Білборды і цэклікі ў Мінску размаўляюць на беларускай мове

Не сакрэт, што пачуць беларускую мову на вуліцах Мінска можна не часта. Але калі людзі змаўкаюць, бывае, пачынаюць размаўляць каменні...
З сакавіка па ліпень 2014 г. я рабіў фотаздымкі беларускамоўнай рэкламы і надпісаў на першай нацыянальнай мове на вуліцах Мінска. І цяпер публікую свае вынікі.

Рэклама беларускай мовы

 Вул. Л. Бяды. Сакавік 2014г.

 Скрыжаванне Ўсіхсвяцкая-МКАД. Чэрвень 2014 г.

 Вул. Філімонава Ля Інстытута сучасных ведаў.

 Вул. Л. Бяды, ля "Рыгі". Сакавік 2014 г.

Скрыжаванне Арлоўская-Ціміразева. Чэрвень 2014 г.

Рэклама на беларускай
Камерцыйная

 Скрыжаванне Чалюскінцаў-Радыяльная. Чэрвень 2014 г.

 Казлова 3, Палац мастацтваў. Чэрвень 2014 г.

 Скрыжаванне Лагойскі тракт-Валгаградская. Май 2014 г.

 Скрыжаванне Гарадзецкая-Шафарнянская. Май 2014 г.

Вул. Філімонава, ля а/в "Маскоўскі". Чэрвень 2014 г.
Сацыяльная

 Скрыжаванне Радыяльная-Чалюскінцаў. Чэрвень 2014 г.

 Станцыя метро "Пятроўшчына". Ліпень 2014 г.

 Ля Казлова 2. Май 2014 г. (Разгарнуць не атрымалася)

 Скрыжаванне пр. Незалежнасці і вул. Валгаградскай. Чэрвень 2014 г.
Патрыятычная

 Вул. Радыяльная, ля ст.м. "Аўтазаводская". Чэрвень 2014 г.

Надпісы і цэклікі

 Вул .Валгарадская ля ст. м. "Маскоўская". Май 2014 г.

 Пр. Незалежнасці ля ст. м. "Плошча Я. Коласа". Май 2014 г.

 Пошта-114 пр. Незалежнасці

 Крама "Багатая хата". Каліноўскага 72

 Універмаг "Сталічны". Ля метро "Я. Коласа"

 Кніжны магазін мікрараёна "Усход -1" (насупраць Нацбібліятэкі)

 Цэклікі Нацыяльнальная бібліятэкі РБ

 Філіял бібліятэкі ім. Я. Коласа ля вул. Мележа

 Ленінградская, 20, Факультэт міжнародных адносін БДУ, 10 паверх. 2012 г.

 Прыпынак на пр. Машэрава. Сакавік 2014 г.

 Такі надпіс сустракаецца амаль у кожным беларускім аўтобусе

Як бачым сцвярджэнні, што беларуская мова вымірае ці што яе актыўна вынішчаюць не зусім адпавядаюць рэчаіснасці...

Гл. таксама:
Пост "Белорусский язык: в поисках правды"
Раздзел "Бяры кніжку ў рукі"

Валютны крызіс 2011 г.

Валютны крызіс 2011 г. пачаўся неяк нечакана. Памятаю, як вясной я сядзеў за камп'ютарам на сваёй кафедры ў Інстытуце прадпрымальніцкай дзейнасці, туды забегла мая студэнтка Карына Кошалева і прашчабятала:

-- У Мінску перасталі прадаваць валюту!

Я не звярнуў увагі на тую навіну: і без таго хапала праблем. Думаў, мера часовая, толькі што ў магазінах знікаў і зноў з'явіўся цукар-пясок, значыць і з валютай будзе не надоўга. Але хутка сітуацыя стала выглядаць сур'ёзней.

Увогуле крызіс прыходзіць адкуль яго не чакаеш. І нават самая стабільная эканоміка можа рухнуць пры з'яўленні якога-небудзь «фактара-неспадзяванкі». Тым больш эканоміка беларуская, якая ішла то ўгару, то ўніз.

