Там, дзе горад пераходзіць у вёску.

Час ад часу маю магчымасць назіраць як у Мінску вынішчаюцца астраўкі прыватных аднапавярховых забудоў на карысць сучасных высотак. Вось і адсняў на планшэт з акна аўтобуса 87с пару такіх мясцін, дзе адбываецца пераход з "гораду" ў "вёску". Зразумела якасць матэрыялаў жадае лепшага (магчымасці планшэта, дрэвы, якія закрывалі від), але нешта можна ўбачыць.

Радыяльная

Запарожская пл. і вул. Філімонава

1Нахільны завулак і Радыяльная (рух аўтобуса 87с у бок прыпынку ТЭЦ-3). Цікавы кантраст прыватнага сектара і шматпавярховых дамоў.

Гл. таксама аналагічныя ролікі: Вуліцы, на якіх стары Мінск саступае месца новаму

За себя и за того парня

Предисловие.

Когда я учился в минском педуниверситете, многие мои однокурсники прямо заявляли, что не собираются быть учителями. В ту пору (начало 2000-х) белорусское государство сквозь пальцы смотрело на неявку студентов на распределение на работу. Поэтому были те, кто «откосил» от работы в школе.

Поскольку мне довелось проработать в школе 3 года вместо положенных двух, в определенном смысле я работал за себя и за того парня, что не явился на распределение. Многое из того, что я тогда делал или допускал, я бы сейчас сделал по-другому. Было то, чем я не горжусь. Есть и то, о чем я не хочу рассказывать. Но не хотелось бы показать себя этаким «Чацким», который всем недоволен и при этом ни в чем не виноват.

Поиск работы.

Самое приятное и самое неприятное в работе – это ее поиск. С одной стороны волнуешься «возьмут-не возьмут», с другой приятное чувство, что занят делом и в то же время просто ездишь по городу и ищешь школы, где нужен учитель истории и английского языка.

Зачем мне это было нужно? Так вышло, что паспорт я получил в Борисове, где живут мои родители, и чтобы прописаться у своего деда в Минске, в квартире, где прошло мое детство, потребовалось несколько месяцев бюрократической волокиты. А случилось это за год до окончания вуза. За это время меня уже решили распределить в Борисов. После ряда неприятных разговоров, в одном из которых ректор БГПУ предложил отправить моего деда на дачу ковыряться в земле и назвал меня аферистом, желающим завладеть чужой квартирой, было принято решение: я должен сам найти в Минске школу, готовую меня трудоустроить до того как настанет мой срок ехать на распределение в Борисов.

В некоторых школах меня были готовы взять, но когда они звонили в мой вуз, им задавали вопрос:

– Вы готовы оплатить стоимость его обучения в вузе?

После этого со мной вежливо прощались.

Один раз сдуру зашел в РОНО своего района и запросил адреса школ района. Женщина, отвечавшая за школы ответила:

– Так это Вы ходите по школам, чтобы трудоустроиться в Минске? Мы добьемся, чтобы Вас отправили по распределению!

Я вышел из здания в сильной ярости, от которой у меня заболело сердце.

Позднее я продолжал поиски и однажды в начале августа, когда оставалось меньше месяца до моего «отбытия», я уже был готов пойти в свой вуз и отказаться от диплома о высшем образовании, чтобы никуда не ехать, когда в одной из школ мне обрадовались и связавшись с БГПУ, заявили что готовы оплатить мою учебу. (Похоже, им это делать не пришлось). После этого в вузе мне больше не угрожали. Та женщина из РОНО спокойно и вежливо приняла мои документы. Думаю, основная проблема, была в том, что я никому не предлагал взятку, поскольку часть моих однокурсников в школе так никогда и не поработала.

То, что я не имел.

Чего я никогда не испытал – классное руководство. Позднее, я дважды побывал куратором студенческой группы, но это гораздо проще. Моя первая директор В.И. Логацкая хотела дать мне классное руководство и я не был против за исключением того, что мои религиозные убеждения не позволяли мне участвовать в патриотических мероприятиях и в некоторых праздниках. Я рассказал об этом Логацкой, опираясь на желание найти альтернативу тому, что я делать не буду. Она не возражала. Позднее я понял, что никакой альтернативы в действительности не предусмотрено: если все классы идут возлагать венки в определенный день, то ты не можешь сводить свой класс в театр или в лес на шашлык. Однако немного позднее после того разговора завуч Вера Петровна, которая разговаривала вежливо только когда хотела что-то попросить, а обычно кричала или требовала, спросила меня, хочу ли я руководства. Я ответил, что не хочу, и два года я проработал без этого «счастья». Позднее, когда я устраивался работать в гимназию, я уже твердо знал, что не возьму классное руководство ни за какие деньги, и мне разрешили работать предметником.

Учитель должен уметь все.

В современной школе учитель должен уметь сделать ремонт класса, провести статистический анализ чего-нибудь (от действительно нужных данных до процента учеников ковыряющихся в носу) проследить за тем, чтобы ученики состояли в различных клубах, кружках и организациях, писать многочисленные бумаги по своей дисциплине и в оставшееся время готовиться к своим предметам и проводить их. За то время, что я проработал в школе и гимназии, мне довелось красить окна, вылезши из окна второго этажа, под окрики «Андрей Валерьевич, Вы – экстремал!» моих учеников, клеить обои, таскать тяжести, вешать или снимать занавес в актовом зале... Однажды в гимназии я и несколько пятиклассниц обдирали стены под новые обои и оставили послание в 2070 г. нацарапав его отверткой: «Привет, потомки, какие у вас там в 2070-м году обои?».

Было изобилие бумажной работы. Однажды мне довелось собирать справки для всеобуча о том, кто из детей, прописанных на Городецкой 10, где учится. Я ходил после своих уроков простуженный под дождем (здесь есть и момент моего разгильдяйства) по школам всех 6-ти микрорайонов Уручья, собирая бумажки, т.к. сами родители могли их не донести в школу.

Другой раз меня отправляли за такими же справками на другой конец города в Сухарево и Малиновку (метро тогда туда не ходило). Отправляли в пятницу вечером, но сказал, что поеду в субботу и высказал Вере Петровне:

– Вы думаете, если у меня нет семьи, мне нечем заняться?!

Полчаса спустя я сидел в кабинете директора (В. Логацкую к тому времени сменила Т. Соболь) и что-то переписывал из справочника, кажется, адреса школ, в которые должен был поехать. Входит Вера Петровна в состоянии крайнего раздражения.

– Вот, Андрей Валерьевич, тут говорил: «Вы думаете, если у меня нет семьи, мне нечем заняться?», – сказала она и перешла на крик, – И он прав!!!

Дальше она продолжила высказывать своему начальству как устала от работы с бумагами и ответственности, грозила уволиться, но этого не сделала.

В той же школе в учительской кто-то подбросил газетную вырезку, о том как от учителей сегодня требуют все, что только возможно, чуть ли не организацию полетов в космос и делался вывод: «Кого может воспитать раб?». Это было революционно, но не помню, чтобы кто-то устраивал нам разбор полетов за это. Роптать было можно, главное делать как тебе велят.

Поборы.

