўплыў на грамадска-палітычнае жыццё Беларусі: у 1999 г. з'явіўся партал TUT.BY, які ў 2021 г. быў ліквідаваны як экстрэмісцкі сайт. У 1996 г. кампартыя Беларусі раскалолася на 2 і з даволі ўплывовай палітычнай сілы пераўтварылася ў дзве невялікія партыі, адна з якіх стаіць на пазіцыях сацыял-дэмакратыі, а другая фармальна трымаецца ленінізма, але фактычна ідзе ў фарватары філасофіі "рускага свету" (правай ідэалогіі, супярэчнай марксізму). Падобным чынам ад правай партыі БНФ на працягу 90-х аддзяляліся партыі і рухі пакуль сама яна не раздзялілася на 2 і страціла свой уплыў на грамадства. 

З прыемнага

У 1996 г. , яшчэ да фарміравання грамадства спажывання у Беларусь прыйшоў рэстаран "Макдональдс" і стаў пэўнай часткай мясцовай культуры. Для многіх беларусаў 30+, асабліва да тых, што выраслі ў правінцыі, паездкі/паходы ў "Макдак" сталі часткай успамінаў, як і камп'ютарныя гульні. Калі сетка рэстаранаў прайшла рэбрэндынг у канцы 2022 г., можна было сказаць, што скончылася эпоха.

У спорце Беларусь адзначылася нечаканай перамогай у футболе: 7 чэрвеня 1995 г адборачны матч "Еўра-1996" Нідэрланды-Беларусь скончыўся перамогай беларусаў 1:0. У наступным годзе на самім чэмпіянаце нідэрландцы ўзялі рэванш: 0:1, але гэта быў нейкі момант усведамлення нацыянальнай годнасці для жыхароў маладой постсавецкай рэспублікі. Потым хакей 2002 г. паўтарыў гэта адчуванне: мы не горш за ўсіх.

Скрыншот відэа матча з ТГ-канала Backtobelarus.

У 1999 г. мінскі Парк Чалюскінцаў праславіў у сваёй песне "Халі-галі" Ілля Міцько з групы "Лепрыконсы". "Халі-галі", "Паратрупер" (таксама вядомы як "парашут" і "пара трупаў") і "Супер 8" - гэта назвы атракцыёнаў, якія дзейнічалі ў той час. Песня лілася ледзь не з кожнага праса ў той час, таму сціплы мінскі парк нечакана стаў вядомым за межамі Беларусі.

Кліп 1999 г. на песню "Халі-галі".

У 1999 г. скончылася будаўніцтва аўтавакзала "Маскоўскі", які доўгі час лічыўся архітэктурнай славутасцю, пакуль яго ў 2014 г. не разбілі на шчасце. 

Так выглядаў "Маскоўскі" пакуль быў цэлы. Крыніца фота.

Нарэшце...

Нарэшце, у гэты час пайшла тэндэнцыя скарачэння насельніцтва краіны, якая ідзе з года ў год, і традыцыя праводзіць перапіс раз у 10 год. Таксама гэты час паскорыў урбанізацыю краіны і знікненне вёсак.

Галоўная дзяржаўная газета краіны надрукавала кароткую заўвагу пра першы перапіс незалежнай Беларусі (1999)

***

Цяжка сказаць ці можна лічыць 90-я выключна ліхімі. Кожная эпоха мае штосьці асаблівае, што добра для кагосьці аднаго і блага для кагосьці іншага. Для мяне гэта быў і час значнай беднасці, і перыяд юнацтва, калі я скончыў школу, паступіў у вну, упершыню бачыў сонечнае зацьменне і, нарэшце, закахаўся ў дзяўчыну, з якой праз некалькі год звязаў сваё жыццё.