Укладаем цешчыны грошы і свае пакрысе.

Летам мая цешча перадала нам эквівалент тысячы долараў у беларускіх рублях і загадала адрамантаваць на іх кухню пакуль яны не прагарэлі. Пачалася «вясёлая» рамонтная пара. Адзін майстар змяняў другога, цешчыны грошы хутка скончыліся і мы пачалі пускаць у расход нашы зберажэнні. І скончылася ўсё тым, што каб не застацца зусім без грошай на жыццё я мусіў уладкавацца на будоўлю чорнарабочым і папрацаваць там пару тыдняў да выхаду на асноўную работу выкладчыкам англійскай.

Не ведаю, ці было б лепш праесці тыя грошы і спакойна пражыць лета, але рамонт на кухне ўсё роўна трэба было рабіць...

Таксама было адчуванне дэжавю калектывізацыі, калі сяляне рэзалі скаціну, каб не здаваць яе ў калгасы. Мы з жонкай як і многія іншыя таксама знішчылі свае грашовыя рэзервы амаль да нуля, каб апярэдзіць інфляцыю. Дарэчы, інфляцыю не столькі ў плане цэн у магазіне, сколькі рухкі рост долара на чорным рынку: дзяржаўны курс быў 5000, рэальны 6000, потым 7000 і ўрэшце 8600 беларускіх. Акрамя рамонту, купілі аэрагрыль за 2/3 маёй тагачаснай зарплаты (цяпер ён стаіць і чакае чарговага рамонту, а тады здаваўся файнай інвестыцыяй).

А таму што крызіс!

Увесь гэты час, пакуль валюту ізноў не пачалі прадаваць свабодна, было адчуванне набліжэння сацыяльнага выбуху. Прадукты нікуды не знікалі, чэргі стаялі толькі ў валютных абменніках, на вуліцах не было масавага рабаўніцтва, але я думаў, што надахоп валюты можа прывесці да знікнення некаторых гандлёвых арганізацый, што працавалі з імпартным таварам і не маглі тады яго набыць, што многія беларусы, панабраўшы валютных крэдытаў могуць пазбавіцца жылля і сродкаў да жыцця – і тады ўсе праблемы, што ўжо былі ў краіне могуць прывесці да грамадзянскай вайны. Пры гэтым дзяржаўным СМІ даверу ўжо даўно не было, а апазіцыйныя скарысталіся сітуацыяй па поўнай і ім было цяжка не верыць. Да таго ж сарафаннае радыё прадказвала далейшы абвал рубля да курсу 20000 за долар наступнай (2012 г.) вясной. (Што так і не адбылося).

Памятаю, як жонка прасіла мяне знайсці новую работу, бо рост зарплаты не чакаўся, а кошт жыцця ўсё рос і рос. Але я працаваў на будоўлі і не меў часу на пошукі. Таксама беларускі асцярожны менталітэт утрымліваў мяне ад таго каб рабіць рэзкія рухі ў гэтым плане: з работы мяне не гналі, як раз перад крызісам мяне хацела падсядзець загадчыца кафедры, але яе знялі з пасады, а калі начальства вышэй разбірала яе абвінавачванні супраць мяне, за мяне заступілася намдэкана і я сам знайшоў, што адказаць, каб замест лаянкі атрымаць пахвалу. Таму работа ў мяне яшчэ была як тая сініца ў руцэ.

У гэты час многае спрабавалі спісаць на крызіс. Выраз «а таму што крызіс» стаў тлумачэннем многім праблемам, якія насамрэч мелі да яго толькі ўскоснае дачыненне. Думаю, хапіла бізнесмэенаў, што здолелі «наварыцца» менавіта «таму што крызіс».

Які крызіс?

Было і іншае. Я сустракаў бабуль, што сядзелі ў банках і магазінах ля абменнікаў, чакаючы калі праз 4-5 гадзін яны пачнуць працаваць (а працавалі яны вечарам, бо нерэнтабельна было трымаць касіраў поўны працоўны дзень, калі дурных здаць валюту не было) і трымаючы свае месца ў чарзе. Некаторыя нават прыносілі кнігі і складныя стульчыкі. Ніякай злосці ці стомленасці ў іх не бачыў. Не, хапала і тых, хто быў раз'юшаны на ўрад, але былі і тыя, хто моўчкі лавіў свой шанец купіць валюту, як рыбку.