Моя начальная зарплата учителя была в перерасчете на стабильную валюту около 100 долларов. Когда несколько лет спустя я работал в гимназии, то получал примерно 200 долларов в эквиваленте. Однако одним из элементов работы учителя были поборы на разные мероприятия и проекты.

Хочу сразу оговориться, что в большинстве случаев для меня это не было проблемой. Во-первых, часто это было обосновано, например, у одной моей ученицы умер отец и многие скидывались на материальную помощь (когда умерла моя бабушка, мне тоже собрали деньги и подарки от учителей и учеников). Во-вторых, порой это была возможность показать, что со мной можно договориться: кроме патриотических и иных мероприятий, которых я избегал, есть такие, которые не противоречили моей совести – стройка Национальной библиотеки и Минск-Арены, например.

Но были и несколько ситуаций, когда я шел на конфликт из-за поборов. Так, когда я работал в 2007-2008 гг. в гимназии учителем английского, все учителя были обязаны оформить полугодовую подписку на «Настаўніцкую газету». Я этого не сделал. Девушка по воспитательно-идеологической линии в приемной кабинета директора задает мне вопрос:

– Андрей Валерьевич, где Ваш корешок на подписку на газету?

– А я не подписывался на нее. Если нужно я найду ее в Интернете или куплю нужный номер, хоть с переплатой.

– Андрей Валерьевич, – сказала девушка уже на повышенном тоне, – что это значит? Вы – государственный служащий, Вы должны выписывать эту газету. Это Ваши методические расходы, за которые Вам доплачивают.

– Я ничего Вам не должен, кроме взаимной христианской любви, – несколько саркастически ответил я. – А методические расходы у меня выражаются в ксерокопировании раздаточных материалов для уроков.

Девушка пыталась мне возразить, но я так ничего и не выписал.

Учителя – «присоединенцы».

Кроме поборов есть еще и участие в разных клубах, организациях и движениях. На первом рабочем месте, начальство быстро раскусило мое религиозное воспитание и некоторую «упертость», включавшую наглый отказ вставать во время звучания гимна на педагогическом совете (правда мотивом было не отсутствие уважения к национальным символам, а нежелание им поклоняться, что ж, режьте меня, но так я сложился как человек, и ломать свою совесть не собираюсь). Поэтому особого давления на себе там не испытал.

А вот в гимназии этого добра хватало. Так однажды я сидел в учительской и заполнял журналы. Кстати с учительской там был интересный казус: в той гимназии был просторный светлый кабинет с табличкой «методический кабинет» с компьютером и мини-библиотекой на разных языках. И я по незнанию бывало сидел там и читал книжки, не догадываясь, что это территория завучей, а настоящая учительская это кабинет примерно 2 метра шириной и пять длиной с одним окном на соседнее брошенное здание и часть школьного двора, тремя столами и шкафом для журналов, на дверце которого периодически висели памятки о том, что надо сделать и позорный список, кто не так заполнил журналы. До моего прибытия там был еще телефон, но за лето кто-то им так злоупотребил, что потом высчитали счет за него из зарплаты всех учителей (возможно и моей, хотя у меня было железное алиби) и телефона больше не было. Так вот, сидел я в учительской с журналами, а заполнять их часто приходилось на переменах или после уроков, т.к. учителя языков ведут занятия в маленьких группах классов одновременно (2-3 на класс) и журналы часто на урок не доходят. И подходит ко мне девушка, секретарь первичной организации Белорусского республиканского союза молодежи – патриотической организации для тех кому нет 30 лет.

– Значит так, Андрей Валерьевич, в понедельник принесете фото на паспорт и 3000 рублей в такой-то кабинет.

– Зачем?

– Вы должны вступить в БРСМ.

– Я не участвую в политике, – ответил я нагло улыбаясь.

– Хорошо, – ответила девушка.

Спустя пару лет я встретил ее в метро. Она уже уволилась из гимназии и возмущенно говорила о том, какой произвол царит в системе школьного образования. Прямо как отпущенная пружина...

Через некоторое время в гимназии были выборы президента гимназического сообщества. Та девушка, которая пыталась заставить меня выписать профессиональную газету, пришла ко мне на урок в 10-й класс с урной и бумажками для голосования. Ученики проголосовали и она подошла ко мне.

– А я тут причем? – спрашиваю.

– Вы работник гимназии и тоже должны голосовать.

– Но ведь я не поддерживаю никого из кандидатов.

– Тогда голосуйте против всех.

– А почему я должен быть против их? Я не против их, просто я нейтрален.

Раздраженная девушка вышла, не найдя ничего сказать под хихиканье моих учеников, а я еще больше добавил веселья в класс, рассказав следующий анекдот:

В сумасшедшем доме выступает гитлеровский офицер. Все хлопают, а один мужик стоит скрестив руки на груди. К нему подскакивает эсэсовец и кричит:

– А ты почему не аплодируешь?

– А я не сумасшедший, я сантехник, – отвечает мужик.

Через пару месяцев, если не изменяет память, я все-таки вступил в одну организацию в добровольно-принудительном порядке. Мужик, который работал географом, пришел в столовую, когда у меня и некоторых других учителей была «форточка» в занятиях, с листом А4 и стал собирать деньги с моих коллег и брать их росписи. Подошел ко мне. Оказалось все должны были вступить в ОСВОД – организацию по спасению на воде. Я уточнил, относится ли это только к спасению на воде, и решил, что когда поеду отдыхать на море и кто-то будет тонуть, то я все равно попытаюсь спасти человека, если будет возможность, и вступил, заплатив 1000 рублей членского взноса (зарплата в 200 долларов тогда составляла чуть больше 400 тысяч). Интересно, числюсь ли я спасателем на воде до сих пор или меня отчислили за неуплату взносов, а может географ себе на пиво собирал?

Учитель учителю человек.

С одной стороны любой коллектив может быть дружным и сплоченным. Между учителями возможна бескорыстная дружба и взаимовыручка. С другой современные белорусские учителя поставлены в условия жестких требований, заставляющих порой вести себя как главный герой оруэловского романа «1984.», который под угрозой пыток сломался и попросил подвергнуть им его любимую девушку вместо него.

Не раз я сталкивался на педсоветах, когда шла раздача очередных обязанностей как кто-то пытался предложить мою кандидатуру обычно выкрикивая «а может этому молодому поручить?» (фамилию мою знали не все, я близкой дружбы ни с кем не заводил). Так срабатывал уголовный принцип: умри сегодня ты, а завтра я.

Известно наблюдение, что человек тихого нрава может превратиться в крутого диктатора, когда получает власть. Я это видел чаще в вузах, где проработал больше, чем в школах. А в школах видел обратный процесс. Заведующая методобъединением «англичан» покрикивала на меня (хотя потом за это извинялась) будучи моим маленьким начальством. Затем ее освободили от этой должности и она стала очень спокойной и покладистой. В гимназии у меня была завуч по иностранным языкам (гимназия была с лингвистическим уклоном) с которой время от времени были контры. Она не кричала, но была требовательной, причем по мелочам, вроде оформления тетрадей учениками. Спустя годы мы работали некоторое время в одном вузе, но на разных кафедрах. Тихая, спокойная женщина. Тут конечно нельзя забывать, что и от твоего начальства требуют по полной...