Гл таксама:

Фестываль піва, трагедыя на Нямізе і развітанне з 90-мі

Грошы як свята

Кажется, 2022 год пережили

 

Этот год был сложен в разных отношениях. Как гласит одно высказывание, "вы услышите о войнах вблизи и о войнах вдали". Это можно сказать о Беларуси. Хотя уже десятки лет на территории страны не идут никакие боевые действия, именно в 2022 г. в ряде стран "ближнего зарубежья" полыхнуло. Сначала восстание в Казахстане, потом война на Донбассе переросла в масштабное противостояние России и Украины, причем Беларусь это затронуло во многих отношениях. Еще были кровавые конфликты между Кыргызстаном и Таджикистаном и Арменией и Азербайджаном.

Одним из последствий российско-украинского конфликта стали новые ограничения в экономике Беларуси, которые выразились не только в росте цен и падении реальных зарплат, но и в значительных перебоях с поставками товаров из-за рубежа. Это ударило, например по наличию белой бумаги и упаковок "Тетра пак".

Реклама писчей бумаги, резко подорожавшей и пропавшей из продажи весной 2022 г.

На упаковках сока стали экономить краску и полки магазинов "побелели"

В октябре временно пропали из продажи яйца в некоторых местах.

В конце года из-за трудностей в поставках необходимых ресурсов в Беларуси закрылась сеть ресторанов "МакДональдс", проработавшая эпохальные 26 лет. Сами рестораны работают, но уже как местная организация с изменившимся ассортиментом.  Из страны ушел и ряд международных компаний, как правило, из-за украинских событий.

"Макдональдс" возле метро "Площадь Якуба Коласа" до и после

Закрылась сеть магазинов "Провиантъ". Позднее в этом здании на ул. Славинского в Минске открылся магазин сети "Соседи".

Закрывались и некоторые медцентры, а также частные школы по результатам государственных проверок. Одну из этих школ я успел сфотографировать незадолго до приостановки ее работы. Часть этих организаций смогли возобновить работу спустя время. Идет проверка и работы государственных учреждений здравоохранения.

Медцентр "Лодэ" приостанавливал свою работу в связи с проверками, что затруднило жизнь минчанам. Например, моей жене требовалась медицинская помощь, получить которую в бесплатных государственных медучреждениях было возможно, но через многодневные очереди и большую настойчивость. В "Лодэ" это был вопрос одного часа и приемлемой для нашего семейного бюджета цены. Кстати, из-за большого оттока медицинских кадров за рубеж в принципе получить помощь узкого специалиста стало проблемой. Не раз со старшим сыном в этом году приходилось ездить по поликлиникам и больницам просто потому, что определенных врачей-специалистов в нашей поликлинике нет.

27 февраля прошел референдум по изменениям в Конституцию РБ. Пока по факту мало что изменилось, но в перспективе это может означать новые органы управления и новый баланс полномочий каждого из них. Также Беларусь отказалась от нейтрального и безъядерного статуса по новой версии Основного закона.

Продолжаются аресты участников протестов 2020-21 гг. и суды над ними. Количество людей, признанных правозащитными организациями политзаключенными, приближается к 15000, но число тех, кто получил условные и реальные сроки заключения или штрафы за протесты, высказывания в соцсетях, нападения на объекты инфраструктуры гораздо больше. Один из них, Алесь Беляцкий, стал вторым гражданином Беларуси, получившим Нобелевскую премию.

С осени 2021 года на фоне ухудшения отношений Беларуси с Польшей и Литвой идет тенденция закрытия польских школ и культурных центров, есть сообщения об осквернении польских захоронений в западной части Беларуси, а также попытки запретить транслитерацию названий латинским алфавитом и переименовать топонимы, названные в честь Кастуся Калиновского и других деятелей несоветского прошлого Беларуси. В основном эти идеи продвигают некоторые активисты, близкие по взглядам к идеям русского мира и пишущие жалобы и предложения чуть ли не в "Спортлото". При этом на своем открытом уроке 1 сентября президент страны выражал куда более умеренные взгляды на досоветское прошлое Беларуси и уважение к белорусскому языку ("русскомирские" активисты открыто выражают презрение к "мове"). Всё же объективную оценку происходящему в этих вопросах сможет дать только время. 