Аднойчы я гуляў з сынам (цяпер старэйшым, тады адзіным) ля мосціка праз Сляпянскае вадасховічша, што злучаў 1-ы і 2-і Ўсходы. Там з боку школы №137 пасвяцца голубі ў вялікай колкасці. Мой Данік любіў іх паганяць. Пакуль ён ганяў, я назіраў такую сцэнку: маладая мама сыпле пшанічную крупу з пакета птушкам. Адна старая жаншчына пытае ў яе:

-- Вы чаго сыплеце пшано ў такой колькасці?

-- А чэрві ў ім завяліся, дык усё роўна выкідаць. Хай хоць птушкам будзе, -- адказала маладая мама. А голубі шалелі ад такой колькасці ежы.

Я падумаў тады: не ўсё так блага, калі мы кормім галубей, а не ядзім іх.

На другім баку ракі стары чалавек дастаў пакет з абгрызенымі хлебнымі коркамі і стаў крышыць іх качкам. Я падыйшоў да яго і загаварыў пра крызіс

-- Які крызіс? Вось вайна была, а гэта не цяжкасці, -- разважліва адказаў стары.

Я пагадзіўся. Мне ён нагадаў тое, што я бачыў раней і перажыў сам. Калі мне было гадоў 5-6, стары 80-гадовы сусед даставаў батоны з сметніцы ля пад'езда і крышыў іх галубам. Тады я не разумеў, як можна лезці рукамі ў сметніцу. Але ў 90-х, калі сур'ёзна пачала хварэць мая маці і трэба было купляць ёй дарагія лекі, я даведаўся што значыць жыць з пастаянным пачуццём голаду. Не, зразумела, не такога, калі няма чаго есці, а такога калі ты ўвесь час недаядаеш. Памятаю, як мы з братам елі свежы белы хлеб з такім смакам, як бы ён быў пірожным. Цяпер я сам рэдка дазваляю сабе выкінуць старую ежу ва ўнітаз ці ў сметніцу. Хлеб з сметніц не дастаю, але таго суседа-нябожчыка разумею добра.

Таксама не спынялася бясконцая будоўля, якую можна бачыць то тут, то там у Мінску. Усё працавала вакол і валютны крызіс не здолеў гэта спыніць.

Перамен!

Крызіс вывеў многіх незадаволеных на вуліцы. Пачаліся маўклівыя акцыі пратэсту, калі ўдзельнікі час ад часу пляскалі ў далоні, а астатні час маўчалі. Вадзіцелі спынялі машыны і сігналілі, штучна рабіўшы заторы на дарогах. Міліцыя арыштоўвала некаторых удзельнікаў гэтых акцый, і іх прысуджалі да выплаты штрафаў. Хадзілі жарты, што пляскаць у тэатры і на канцэртах цяпер забаронена, бо тады могуць арыштаваць за палітыку. Узмацнілася і адказнасць за арганізацыю і правадзенне масавых мерапрыемстваў. Тым не менш, масавыя мерапрыемствы, якія не мелі дачынення да патрыятызму і лаяльнасці ўладзе, не былі забаронены. Так летам 2011 г. мне даводзілася пабываць на адным масавым мерапрыемстве, не звязаным з палітычнымі спаборніцтвамі і ніякага прэсінгу я там не адчуў. Міліцыя шчыльна ахоўвала ўваходы, недазваляла праносіць некаторыя патэнцыяльна небяспечныя рэчы, але толькі каб прадухіліць магчымасць тэрарыстычнай пагрозы. Ніхто з некалькіх тысяч удзельнікаў не быў затрыманы, ніякай забароны пляскаць у далоні прамоўцам не было, як не было і ніякай спробы прымусіць удзельнікаў мерапрымства заявіць аб лаяльнасці ўладзе. (Пішу ўсё гэта, бо не раз сустракаў людзей, якія лічаць, што ў Беларусі ўсё кантралюецца дзяржавай і ўсіх незадаволеных кідаюць у турмы і лагеры).