Помню реакцию двух учительниц в гимназическом гардеробе на мой анекдот про педагогов:

Мужчина спрашивает незнакомую женщину:

– Простите, Вы, должно быть, педагог?

– Да, как Вы догадались.

– У Вас лицо глупое.

– У Вас тоже лицо глупое!

– Так я тоже педагог.

Молодая учительница захихикала в ответ, а та, что постарше недовольно ответила:

– Ну вот, уже с утра настроение испортили!

Помню, как я выгнал из класса за попытку сорвать урок двух восьмиклассниц, одна из которых была дочерью классной руководительницы того класса. На запястье той девушки остались следы моей пятерни. Ее мама долго кричала на меня наедине в классе, а я несмотря на свой вспыльчивый характер, даже удивился своему нежеланию с ней разбираться, просто слушал ее пока она не «выдохлась» и ставил стулья на парты (уроки уже кончились). Потом пару раз заменял ее. Причем однажды ее увезли по «скорой»: прихватило сердце. Как-то поделился одной из своих коллег о конфликте с этой дамой. Услышав ее фамилию, моя коллега ответила:

– Андрей, можешь не продолжать.

Как-то раз меня хотели делегировать участвовать в турнире по настольному теннису от гимназии и пытались уговорить, но я твердо решил не позорить гимназию своим неумением играть в пинг-понг.

В другой раз я удостоился чести обзвонить ряд почетных гостей, чтобы пригласить их на торжество по случаю очередного юбилея гимназии. Поручение передавала одна белорусскоязычная учительница и я ей внаглую отказал:

– Ведаеце, Вы можаце мне гэта даручыць, але ў мяне нічога не атрымаецца.

– Чаму?

– Таму што я працую ў двух розных месцах і не маю часу.

Я не соврал. Я действительно параллельно вел занятия в одном техническом вузе. Мой аргумент прокатил. С завучами или директором это бы не прошло. А был случай, когда я сознательно ввел директора своей первой школы в заблуждение. Дело было так. Мне нужно было встретиться в рабочее время на каникулах (а на каникулах учителя должны были находиться в школе пять дней в неделю соответственно количеству своих часов) с одним своим знакомым из Польши, который был для меня в определенном смысле братом. И я отпросился благодаря формулировке «брат из Польши приехал». Надо сказать, что Т. Соболь, которая отпустила меня к «брату из Польши», пыталась решать со мной проблемы по-человечески. Например, когда я уходил из школы, мой отпуск заканчивался в начале августа, и я должен был дорабатывать контракт до 15 числа, а это совпало с моим медовым месяцем и мне разрешили уехать без последствий и даже доплатили что-то.

Интересно вспомнить информационные часы в гимназии, на которые обязательно собирались многие учителя раз в неделю перед первым уроком. Наш историк, умный в принципе мужик, читал по бумаге раисполкомовскую распечатку. В одной такой распечатке говорилось, что товары с маркой «сделано в Беларуси» ценились во времена советской власти, и он прочитал это не поморщившись (хотя такая марка по определению не могла появиться раньше распада СССР и образования независимого белорусского государства) и в личной беседе он признался, что сам был удивлен этой мысли.

Помню, как тот же географ, что собирал деньги на ОСВОД, ремонтировал свой кабинет в свой отпуск (я как бескабинетный учитель был приставлен ему в помощники). Приехал он часам к 12 (рабочий день начинался в 9), это было единственное, в чем он мог позволить себе расслабиться. Когда я спросил, отчего такой патриотизм поработать в отпуск, он объяснил, что не успеет вовремя сдать кабинет к новому учебному году, если не пожертвует частью отпускного времени, а не сдать кабинет – себе дороже.

Помню был свидетелем различных поздравлений и пожеланий среди учителей, за которыми не всегда стояла искренность. Вспоминаю, как отказывался от чествований в свой адрес в какой-то национальный праздник, чем на некоторое время заставил думать завуча по ин.яз, что я чем-то оскорблен (в формат мышления стандартного учителя, к сожалению, не сразу входит мысль, что ты можешь быть не как все и не отмечать какие-то события, в вузах это встречается гораздо реже).

Впрочем, умные люди есть даже там, где от них ожидается быть винтиками. Просто часто умные люди молчат. Поэтому я не часто замечал глубоких людей среди моих коллег. Наверное, по той же причине ходит миф о глупости армейских офицеров: умные люди молчат, когда видят глупость системы, но ограничены дисциплинарными рамками.

Цветы жизни.

Дети – это лучшее, что есть в школе, если не считать длинного отпуска. Они мне много попортили нервов и в школе, и в гимназии, но больше было приятного в общении и в работе с ними, чем проблем.

Когда я работал учителем истории и английского в школе, зимой мы «отрывались», играя в снежки, порой я один против пары десятков разновозрастных учеников. Мне доставалось за двойки, детям – за баловство на уроках. Однажды старшеклассники предложили перейти от снежков к рукопашной, но я отклонил их предложение:

– Детей бить нельзя.

Помню там же с несколькими шестиклассниками мы пару раз играли в мелки после уроков, где мелки заменяли снежки, а класс – свежий воздух.

Еще раз был случай, когда я облил водой из мыльницы хулиганчика, который регулярно прятался за одной дверью, чтобы пытаться пугать меня. Потом он сидел на уроке в одной майке (благо была ранняя осень), но довольный как слон моей нестандартной реакции.

Были игры в «светофор» дававшие через угадайку «срубить» легкую оценку по истории и даже элементы самоуправления в одном из шестых классов, когда около месяца дети сами по очереди вели уроки и спрашивали друг друга (некоторые занятия были даже очень креативны). Потом это выдохлось и занятия снова вел я.

Еще были творческие вопросы на 10 баллов (это как 5+ по советской пятибалльной системе). Ради отличной оценки дети готовы черта с рогами из болота достать и выясняли, чем отличаются колхозы от совхозов, сколько лет тормозил герой песни Б. Моисеева, который уехал в Петербург, а приехал в Ленинград и чем отличаются понятия city и town в английском языке.

Были дополнительные бесплатные уроки для нескольких младших школьников из бедных семей, которые совсем не тянули английский. Но это длилось несколько раз. Потом обоюдный энтузиазм иссяк.

Я должен признать, что как школьный учитель я был не очень. Сейчас у меня на занятиях гайки жестко закручены, я почти никогда не кричу на студентов и наказание предсказуемо и неотвратимо. А в начале моего учительства я был немного романтик, начитанный Макаренко, Ушинским и прочей педагогической братвой. Я редко давал дополнительные задания в качестве наказания, чтобы не сформировать плохого отношения к учебе. Зато легко переходил на крик (за что некоторые мои ученики прозвали меня Витасом) сломал любимую указку одного завуча и порвал классный журнал (нет, не в порыве ярости, просто я стучал указкой по столу, чтобы успокоить один веселый класс в результате хорошо врезал по журналу – а это как убить корову в Индии – и разбил указку вдребезги). На уроках у меня часто шумели, порой вели себя отвязно. В свою очередь, я мог отвесить подзатыльник. Ученик, получивший такое воспитательное воздействие мог сначала грозиться нажаловаться на меня, на что я говорил:

– Идите к директору и жалуйтесь, а заодно расскажите, за что я Вас ударил.