В ТГ-канале сторонницы "русского мира" опубликовано одобрение информации о возможном уничтожении польского захоронения под Гродно.

В госучреждениях и в системе образования введен полуофициальный запрет на пропаганду западных ценностей. Мало конкретики, но среди прочего речь идет о запрете на использование образов из зарубежных мультфильмов вроде Супермена на маскарадах, запрет на празднование Хелоуина или исполнение рождественской песни Jingle Bells. Повторюсь, что это не значит, что люди не могут делать все это в кругу друзей, официальные ограничения касаются системы образования и госучреждений. В то же время инициатива идет от нескольких пророссийских активистов, которые пытаются добиться полного запрета пропаганды западных ценностей, как они это понимают:

Из ТГ-канала "Белоруска топит"

Также в стране чаще закрашивали муралы в этом году, причем не обязательно политические. Мимо одного из них, "Імгненнасць" на ул. Бобруйской на стене под мостом в сторону слияния пр. Независимости и ул. Московской мне довелось проходить и что-то побудило меня его сфотографировать.

Вскоре его закрасили. Полное фото мурала есть в Интернете.

Наконец в этом году произошло 2 происшествия, которые по счастливой случайности не привели к жертвам. В начале года ночью рухнул мост через Немигу, никто не пострадал и в феврале его восстановили. А осенью в "Дана Молл" неконтролируемая встреча блогера Миланы Хаметовой с поклонниками из Минска чуть было не привела к давке, но обошлась несколькими пострадавшими.

А в мире произошли как минимум 3 смерти людей, с которыми  можно связать фразу "ушла эпоха": британская королева Элизавета 2, первый и последний президент СССР Михаил Горбачев и легенда бразильского футбола Пеле.

Из позитивного

В разных городах появилось много табличек шрифтом Брайля на социальных объектах, таких как аптеки, полклиники (например, новая поликлиника на Долгобродской), БТИ в Могилеве и администрации столичных районов. Это очень помогает создать безбарьерную среду для людей с нарушениями зрения.

В Минске появились такие автоматы с водой на разлив. Только в отличие от советских автоматов с газировкой (такие тоже кое-где встречаются) здесь нужно приносить свою тару.

На "Маяке Минска" увидел вот такой калоприемник для собачьих "радостей". Как по мне лучше жить рядом с таким аппаратом, чем наступать на результаты деятельности собак.

И такие типовые скамейки и урны поставили в разных дворах Минска. Хотя где-то из-за этого будет меньше индивидуальности дворовых лавок, но новые лавки во многих местах заменяют прогнившие старые, а новые металлические урны легче обслуживать, чем старые каменные.

Летом в самую жару во многих современных минских автобусах и троллейбусах включали кондиционеры, и это было очень кстати!

Станция метро "Восток" в феврале снова посветлела как в годы своего основания в конце 80-х.

А наш школьный стадион перестраивают на современный лад.

Из личного

Хотя мои возможности изучать историю в Год исторической памяти довольно ограниченны, удалось пополнить свою коллекцию путешествий, как по городу, так и по стране и написать мемуарный пост про свою работу в ИПД, который неожиданно для меня набрал около полсотни просмотров.

В начале года ушла из жизни моя мама, Людмила Дмитриевна Берестовская, урожденная Пиянзина. Постараюсь в следующем году, завершая работу с архивом деда, написать и о ней.

Из планов

Если буду жив и в состоянии дальше вести блог, то планирую продолжить описание эпох: на очереди 90-е и 80-е. Также хочу закончить работу по описанию старинных кладбищ вокруг Минска, которой в этом году не смог уделить внимание.

Другие годы: 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021.