Паколькі я не быў сведкам акцый пратэсту, я не магу нічога аб'ектыўнага напісаць пра іх акрамя таго, што ўжо напісаў. І праблема тут у адсутнасці сапраўды аб'ектыўнага апісання той пратэстнай хвалі, што была летам-восенню 2011 г. Дзяржаўныя і апазіцыйныя СМІ напісалі і знялі на відэа многае, але кожны на свой лад, так што цяжка зразумець што ж было на самой справе. Многія гісторыі, што з'яўляліся ў друку і Інтэрнеце немагчыма праверыць. Відэа здымалася так, што не было зразумела колькі чалавек сапраўды прыйшло на дэманстрацыю, чаму міліцыя і КДБ хапалі адных і пакідалі іншых.

Негледзячы на ўсе гэтыя цяжкасці нешта аб'ектыўнае і фактычнае пра пратэсты 2011 г. я сказаць магу. Адна з маіх студэнтак неяк ішла з работы дадому і ўбачыла, як раптам людзі вакол яе запляскалі ў далоні. Яна казала, што была атмасфера нейкага свята (а тады яна не ведала, што гэта быў пратэст).

Падчас крызісу многія мае студэнты-завочнікі лаялі Лукашэнку за валютны крызіс. Асабліва тыя, што не выплацілі валютныя крэдыты. Я пытаюся ў адной групе:

-- Ну а што б вы казалі прэзідэнту, калі б ён зараз увайшоў у аўдыторыю?

-- I want to join BRSM (я хачу далучыцца да БРСМ), -- адказаў адзін хлопец, і ўсе зарагаталі.

Калі крызіс ужо ішоў у свой фінал, сярод маіх завочнікаў быў адзін апазіцыянер-актывіст. Ён казаў, што кожны дзень слухае песню В. Цоя «Перемен», якая стала сімвалам пратэсту для многіх незадаволеных у той час, і ходзіць на акцыі маўклівага пратэсту. Я цынічна скарыстаўся яго перакананнямі, каб «уцюхаць» яму свой тавар:

-- Каб быць харошым рэвалюцыянерам, трэба добра вучыцца. Асабліва вучыць англійскую мову. Бо інакш, як замежжа Вам дапаможа?

Цікава, што гэта размова была ў кабінеце падзеленым тонкай сцяной на дзве часткі, і на другой палове таксама займалася група з настаўніцай. Я не раз бачыў, як палохаліся мае калегі, калі размова пры студэнтах пераходзіла на палітыку (тут, мабыць, працуюць гены, прычым нават не савецкіх часоў, а яшчэ эпохі Расійскай імперыі). Але я добра разумею, што мне за такія жарты нічога ад правахоўцаў не будзе: па-першае, ў кожным вну хапае людзей, якія рэальна парушаюць законы (хабарнікі, і інш.), па-другое, Беларусь – гэта не СССР, дзе ўсіх прымушаюць згаджацца і ўхваляць што-небудзь (я добра адчуў гэту розніцу з дзяцінства), па-трэцяе, нічога крамольнага ў падобных жартах няма. Зразумела, ў кожным вну хапае тых, хто шукае магчымасці здаць калегу за эскімо, але даказаць абвінавачванні таксама не проста. У гэтым выпадку мая калега магла пачуць нашу суразмову, але, нічога мне не казала.

Магу ўзгадаць яшчэ адзін выпадак. Ужо пасля крызісу вулічныя акцыі яшчэ праходзілі, і апазіцыя планавала масавы мітынг «Народны сход» у адну з субот кастрычніка. У той дзень на завочцы паставілі па 5-6 пар. Думаю, што гэта было звязана з мітынгам: каб студэнты не ішлі на яго, але ці была гэта мясцовая ініцыятыва, ці загад «зверху» -- не ведаю. Пры гэтым студэнтам давалі магчымасць адпрошвацца праз пісьмовую заяву дэкану, і мы з групай, што я вёў, жартавалі:

-- Студэнт піша «прашу адпусціць мяне з заняткаў у сувязі з наведваннем «Народнага сходу»».