– Да ладно, не буду.

С учениками я мог быть груб, но всегда говорил «Вы», «господин/госпожа» или по имени-отчеству. Был случай, когда один ученик представлял своим одноклассникам свой рюкзак:

– Знакомьтесь, это господин рюкзак.

Правда через минуту господину рюкзаку набили морду.

Было много «озабоченных» учеников. Бывало рассказываешь про какую-нибудь войну:

– Захватчики, жгли селения, убивали, грабили, насиловали мирное население...

– М-м-м! Насиловали! – мечтательно произнес один шестиклассник.

Он же или его друг на одном уроке в начале года, как бы между прочим, произнес:

– А я вчера мастурбировал.

Хотелось ответить, что мы не обсуждаем сейчас, как он провел лето, но я увел разговор в сторону как-то по-другому.

Молодой мужчина-учитель почти всегда столкнется в школе с теми хулиганами, которые захотят помериться с ним силой. Но хулиган никогда не нападет первым, если не уверен в своей безнаказанности. Когда я работал в обычной школе, было много случаев, когда старшеклассники из чужих классов, громко оскорбляли меня, чтобы спровоцировать драку. Я на это не велся. Однажды бросил в ответ одному такому обидчику «рисовавшемуся» перед своей компанией:

– Молчи женщина! – причем с кавказским акцентом.

Он еще пытался меня материть, но смеялись уже над ним. В драку он не полез.

Но без рукоприкладства у меня не обходилось. Время от времени в первый год хулиганы сильно пинали дверь моего кабинета или забегали в маске, выкрикивали непристойность и убегали. Вычислить было трудно, т. к. мое рабочее место было далеко от двери, а сам кабинет находился на перекрестке двух коридоров и скрыться проблем не было. Дошло до разборок с завучем и хулиганы извинились и притихли на время. Затем один из них снова прибежал, чтобы заверить меня в своей «любви», но я оказался близко к двери и метнулся за ним. Хулиган скрылся в кабинет биологии и попытался спрятаться за шкафом. Я выкрутил ему руку за спину и потащил к завучу. Всю дорогу хулиган умолял его простить, но я был настроен сдать его начальству. Завуча в кабинете не оказалось и я отпустил свою жертву с миром. Кажется, больше с этим парнем я проблем не имел.

Другой случай произошел во время дежурства возле столовой. Один хулиган показал мне средний палец и пошел дальше. Я не был уверен, что с ним справлюсь, и не стал ничего предпринимать. Через некоторое время ситуация повторилась, но недалеко от меня стояла одна из завучей и беседовала с какой-то учительницей. Я быстро выкрутил руку хулигану за спину и потащил к завучу. Хулиган даже не пытался драться, а только удивился: «Ты чё?».

– Вот, – докладываю завучу, – показывал грубый жест дежурному учителю.

Она отвела хулигана в сторонку и стала с ним говорить, я только услышал, как он оправдывался:

– А чё он из себя учителя корчит?

Похоже, он просто принял меня за старшеклассника. Это часто бывало.

Другой раз я остановил на коридоре бегущего здоровяка. Шансов одолеть такого в драке у меня не было никаких.

– Бегать здесь нельзя, – сказал я и видимо голосом выдал свой страх.

– …, да пошел ты на …, – ответил здоровяк и побежал дальше.

Я его не преследовал.

Была пара ситуаций, когда я едва не подрался со своими собственными учениками. Один шестиклассник, имевший репутацию психа, время от времени ссорился со мной, и однажды мы так разругались, что были готовы набить друг другу лицо. Но я сдержался и пошел с ним разбираться к директору, которая смогла немного разрулить ситуацию. Сегодня этот парень по определению должен быть спокойным, т.к. работает на ответственной должности, требующей должной уравновешенности. (Это я узнал от его младшего брата, с которым я тоже имел «терки», но который очень уважительно и приветливо общался со мной годы спустя). В другой ситуации восьмиклассник Максим Забенько так достал меня баловством, что я выгнал его из класса (а я частенько так поступал с хулиганами) и пригрозил:

– Еще раз придете сюда – инвалидом сделаю!

– Еще посмотрим, кто кого – проворчал он в ответ.

Перед следующим уроком мое религиозное воспитание заставило меня извиниться перед ним.

– Я сам виноват, – примирительно буркнул ученик.

Как-то я взял с него и его товарища расписку с обещанием больше на уроках не баловаться. Он сдержал слово, т.к. написал: «Я, Максим Забенько, обязуюсь совершать больше баловства на уроке».

Помню одного умного хулигана, который написал жестокое стихотворение в продолжение темы «оторвали мишке лапу» и заявлял что женщина – это спермовыжималка. Последний раз слышал о нем в 2011 г., что он стал «бандюком», но подробности мне не известны. Вообще-то все хулиганы умные, даже если по отметкам этого не скажешь.

Еще один раз уже перед увольнением я был воспитателем при группе гандболистов и один наглец у меня нарвался. Дело было в столовой. Дети наотрез отказывались есть суп, и обнаружив, что я могу съесть больше одной порции щедро выставляли на мой стол ряды тарелок и порций пять-шесть в меня влезало без проблем. (Сейчас, когда сам стал отцом, я бы заставил съесть все, а тогда мне не было до этого дела). Но возникало две проблемы: одна – уборка посуды, от которой дети усердно пытались «откосить», другая – насмешки над «жрущим учителем». Пока насмешки были добрые в стиле пожеланий аппетита со стороны тех, кто не знал, что такое голод недоедания, я не обращал внимания на них, но один мальчик решил подкалывать до конца, оставшись в столовой один из всей команды.

– Слушайте, а у Вас жонка есть? – спросил он, жуя глазированный сырок.

Я встал и крепко взял его за запястье. Он попытался дернуться и сырок упал на пол.

– Вы со мной по-русски говорите или по белорусски? – спросил я, сдерживая гнев. (А дело в том, что слово «жонка» является совершенно нормальным словом в белорусском языке, но пренебрежительным в русском).

– Отпустите, у Вас будут проблемы, – забормотал хулиган.

– Убирайте за всеми посуду! – велел я.

– Я должен идти, я судья.

– Слушай ты, судья израильский, – саркастически ответил я, и, возвращаясь к традиционному «Вы», продолжил – Вы убираете за собой и командой посуду или у Вас сейчас будут большие проблемы. Вы достаточно сильны, чтобы драться со взрослым мужиком?

Судья понял, что шутки кончились и убрал посуду с одного стола на конвейер, ворча что-то про меня себе под нос. За всеми он так и не убрал: от конвейера до выхода было не далеко и возвращаться он не стал, а я его не преследовал. Повариха, наблюдавшая за сценой, поблагодарила меня за воспитательную работу.

Были не только хулиганы, но и хулиганчики. Один из них периодически «подкалывал» меня на уроках и получал «подколы» в ответ. Например за чесание средним пальцем переносицы с образованием непристойного жеста он получил задание написать сочинение СМС-кой в телефоне и мучился до конца урока набирать текст (смартфонов еще в помине не было). Для меня оказалось неожиданностью, когда годы спустя он тепло приветствовал меня встречая на улице или в метро.

