Пахаванне. Успаміны

10 год таму давялося ўбачыць як хаваюць у беларускай вёсцы. Нябожчыца была з Кучак Маладзечанскага раёна. Туды яе адвезлі з горада, дзе яна памерла. Туды і мы ехалі на хуткасці 200 км/г з яе мінскімі сваякамі. Стаяў моцны мароз. Тады перад Новым 2009 годам зіма была люцейш за цяперашнюю. Нягледзячы на печку у машыне, ногі адмарозіў, так што чакаў прыезду на месца з нецярпеннем.

Калі мы прыехалі, на вуліцы вёскі стаяў невялікі натоўп людзей каля мікрааўтобуса. Заднія дзверы мікрааўтобуса былі адчынены. Там стаяла адчыненая труна. Цела старой жанчыны было асыпана кветкамі. Як раз, калі мы пад'ехалі, да нябожчыцы кінулася таксама немаладая кабета і пачала з ёнкам цалаваць яе твар. Пазней я даведаўся, што гэта была яе суседка, якая доўгі час была «ў контрах» з памерлай.

Перад тым, як павезці жанчыну на адпяванне ў царкву ў суседнюю вёску Маркава, мясцовыя жыхары правялі міні-малебен каля яе былога дома, які ўжо некалькі год як належыў камусьці з гарадскіх у якасці дачы. Адзін стары нараспеў чытаў малітвы, а 2-3 бабулі падпявалі «А-амінь!». Гэты стары кіраваў усімі рэлігійнымі цырымоніямі вёскі ў адсутнасць святара. З дома ніхто не выйшаў: была зіма, і новы гаспадар быў відавочна ў горадзе.

Мы пад'ехалі на легкавой машыне да маркаўскай царквы, але ні наша машына ні мікрааўтобус блізка пад'ехаць не маглі. Трэба было занесці труну ў царкву, пакуль чакалі святара. Для гэтага нанялі некалькі маркаўскіх мужыкоў, яшчэ не старых, але моцна прапітых. Адзін з такіх грузчыкаў нечым нагадваў Істоту з рамана пра Франкенштэйна. Агледзіўшы сітуацыю, ён гучна зарагатаў. Ніхто не рабіў яму заўвагі. Мы з вадзіцелям, які вёз мяне з Мінска, зірнулі адзін на аднаго і вырашылі дапамагчы ім несці дамавіну: на мясцовых алкашоў надзеі не было.

Дзякуючы гэтай сумнай цырымоніі я ўпершыню пабываў унутры вясковай праваслаўнай царквы. Але з нейкай прычыны мне там запомнілася толькі дзіўная для мяне канструкцыя , на якую мы ставілі труну. Спачатку я думаў застацца на набажэнстве, каб раптам мясцовыя адэпты зялёнага змія не перакулілі дамавіну падчас вынасу. Але потым вырашыў, што лепш выйсці, каб не абражаць пачуцці тых, хто там быў сваім няўдзелам у цырымоніі.

Потым павезлі памерлую на мясцовыя могілкі, дзе давялося несці труну ледзь не на галаве, прадзіраючыся скрозь хмызу і агароджы. Там адбылося яшчэ адно набажэнства, дзе стары, які вёў набажэнства ў Кучках, ужо падпяваў святару, дарэчы, маладому яшчэ мужчыне. Большасць прысутных падыходзілі да труны, каб пацалаваць нябожчыцы руку і лоб на развітанне. Потым труну закалацілі цвікамі – не ведаю чаму: зараз іх робяць з замкамі – і апусцілі на ручніках у яму, якую ўжо выкапалі загадзя. Некалькі чалавек кідалі зямлю рукамі паводле традыцыі, а потым адзін з мужыкоў закідаў усё жоўтым пяском утвараючы ўзгорак, на якім рыдлёўкай зрабіў выяву крыжа. Вакол магілы снег так і застаўся перамешаным з пяском.

Дачка памерлай дала грошы святару і пластыкавую сумку з бутэлькамі маркаўскім мужыкам, і наша калонна машын паехала ў Кучкі на памінкі.

У доме, дзе сваякі памерлай накрылі стол, мяне чакаў яшчэ адзін звычай. Кожны мыў рукі на вуліцы і выціраў ручніком паводле традыцыі. Я памыў рукі проста таму, што нягожа есці нямытымі рукамі, але атрымалася, што паўдзельнічаў у рытуальным ачышчэнні.