Але з тых, што адпрасіліся, думаю, ніхто і не думаў ісці на такі сход. Народ ужо згубіў цікаўнасць да палітыкі.

Яны плацілі наяўнымі.

Як я ўжо пісаў, былі тыя каго крызіс не закрануў, альбо закрануў меньш за іншых. Я бачыў як некаторыя прадпрымальнікі плацілі доларамі за адсутнасцю рублёў (зразумела, не ў магазіне). Адзін мой калега запрасіў майстроў рамонтнікаў, штосьці адраматнаваць у кватэры на вялікую суму грошай. Быў вечар нядзелі, калі трэба было ім заплаціць. Звычайна майстры ахвотна бяруць доларамі (хоць афіцыйна рубель – адзіная плацежная адзінка), але ў гэтай сітуацыі адмовіліся і патрабавалі заплаціць рублямі. І, як я зразумеў, па файнаму для сябе курсу.

Яшчэ нейкі раз на тралейбусным прыпынку гутарыў з нейкім чалавекам. Нечакана ён паказаў мне на праваслаўную царкву недалёк і запытаў:

-- Царкву бачыш?

--Бачу.

-- Я там праводзіў тэлефанію. Навошта ім яна там?

-- Ну, пажарных выклікаць...

-- Не, ты не разумееш, там такая спадарожнікавая сувязь, што ого-го! Але я не супраць: яны плацяць наяўнымі і ў валюце.

Потым дадаў:

-- Калі б нас Расія купіла, дык і наладзілася ўсё.

Дарэчы думка «Расія нас купіць» была ў нейкай ступені распаўсюджана, але нельга казаць, што ў Беларусі многія мараць аб уз'яднанні Беларусі і Расіі. Памятаю як у пачатку 2000-х на ўроку, які я вёў у школе, адзін хлопец выпусціў газы і казаў, што яны для Расіі (а тады ішла чарговая гандлёвая вайна: Расія жадала прадаваць газ даражэй, а Беларусь – купляць яго танней і многія адчувалі некаторую варожасць да ўсходняй суседкі). Ідэйных патрыётаў на Беларусі, якія б жадалі незалежнасці ад Расіі ці наадварот далучэння да яе я сустракаў нешмат. Асноўная маса – прагматыкі, якім галоўнае не ідэя, а матэрыяльны дабрабыт. У той час некаторым бачылася, што аб'яднанне з РФ магло б палепшыць іх дабрабыт. Цяпер такіх людзей менш.

Але галоўнае ў іншым: падчас крызісу валюта ў Беларусі была, але не для ўсіх.

Урокі эканоміі

Крызіс 2011 цягнуўся нядоўга, але навучыў мяне з жонкай лепш карыстацца сваімі магчымасцямі. Раней некаторыя старыя рэчы мы проста аднослі на сметніцу. Цяпер звычайна шукаем магчымасць прадаць іх хоць за 5000 руб ці абмяняць на штосьці іншае. Пасля крызісу я пачаў працаваць больш і праз некаторы час мой дадатковы заробак – рэпетытарская дзейнасць і пераклады – стаў асноўным.

Таксама доўгі час пасля крызісу я меў моцны недавер да банкаў і трымаў грошы дома. Але потым ізноў паклаў іх у той жа самы банк (зараз іх ужо з'еў капітальны рамонт).

Некаторыя спецыялісты пачалі брацца за розныя работы. Напрыклад, плітачнікі сталі рабіць іншыя віды рамонту і выязджаць нават на невялікія заказы. Некаторыя іншыя сталі браць меньш за свае паслугі (але найбольш раскручаныя – наадварот больш).