Другой хулиганчик, невинное дитя из 5-го класса подходит ко мне после урока:

– Скажите, пожалуйста, а кто такой Гитлер?

– Это был правитель Германии в 1930-1940-х гг. – отвечаю.

– Я знаю, кто такой Гитлер, – невинно отвечает мальчик, – я хотел проверить Ваши знания.

Несколько раз мне подкладывали кнопки на стул (кстати, это не так уж и больно), однажды написали нецензурное ругательство корректором зеркальным образом, так, что оно четко отобразилось на моих штанах (хорошо, что тогда я приходил в простой одежде и было не жалко ее испачкать).

Когда ученики узнали, что одна 50-летняя учительница живет в соседнем корпусе моего дома, они долго приписывали нам слишком близкие отношения (один раз за перемену кто-то даже схематично нарисовал порнографическую картину на доске, подписав, где я, а где та учительница). В другой раз они увидели нас вместе в столовой и пришли в неописуемый восторг.

– Горько! Горько! – скандировал класс, причем одна девочка жестами рисовала в воздухе большое сердце.

Я хохотал до упаду. А моя коллега не сразу поняла что к чему. А потом она отреагировала:

– Дзеці, да вы што?! Ён жа мне ў сыны гадзіцца.

Класс продолжал требовать поцелуя, и в качестве компромисса она обняла меня.

Два раза я сталкивался с «идейным» вандализмом. В моем кабинете (это был кабинет рисования, он за мной не числился, но я в нем обычно проводил занятия) висела фотография президента страны. Это был не типовой портрет в рамке, который обычно украшает кабинеты госслужащих, а обычное фото, приколотое к стене булавкой. Однажды я обнаружил ее порванной в клочья и раскиданной по моему рабочему столу (это из-за моей привычки не запирать кабинет). Я убрал следы вандализма и не стал делать из этого проблему. Не думаю, что это было политическим актом.

В другой раз в том же кабинете стоял бумажный макет православного храма. В класс на перемене забежал ученик младших классов быстро сориентировался, одним ударом кулака сверху вниз уничтожил произведение искусства и убежал. Пришлось выбросить результаты чужого труда.

Еще мы с детьми в школе собирали ненужные деньги на ремонт класса и за год мелочью собрали около двух тысяч, которые я потом сдал при увольнении директору и на которые на соседнем рынке была куплена банка краски.

Заключение.

Я могу вспомнить еще много хорошего и плохого в моих отношения с учениками в школе и гимназии. У меня сохранились подарки от детей: рисунки, записки и даже китайские палочки. Одна непослушная гимназистка из 7 класса написала мне в конце года записку, в которой попросила прощения за то, что плохо себя вела.

Возможно этот рассказ представляет собой переход от мрачного к веселому. Но я пытался писать непредвзято. Может быть, я мало написал о своих недостатках. Могу добавить: я плохо готовился к занятиям и часто импровизировал. И еще я часто опаздывал на первый урок, иногда даже приходилось давать дежурным ученикам свой ежедневник (вместо дневника) для записи «опоздал на урок». Также я очень вульгарно одевался и мог впечатлить учеников женской кофтой от моей покойной тети да еще и в сопровождении будильника, когда мои часы сломались. Это были отчасти и издержки моей бедности, связанной с большими расходами моей семьи на лечение матери.

Я не думаю, что в ближайшее время вернусь в школу, хотя сейчас там платят гораздо лучше. Мне нравится возиться с детьми, хотя от их шума я устаю быстрее, чем в молодые годы. Основная причина, почему я пока туда не вернусь связана с беспеределом в обязанностях. Мое время дорого мне для других дел. И я не готов просто отбывать срок в четырех стенах на каникулах или собирать бесчисленные бумажки. Я не готов поступаться совестью, когда речь идет о принуждении детей вступать в патриотические организации или врать им. Когда один гимназист сказал во время информационного часа «Права человека – это, что мы не имеем в школе» и легко преодолел аргумент классной о бесплатном образовании тем, что с них дерут деньги на театр, горячее питание, ремонт класса и учебники, я похвалил его за смелость, а по идее должен был осудить или вообще не допустить такого открытого общения с учениками.

Мне еще предстоит вернуться в школу в качестве отца. Но я рад, что в свое время прошел это испытание для настоящих мужчин, несмотря на запугивание некоторых знакомых и опасения, сохранившиеся из собственного тяжелого школьного детства. Прошел за себя и за того парня, бывшего однокурсника, которого как-то встретил возле стадиона «Динамо». Был момент, когда хотелось все бросить, но я не «откосил». Те, кто думают, что настоящий мужчина должен главным образом уметь убивать врагов на войне, пусть попробуют 45 минут удерживать внимание 20-30 детей, которым почти ничего не будет, если они ударят тебя, но ты можешь серьезно ответить, если дашь им сдачи, пусть попробуют соблюдать все бумажные формальности, когда ты изначально виноват, что дети не хотят идти в театр, что кто-то накурил в туалете этажом ниже твоего кабинета, что в соседнем парке валяются битые бутылки из-под спиртного, пусть попытаются оставаться собой, когда тебя пытаются загнать в циркулярные рамки, пусть попробуют учить интересно, когда от тебя ждут формальных признаков успеха учеников, а не их реальных знаний и когда времени на подготовку к занятию за всеми обязанностями почти не предусматривается. Тогда и поговорим о том, что такое нести трудности, исполняя свой долг перед государством.

Самацэнзура ў Беларусі

Есть такое наблюдение: раньше ты должен был писать с расчетом на то, чтобы тебя правильно понял читатель с доброй волей, сейчас ты должен писать так, чтобы тебя ни в коем случае неправильно не понял читатель со злой волей. Это не самоцензура, но это самоконтроль.

Арцём Шрайбман, беларускі палітолаг, у інтэрвью пра свой тэлеграм-канал.

Сярод распаўсюджаных стэрэятыпаў пра Беларусь ёсць ідэя татальнай цэнзуры. Цэнзура ёсць у кожнай краіне свету, але абмежаванні бываюць рознымі: дзесьці амаль небачнымі, а дзесьці відавочнымі. За магутнай спіной цэнзуры як знешняга праяўлення кантролю нярэдка хаваецца яшчэ больш магутная фігура самацэнзуры. Пад самацэнзурай я тут маю на ўвазе не толькі аўтарскую праўку ўласных матэрыялаў, а і ўсе дзеянні, не звязанныя напрамую з дзяржаўным кантролем інфармацыйнай прасторы. І менавіта самацэнзуры ў Беларусі (як і ва ўсім свеце) больш, чым знешняй цэнзуры.