Перад захадам у пакой, дзе стаяў памінальны стол, усім прысутным далі па лыжцы, каб зачэрпнуць памінальнага супа. Можа гэта быў і не суп, але выглядала менавіта так. Дакладна гэта была не каша. Калі падышла мая чарга, я адмовіўся:
– Выбачайце, я другой веры трымаюся.
Мяне прапусцілі за стол, дзе, акрамя мяне не піў толькі вадзіцель, з якім мы разам неслі труну. Усё праходзіла даволі арганізавана. Стары цырымонімейстар прачытаў праваслаўную малітву на сумесі рускай, беларускай і царкоўнаславянскай. Потым усе пачалі есці. Стары заахвочваў:
– Дзяўчаты наліваюць хлопцам, а хлопцы дзяўчатам.

Час ад часу прыём ежы і размовы за жыццё перарываліся словамі цырымонімейстра, які даставаў старую рукапісную кнігу і прапанаваў спець песню. Гэта былі рэлігійныя спевы, пераважна на рускай с элементамі трасянкі, але мала звязаныя з царкоўнымі набажэнствамі, хутчэй мясцовы рэлігійны фальклор.

Даведаўшыся, што я не буду святкаваць Новы год, адзін з вяскоўцаў заўважыў:
– А мы раней таксама не святкавалі гэта. Для нас было адно свята – Каляды.

Усе памінкі цягнуліся каля двух гадзін і праз некаторыя інтэрвалы перарываліся спевамі. У канцы ўсе падняліся і пачалася апошняя памінальная малітва.

Каб не крыўдзіць пачуцці прысутных, я проста выйшаў на вуліцу. Маё паліто было завалена дзясяткамі іншых, і я выйшаў у швэдары, шукаць мясцовы біятуалет.

Калі мы прыехалі з могілак, яшчэ толькі пачынала змяркацца, а цяпер стаяў цёмны вясковы зімовы вечар. Ліхтарык мабільнага ледзь асвятляў дарогу. Холад стаяў сабачы, а глыбокі снег правальваўся ў боты.

Праз пару хвілін, я вярнуўся ў хату. У пакоі яшчэ ішло набажэнства, а я ўвесь калаціўся ад холаду. Вырашыў застацца ў кухні і пачаў прысядаць ды рабіць іншыя практыкаванні. Праз хвіліны дзве сагрэўся і пачаў проста слухаць, пра што спяваюць людзі ў пакоі. Чамусьці запала ў галаву думка: яны моляцца, каб Марыя ўпрасіла Бога не адпраўляць душу памерлай у пекла, якое ж шчасце ведаць, што Бог не такі жорсткі, нікога не катуе ў пекле і ўваскрэсіць памерлых у свой час.

Але ў той дзень я амаль не размаўляў на гэту тэму ні з кім з вяскоўцаў. Некаторыя з іх ужо не здзіўляліся, ні таму, што мінчанін размаўляе з імі па-беларуску, ні таму, што я не п'ю з імі, бо мы бачыліся раней. Праўда ў той вечар, калі ўжо большасць гасцей разыходзіліся, нейкі пажылы мужчына, які не быў са мной знаёмы, звярнуў увагу на маю беларускую:
– Вы размаўляе па-беларуску, малады чалавек? А чым вы займаецеся?
– Выкладаю англійскую мову.

Ён казаў мне некалькі кампліментаў за гэта. Мае мінскія беларускамоўныя сябры часам смяюцца з майго «маскальскага» акцэнту. Заўважаў што, чалавек, які размаўляе на літаратурнай беларускай мове ў беларускай вёсцы, выклікае нейкую павагу, але не робіцца з гэтага сваім. Але я сваім стаць і не імкнуўся.

Памінкі скончыліся вельмі арганізавана. Толькі некалькі чалавек засталіся ў хаце піць далей. Гарадскія і вяскоўцы разышліся. Я сеў у машыну, на якой мяне прывезлі з Мінска, і яна зноў панесла мяне ў сталіцу Беларусі на хуткасці 200 км/г. Тады мне нават і не думалася, што больш у гэту вёску я ніколі не прыеду...

Снежань 2018 г.