Пасля таго як цэны на валюту паднялі да ўзроўню чорнага рынку і стала магчыма ізноў набываць яе ад крызісу застаўся толькі адзін напамін: каб купіць валюту трэба было прад'яўляць пашпарт (практыка, адмененая ў 2006 г.). Але ці магчыма было пазбегнуць гэты крызіс? Не думаю, што, калі б хваляванні супраць улады перараслі ў сапраўдную рэвалюцыю, новы ўрад быў бы здольны спыніць крызіс. Калі б насельніцтва размяло валюту з абменнікаў, ніякай карысці б дзяржаве ад гэтага не было. Быў выбар ці падняць цэны на валюту да ўзроўню «кусачых», ці прадаваць яе абмежавана па нізкіх. Спачатку зрабілі другі варыянт, потым, калі паніка сціхла – перайшлі да першага. Ніякі ўрад не здолеў б знайсці які небудзь геніяльны трэці варыянт. А будаваць эканоміку так, каб крызіс не ўзнік... Думаю, што недасканалым людзям гэта праблематычна, бо ёсць многія рэчы, якія могуць абваліць любую эканоміку, і якія не прадугледзіш...

Почему они сжигали Библию и людей

Бывает, что при изучении одного из вопросов истории мы понимаем один мотив какого-то поступка определенных людей и упускаем из виду несколько других. Так, борьба с книгопечатанием вообще и с печатанием Библии в частности со стороны Православной и Католической церквей обычно привязываются к идейным мотивам. Спору нет, обе эти церкви в эпоху Средневековья и Реформации стремились подавлять всякое религиозное инакомыслие, и частью такой борьбы был контроль над распространением Библий и образования. Но есть еще как минимум один важный мотив.

 Дело в том, что православные и католические монастыри были связаны с весьма прибыльным бизнесом: переписыванием и составлением книг. Книги были дорогим удовольствием. Некоторые из них в эпоху Киевской Руси стоили столько же сколько 50 коней (по данным моего преподавателя вспомогательных исторических дисциплин). Понятно, с развитием бизнеса снижалась и цена, а спрос повышался, но рукописная работа все равно стоила недешево.

В таких условиях книгопечатание выводило ситуацию из-под контроля. Бизнес рушился, и в ход пошли технологии, которыми и сегодня не брезгуют коммерсанты. Когда по телевизору показывают червей в колбасе (надеюсь, никому аппетит не испортил), то за этим часто стоит банальная конкуренция: продажа товара, который не содержит червей (но возможно содержит такие ингредиенты, что ни один червь не выдержит). Подобным образом те, кто начинал книгопечатание и особенно печатал Библию в определенных странах Европы, сталкивался с давлением местного духовенства. Такая участь постигла Ивана Федорова в России и Франциска Скорину в Великом Княжестве Литовском. Основатель европейского книгопечатания Иоганн Гуттенберг вообще умер в нищете.

С сжиганием людей дело посложнее. Прежде всего надо отметить, что такой вид казни практиковали не только католики и пресловутая инквизиция, но и православные и протестанты (см. А. Толстой "Петр первый", А. Моруа "Совесть против насилия"). Кроме устрашения, этот вид казни мог нести в себе и определенный религиозный смысл. К сожалению, у меня нет достоверной информации на этот счет, но изложу то, что знаю как возможное.

В разных источниках, между которыми связь установить не удалось, читал, что Джордано Бруно, который считается мучеником от астрономии и науки вообще сожгли не за науку, а за занятия спиритизмом и сатанизмом. Еще в одной публикации довелось видеть миниатюрную репродукцию следующей средневековой гравюры: человек горит на костре, его душа отлетает на небеса, где ее принимает ангел. Не известно, что точно хотел сказать этим автор гравюры и является ли этот персонаж грешником или наоборот мучеником в его глазах. Однако существует теория, что христианское духовенство практиковало жестокие казни с целью помочь грешникам избежать адских мук посредством кратковременных мук на земле (Кстати подобные идеи встречаются у такого философа-мистика как Ганс Христиан Андерсен, у которого девочка, наступившая на хлеб, долго стоит на этом хлебе в чистилище, а потом превращается в пчелу, которая ест мед и сахар и живет счастливо). Возможно, считалось, что чрез сожжение живьем, Церковь помогала человеку -- которого обвиняли в связи с Дьяволом как сатаниста, колдуна, вероотступника или гомосексуалиста -- приблизиться к Богу.