Многія думаюць, што ў Беларусі забаронена крытыкаваць уладу і асабліва прэзідэнта. Але з наяўнасцю Інтэрнета і з пераўтварэннем газет, часопісаў і радыё ў мульцімедыйныя парталы гэта ўжо даўно не актуальна. Няма праблем заходзіць на сайты апазіцыйных СМІ: "Беларускі партызан", "Радыё Свабода" ці "БелСат". Там крытыкі ўлады хоць адбаўляй -- нават да паўцэнзурных камянтароў ад пэўных карыстальнікаў. Але, калі ўлады робяць штосьці хутчэй пазітыўнае, чым негатыўнае, то прымяняецца прынцып "альбо дрэнна, альбо нічога". Напрыклад, некаторы час таму мэрыя Мінска правяла за дзяржаўны кошт рэканструкцыю могілак "Крупцы". Старыя помнікі мянялі на новыя толькі з дазволу сваякоў памерлых. Але ў адным апазізыйным выданні гэта апісалі выключна як знішчэнне старых магільных помнікаў бульдозерамі. Што гэта, калі не самацэнзура?

Паколькі я вывучаю сучасныя тэндэнцыі развіцця гісторыі Беларусі і час ад часу публікую некаторыя свае даследаванні ў розных інтэрнет-парталах, мне даводзілася напрамую сутыкацца з самацэнзурай г.зв. "свабодных" СМІ. Аналагічным чынам я сутыкаўся з самацэнзурай ва ўрадавах СМІ. Гэты варыянт самацэнзуры больш вядомы пад назвай "рэдакцыйная палітыка". Тут трэба зазначыць, што некаторыя з іх час ад часу даюць месца крытыкам улады, але ў форме нейкай палемікі, каб пры гэтым захавалася перавага сваёй пазіцыі над чужой. У СМІ, лаяльных да ўрада, я заўважыў іншы аспект самацэнзуры: друкаваць людзей са"сваёй пясочніцы". Напрыклад, газета "Звязда" мае намінальны тыраж  каля 30000 экз. У газетных кіёсках звычайна можна знайсці 1 экз, прычым практычна па сабекошту. Але калі я прыйшоў некалькі год таму ў рэдакцыю гэтага выдання з прапановай надрукаваць мой артыкул аб метадах выкарыстання сучасных інфармацыйных тэхналогій у навучанні, то мне адмовілі ў класічным стылі: дзякуй, бярэм ваш матэрыял, калі збярэмся яго надрукаваць -- патэлефануем вам. Аналагічныя сітуацыі ў мяне былі яшчэ ў некаторых выданнях, дзе ўсё па факту зводзілася да таго, што ў іх ёсць свае людзі, якіх будуць друкаваць, няважна цікавы матэрыял прынёс "чужак" ці не, бо зарплата супрацоўнікаў ад цікавасці і тыражнасці выдання не залежыць. (Трэба дзеля аб'ектыўнасці зазначыць, што ў нелаяльных да ўлады СМІ апублікаваць свой матэрыял значна лягчэй).

Я падкрэсліў пакуль два віда самацэнзуры: самацэнзура выдання адпаведна яго палітычнай арыентацыі і нежаданне даваць слова "пабочным" аўтарам. Але ёсць і іншыя аспекты. Напрыклад, асабістыя погляды рэдактараў выдання, калі рэцэнзент выкрэслівае з тваёй работы тыя аспекты, якія яму ўласна не падабаюцца, а то можа і дапісаць сваё. Быў час калі я не разумеў, чаму ў апавяданні "Першы генерал" такога разумнага і глыбокага пісьменніка, як Іван Шамякін вобраз Леніна напісаны горш за сачыненне шасцікласніка. Але калі мае публікацыі напаткаў аналагічны лёс, я  зразумеў сітуацыю лепш.

Да асабістых поглядаў рэдактараў і рэцэнзентаў могуць адносіцца іх палітычныя сімпатыі ці рэлігійныя перакананні, погляды на мараль, эстэтычны густ, а то і сваё бачанне правапісу беларускай мовы (нажаль, з апошнім пакуль існуе некаторая анархія). Усё гэта можа стаць прычынай скарачэння, дадання ці замены зыходнай аўтарскай інфармацыі. І, зразумела, каму-небудзь могуць адмовіць у публікацыі па прычыне несупадзення матэрыялаў з рэдактарскім разуменнем сусветнай гармоніі. У якасці прыкладаў магу прывесці даволі спецыфічнае стаўленне беларускіх СМІ да неправаслаўных і некаталіцкіх меньшасцяў на Беларусі: ў рознай ступені могуць гаворыць добрае пра мусульман, крышнаітаў, іўдэяў і пратэстантаў, але пры гэтым часта стараюцца паказаць нязначнасць гэтага добрага колькасцю ці месцазнаходжаннем матэрыяла або, калі пэўны адметны чалавек вызнаваў "не тую" веру, як напрыклад вучоны М. Фарадэй, аб гэтым імкнуцца гаворыць між іншым. Часткова такая пазіцыя звязана з тым, што большасць насельніцтва краіны лічаць сабе праваслаўнымі, а часткова з жаданнем захаваць добрыя адносіны з Беларускай праваслаўнай царквой ці Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквой.

Сярод найбольш цікавых прыкладаў самацэнзуры знайшоў забарону ўзгадваць назвы лекаў на адным форуме для маладых мам. Напрыклад, адна мама піша: "У сына тэмпература, што рабіць?" Другая піша: "Дай яму аспірын" і яе запіс альбо "баняць" (недапускаюць да публікацыі), альбо мадэруюць: "Дай яму лякарства". Усе спасылкі адміністратараў на пэўныя законы былі проста спробай падцвердзіць дакументальна іх уласнае разуменне тых законаў.
Ёсць камерцыйныя віды самацэнзуры, калі месца палітычных і рэлігійных перакананняў займаюць брэндавыя і сіндыкатныя інтарэсы. Нярэдка гэта можа выражацца ў забароне выкарыстоўваць гіперспасылкі ў дыскусіях на форумах партала (напрыклад, на сайце "Беларускі партызан" каментарыі з гіперспасылкамі не публікуюцца пры тым, што на партнёрскім сайце "Гістарычная праўда" яны публікуюцца без абмежаванняў, але як звычайны, а не гіпертэкст).
Цікава, што самацэнзура распаўсюджваецца і на кантэнт, які публікуюць супрацоўнікі медыйных парталаў на сваіх старонках у сацыяльных сетках. Гэта характэрна для ўсяго свету. Журналіст можа напісаць на сваёй старонцы ў Фейсбуку, што ён б вешаў усіх злачынцаў ці гнаў б у шыю ўсіх імігрантаў з краіны, толькі калі ён працуе не ў ліберальна-дэмакратычным, а ў, маўляў, праварадыкальным выданні. Тое ж самае датычыцца і супрацоўнікаў камерцыйных структур. Не мае права банкаўскі менеджэр выступаць у падтрымку гей-парадаў ці за пэўны бок у грамадзянскай вайне ва Ўкраіне. Свабода слова грамадзяніна абмежавана адказнасцю супрацоўніка пэўнай арганізацыі. Некаторыя выключэнні з гэтага правіла могуць быць абумоўлены адсутнасцю скандалаў, звязаных з пэўнай спецыфічнай пазіцыяй камерсанта, чыноўніка ці журналіста (хай піша, што хоча, калі ён патрэбны як спецыяліст і калі яго ідэі ў сацсетках ніхто асабліва не чытае) альбо з  нейкай палітычнай ці камерцыйнай гульнёй. Напрыклад метадам "тухлай сялёдкі" журналіст робіць скандальную заяву ў Твітары ці на нейкім форуме, яго пазіцыя выклікае абурэнне і спрэчкі і пры гэтым рэдакцыя яго выдання застаецца як быццам ні пры чым, але па факту журналіст выканаў  заданне начальства ці разнарадку спонсараў або арганізатараў выдання. (Заўважаў элементы гэтага ў некаторых газетах).