Разумеется, все это не может служить оправданием того, что происходило в эту тяжелую эпоху. Во многих языках выражение "средневековый" стало эквивалентом неоправданной жестокости, которую передает русское выражение "как в 37-м году". Но чтобы постичь эту эпоху как можно глубже, историку нельзя отбрасывать какие-либо мотивы и причины человеческих поступков как несущественные.

Могілкі "Брылевічы". Раскіданае мінулае зніклай вёскі

Могілкі "Брылевічы" займаюць невялікі кавалак зямлі побач з пр. Дзяржынскага ў напрамку на Малінаўку. Недалёк ад іх ляжыць ультрасучасны спальны мікрараён Брылевічы. Калі ад вёскі Брылевічы засталася толькі назва, то могілкі гэтай вёскі -- гэта ўсё што засталося нашчадкам ад матэрыяльнай культуры зніклай вёскі.
Могілкі "Брылевічы" маюць некалькі адрозненняў ад некаторых іншых маленькіх вясковых могілак Мінска. Па першае, старыя магілы ХІХ-пач.ХХ ст. тут раскіданы па ўсёй тэрыторыі могілак, а не сканцэнтраваны ў адным месцы. Па другое, на тэрыторыі могілак засталося даволі шмат месца пад пахаванні, але ўжо многія гады яны маюць статут закрытых: там магчыма пахаваць толькі блізкіх сваякоў тых, хто ўжо там ляжыць. Між іншым, практыка камерцыйных пахаванняў, якая ёсць на могілках "Уручча" і "Пятроўшчына", магла б дапамагчы знайсці грошы для добраўпарадкавання тэрыторыі "Брылевічаў". А там шмат чаго трэба зрабіць.
Распаўсюджана думка, што невялікія вясковыя могілкі, ў т.л. і "Брылевічы" чакае ліквідацыя пад гарадское будаўніцтва. Але той факт, што тэрыторыя гэтых могілак проста зацінута будаўнічымі пляцоўкамі, сведчыць аб жаданні гарадскіх улад захаваць могілкі некранутымі. Інакш, проста каб знішчыць могілкі і штосьці пабудаваць трэба будзе неяк правесці камунікацыі па тэрыторыі, якая вакол ужо занята іншымі забудовамі. Тэарэтычна магчыма пабудаваць паркоўку на месцы закрытых могілак, але ў сучасных (не савецкіх!) рэаліях гэта можа выклікаць акцыі пратэсту жыхароў горада, вандалізм прыпаркаваных аўтамабіляў, і новую нагоду для інфармацыйнай вайны паміж уладай і апазіцыяй.
Тым не меньш, "Брылевічы" сур'ёзна пяцярпелі ад стыхійнага і арганізаванага вандалізму. Калі першае робяць на слабо несвядомыя і недавыхаваныя падлеткі ці п'яныя мужыкі, то другое -- справа рук нейкіх спецыялістаў, якія знішчалі старыя помнікі, каб ачысціць тэрыторыю могілак ад старога смецця.
Я ішоў на гэтыя могілкі з намерам зрабіць каля дзясяці кадраў, але сітуацыя прымусіла мяне зрабіць больш за паўсотні здымкаў. Кожная з гэтых фатаграфій -- гэта мая адказнасць гісторыка данесці іншым праўду пра тое, што я ўбачыў. У тым ліку і адказнасць перад памяццю тых, чыя магільныя помнікі амаль зніклі ў зямлі. Як казаў адзін турэцкі бізнесмен, з якім нядаўна даводзілася працаваць у ролі перакладчыка, наша гісторыя належыць не толькі нам, але і ўсяму чалавецтву...

 Від з пр. газ "Праўда". Гэта адзінае месца, адкуль можна патрапіць на могілкі. З боку вул. Любімава і пр. Дзяржынскага ідзе будоўля а далей па пр. "Праўды" ідзе тэрыторыя праваслаўнай царквы.
Я рухаюся ад "Праўды" у бок Дзяржынскага.