У некаторых парталаў і выданняў ёсць "маральныя" віды самацэнзуры, якія адносяцца да правоў інтэлектуальнай уласнасці, праблем парнаграфіі ці ненарматыўнай лексікі. І звычайна гэта той выпадак, калі закон робіцца тэлеграфным слупом, які ніяк не пералезеш, але лёгка абыйдзеш. Каб пазбегнуць праблем з капірайтам, трэба прыводзіць спасылкі на аўтара і / ці на іншае выданне, парнаграфію прэзентаваць як эротыку з меткай "16+" ці "18+", а табуіраваныя словы пісаць скарочана ці з шматкроп'ем замест некаторых літар.

Ёсць аўтарская самацэнзура, калі аўтар устрымліваецца штосьці напісаць па прычыне боязі згубіць сувязь з рэдакцыяй, аўдыторыю патэнцыяльных чытачоў, на падставе сваіх маральных прынцыпаў і поглядаў на што-небудзь. Многія аўтары выраслі ў савецкі час і падчас безпадстаўна баяцца магчымых сакцый з боку дзяржавы, напрыклад, за крытыку бюракратыі, праблемы, якую прызнае цяперашні беларускі ўрад (у той жа час як іншыя свабодна крытыкуюць і больш сур'ёзныя рэчы і іх тым не менш час ад часу даюць слова, як экспертам некаторыя лаяльныя ўраду СМІ).

Нарэшце, існуе і тэхнічная самацэнзура. Напрыклад, тэкст могуць рэзаць, каб ён пасаваў да нейкіх абмежаванняў па колькасці слоў, біт ці сімвалаў. Сюды можна аднесці і адаптацыю тэкста да розных выданняў, аб чым я таксама пісаў: адзін і той жа матэрыял для энцыклапедыі, для дзіцячай газеты і для навуковага часопіса будзе крыху (ці зусім) розны. Прычым рэдагаваць тэкст можа не толькі аўтар, а і пэўны рэцэнзент (і не заўсёды аўтар будзе задаволены вынікам).
Увесь гэты экскурс я зрабіў каб паказаць, што большая частка фільтрацыі інфармацыі адносіцца не да цэнзуры, а да самацэнзуры. Спробы блакіроўкі сайтаў, радыёстанцый і т.п. на працягу гісторыі ніколі не мелі поспехаў, бо ёсць шмат тэхнічных спосабаў іх абыйсці. Таму значэнне самацэнзуры ўзрастае з ростам тэхнічнага прагрэсу.

Дарэчы калі гаворыць пра блакіроўку сайтаў, я заўважыў наступнае. Звычайна я без праблем трапляю на самыя розныя сайты праз белтэлекамаўскі інтэрнет і праз 3G Life:). Але з свайго старога тэлефона Nokia з інтэрнетам ад МТС і браўзерам Opera-mini маю пэўныя цяжкасці. На  сайты "Гістарычная праўда" i "Беларускі партызан" з тэлефона зайсці немагчыма: доўга грузіцца, а потым піша "перайдзіце да operamini/help або звяжыцеся з вашым пастаўшчыком паслуг Інтэрнета". Некаторы час меў праблемы з уваходам на сайт govorim.by. На сайт слоўніка "Мульцітран" можна патрапіць толькі праз пошук назвы ў браўзеры, але прамым чынам праз URL на гэты адрас не патрапіць. На сайце jw.org доўгі час магчыма было адкрыць толькі ан-лайн бібліятэку, але зараз можна адкрываць і пампаваць амаль усё, за выключэннем немагчымасці пераходу па некаторым спасылкам унутры сайта. Паколькі гэта адзіная прылада, якая мае такія абмежаванні, я не ведаю дакладна прычыны блакіроўкі. Магчымымі прычынамі могуць быць пэўныя праблемы з наладкамі тэлефона ці ўнутраная палітыка кампаніі МТС...

Ці трымаюся я пэўнай самацэнзуры? Так. Я імкнуся пазбягаць празмерна эмацыяльнай ацэнкі таго, пра што пішу. Калі я падаю штосьці на публікацыю, я прымаю да ўвагі правілы мясцовай самацэнзуры. Гэта можа выразіцца ў тым, што я не буду выкарыстоўваць пэўных слоў ці прыкладаў, якія могуць прывесці да адмовы ад публікацыі ўвогуле. Пры гэтым я звычайна пішу стрымана і нейтральна, таму мае матэрыялы рэдка выклікаюць абурэнне той ці іншай аўдыторыі.
Праблема самацэнзуры напэўна будзе існаваць увесь той час, што існуе цяперашняе грамадства. Тэхнічны прагрэс і магчымасць вандраваць па свету для ўсё больш шырокіх колаў насельніцтва ўвогуле пакідаюць усё меньш месца для цэнзуры. І мысленне таго пакалення, якое я яшчэ вучыў у школе, ўжо значна адрозніваецца ад мыслення пакалення маіх бацькоў. Самацэнзура мяняецца разам з новым пакаленнем. Я не хачу сказаць, што цэнзура і самацэнзура гэта абавязкова добра ці дрэнна. Многае залежыць ад таго, як на гэта паглядзець. Але ролю самацэнзуры нельга ігнараваць пры вывучэнні гісторыі.

Амерыканская абшчына і асяроддзе. Пераклад лекцыі

Гэта матэрыял лекцыі д-р Р. Канья (універсітэт Пэмброўк, Паўднёвая Караліна, ЗША), якую ён прачытаў на Факультэце міжнародных адносін Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (філіял на вул. Маякоўскага, 96) вясной 2005 г. Матэрыял быў перададзены мне яго аўтарам для свабоднага выкарыстання.

Перад лекцыяй. Сакавік 2005 г. Злева направа: Рычард Канья, лектар, Андрэй Берастоўскі, асістэнт лектара, выкладчык кафедры сучасных замежных моў ФМА БДУ, Ігар Мархасёў, арганізатар сустрэч студэнтаў ФМА з амерыканскай прафесурай, загадчык кафедры сучасных замежных моў.

Амерыканская абшчына і асяроддзе¹.

Што такое абшчына?

Даць дакладнае вызначэнне слову "абшчына²" як таго патрабуе навука, здаецца, цяжкім. Мы ўсе ведаем, што азначае гэты тэрмін, нават калі мы не можам даць правільнае вызначэнне. Мы разумеем, што слова ўяўляе сабой, але мы не можам дастаткова дакладна апісаць яго. Абшчына падобна на іншы тэрмін "грамадства³", якое лёгка ўжываць і разумець, але цяжка вызначыць, але мы ведаем, што грамадства гэта нешта шырэй, чым абшчына. Гэта таксама больш, чым тэрмін "асяроддзе⁴", якое мы разумеем, але не можам даць дакладнае вызначэнне. Згодна з традыцыйнага, юрыдычнага пункту гледжання, абшчыну можна вызначыць у тэрмінах яе геапалітычных межаў. Ключавымі кампанентамі, з гэтага пункту гледжання, з'яўляюцца ўрадавыя і ўзаемазвязаныя эканамічныя інстытуты мясцовасці.