 Магіла 1914 г.

 Стары помнік зніклай магілы.

 Каб прачытаць надпіс на гэтым паваленым помніку, я працёр яго вадой (а я заўсёды летам хаджу з бутэлькай пітной вады), але дату прачытаць не здолеў, здаецца пачатак ХХ ст.

 Пахаванне 1944 г. Жаншчына недажыла да вызвалення Мінска ад немцаў некалькі тыдняў. Але ці была б яна яму рада не вядома...

 Павалены помнік на агароджанай тэрыторыі. Магчыма тут было месца сямейнага пахавання.

 2 старых крыжа

 Надпіс на адном з гэтых крыжоў.

 Стары павалены помнік завалілі смеццем з магілы, за якой ёсць каму даглядзець.

 Магіла 1904 г.

 Гэты помнік пафарбавалі, каб дольш захаваўся.

 А на гэтым надпіс ужо амаль знік.

 Магіла 1895 г.

 Магіла 1906 г.

 Яшчэ адзін помнік, які хутка знікне ў зямлі.

 Тут у адной магіле 2 пахаванні. Здаецца, 1918 і 1960 гг.

 Яшчэ некалькі кінутых магіл

 На краю ўзгорка некалькі зніклых магіл адмецілі крыжыкамі. Мабыць энтузіясты.

 Яшчэ адзін крыж у хмызняку

Старая магіла амаль зарасла

 2 помніка скінулі з узгорка вандалы

 Гэты з іх пакрыўся сухім брудам

 А гэты 1915 г. напалову знік у зямлі

 На гэтых могілках шмат магіл з аднолькавымі прозвішчамі, што характэрна для беларускай вёскі

 Яшчэ адна магіла зарастае

 Яшчэ 2 старых помніка знікаюць у зямлі

 А тут засталіся толькі каменныя падмуркі магільнай агароджы

 Яшчэ адзін знікаючы помнік

 Здаецца магіла 1894 г

 Гэты помнік напалову зышоў у зямлю. Надпіс прачытаць праблематычна

 Здаецца, гэта магіла 1840 г. Мабыць найстарэйшая з тых, што яшчэ засталіся на паверхні

 Зламаныя помнікі і кінутае смецце

 Здаецца, гэта дзіцячая магіла, бо пазначаны гады 1878 і 1886.

 Гэты помнік праз пару гадоў зусім знікне ў зямлі

 А гэта, хутчэй за ўсё, разбіты помнік

 Арганізаваны вандалізм. Пабітыя помнікі сабралі ў кучу. Магчыма іх паздымалі з кінутых магіл і разламалі.

 Яшчэ некалькі старых магіл

  І яшчэ два амаль зніклых помніка

 Бітыя помнікі і рэшткі цэглы ля дротавага плоту, які аддзяляе могілкі ад тэрыторыі царквы.

 Яшчэ адзін стары помнік

 Помнікі і крыжы зніклых магіл. А на некаторых іншых не засталося нават і ўзгорка.

 Вось гэта ўжо сур'ёзна: на тэрыторыі царквы ля плоту ляжаць кавалкі каменняў, якія нагадваюць разбітыя помнікі. Цяжка сказаць, што гэта значыць. Ёсць верагоднасць, што некаторыя магілы былі знішчаны на тэрыторыі царквы падчас добраўпарадкавання пляцоўкі. Але магчыма і што бітыя помнікі падкінулі з тэрыторыі могілак, тыя, хто там наводзіў парадак (проста выкінулі за плот і патрапілі суседзям) або хуліганы.

 Вось што засталося ад металічнага крыжа. Такіх тут яшчэ як мінімум адзін.

 Гэты стары пень калісьці быў магутным дрэвам і нямым сведкам гісторыі вёскі Брылевічы, горада Мінска і ўсёй Беларусі. Такіх тут таксама хапае.

Ля брамы могілак. Від на царкву і забудову будучага небаскроба. На адным месцы сабраліся мінулае (могілкі), сучаснасць (царква) і будучыня (небаскроб).