Праблемы ўзнікаюць менавіта з такім абмежавальным вызначэннем. Такое азначэньне не пасуе да ўжо вядомага сэнсу гэтага слова. Абшчыны трымаюцца разам дзякуючы агульным інтарэсам, не толькі эканамічным, але не ўсе абшчыны прызнаны ў якасці дыскрэтных палітычных інстытутаў. Калі абапірацца на працы нямецкага сацыёлага, Фердынанда Тоніса (1957) [1887], канцэпцыя Gemeinschaft, нямецкі эквівалент для "абшчыны", увайшла ў сацыяльныя навукі. Тоніс заснаваў сваю канцэпцыю абшчыны, узяўшы за аснову сямейныя сувязі, а таксама накіраваў іх у больш шырокія сферы інтарэсаў. Сацыёлагі і антраполагі зрабілі выбар на карысць гэтай канцэпцыі па параўнанні з больш жорсткай юрыдычнай фармулёўкай палітычных навук (Mc1ver, 1920). Менавіта погляд Тоніса і стаў набліжэйшым цяперашняму папулярнаму тлумачэнню ідэі абшчыны (1957: 50).

...

Абшчына ─ дынамічная трыяда, якая складаецца з мясцовасці, ўзаемадзеяння насельніцтва і агульных інтарэсаў гэтага насельніцтва.

Мы павінны разумець, што абшчына існуе на некалькіх узроўнях абстракцыі, і індывід з'яўляецца ўдзельнікам некалькіх супольнасцяў адначасова, у раёне, горадзе ці на мясцовым, дзяржаўным і рэгіянальным узроўнях. Мы часта гаворым пра горад, як пра абшчыну, але затым, як бы насупярак сабе, мы заяўляем, што меншая частка нашага горада, з'яўляецца абшчынай. Мы часам думаем, што наша асяроддзе гэта абшчына, а часам адчуваем, што гэта толькі частка ад яго. У залежнасці ад інтарэсаў, якія звязваюць людзей адзін з адным, значэнне абшчына можа існаваць у межах аднаго горада, уключаючы ў сябе прыгарады, або можа ўваходзіць у буйны рэгіён. Сродкі масавай інфармацыі разглядаюць прастору медыя-рынку, як адзіны суб'ект і вяшчаюць інфармацыю на ім як на адзіную абшчыну ці супольнасць. Гэты прыклад дапамагае выявіць праблему распрацоўкі дэфініцыі. Тыя сацыяльныя агрэгаты, якія могуць ўключаць у сябе некалькі штатаў, ахопліваюць "рэгіён" краіны, але іх можна лічыць "макра-супольнасцямі", у тым выпадку, калі будуць улічаныя ўсе тры ключавыя элементы абшчыны: мясцовасць, ўзаемадзеянне насельніцтва і агульныя інтарэсы гэтага насельніцтва. Часам мы гаворым пра народы ўвогуле або пра свет як пра абшчыну, але мы ведаем, што ў цяперашні час гэта ўсяго толькі аптымістычная метафара. Каб ахапіць такую няўлоўную рэч, як чалавечую супольнасць мы павінны разгледзіць складнікі дынамічнай трыяды мясцовасці, узаемадзеяння людзей і іх агульныя інтарэсы. Вось як аб гэтым пішуць Роберт Троянавіч і Самюэль Дыксан (1974: 7):

"Аналізуючы наша вызначэнне абшчыны, мы хутка знаходзім некалькі элементаў агульных для усіх абшчын, менавіта, геаграфічную прастору; супольнасць людзей з прыкладна аднолькавымі ўмовамі жыцця, інтарэсамі і каштоўнасцямі, а таксама пэўнай ступенню сацыяльнага ўзаемадзеяння па прычыне пражывання недалёк адзін ад аднаго."

Мясцовасць ─ геалагічныя і геаграфічныя фактары

Геалагічныя і геаграфічныя асаблівасці мясцовасці заслугоўваюць асаблівай увагі ў фарміраванні абшчыны. Прыродныя геалагічныя асаблівасці могуць выконваць як станоўчую, так і адмоўную ролю. Ракі, даліны, стэпы, горы і пляжы займаюць важнае месца ў развіцці абшчын у залежнасці ад іх блізкасці. Асаблівасці зямель вызначылі ход рассялення насельніцтва і эканамічнага развіцця ў Паўночнай Амерыцы. Як правіла, гэта задача гістарычнай геаграфіі ─ прасачыць за развіццём дзяржавы з пункту гледжання яе геаграфіі, геалогіі і рэсурсаў (Brown, 1948), але тут будзе дарэчным даць кароткі агляд, магчыма, неабходны для тых, хто не вывучаў гэтую тэму. Геаграфія, геалогія і прыродныя рэсурсы па-ранейшаму уплываюць на рассяленне людзей, прамысловасць і эканамічны рост і спрыяюць фарміраванню абшчыны, яе развіццю і забеспячэнню. Гэтыя рэсурсы і іх выкарыстанне не толькі характарызуюць мясцовасць, але таксама служаць асновай для ўзаемадзеяння і агульных інтарэсаў людзей якія пасяліліся там. Радовішча вугалю, жалезнай руды, нафты, рэдкіх мінералаў, гліны, вапны, урадлівая глеба, бутавы камень і г.д. -- гэта ўсё прыцягвае людзей, якія імкнуліся знайсці сродкі да існавання з эксплуатацыі, здабычы рэсурсаў ці гандлю імі. Безаблічныя плоскія лугі прэрый вабяць тых, хто імкнецца займацца сельскай гаспадаркай. Лясныя землі забяспечваюць піламатэрыялы і іншыя вырабы з драўніны і па-ранейшаму прадастаўляюць рэсурсы харчавання, неабходныя для выжывання індзейцаў і першых еўрапейскіх каланістаў. Прыродныя гавані на марскіх узбярэжжах -- неад'емная частка для гандлю краіны. Акіяны і рэкі забяспечваюць прадуктамі харчавання і прадуктамі з рыбы, малюскаў і марскіх млекакормячых, на якіх грунтуецца марская галіна прамысловасці (Brown, 1948: 111-129). Рэкі не толькі даюць запасы вады для чалавечага існавання, арашэння поля і індустрыялізацыі, але і з'яўляюцца асноўнай транспартнай сістэмай (Brown, 1948: 103-106; 197-199). Нават праблемные ўчасткі зямлі маюць значную ролю. Рачныя парогі сталі сувязным звяном у транспартыроўцы, таму што там груз перакладаюць з рачных судоў у наземны транспарт для далейшай сухапутнай перавозкі ў краіне. Пустыні, горныя даліны і праходы з'яўляюцца магістралямі міграцыі людзей з аднаго месца ў іншае. На сённяшні дзень аазісы ў пустынях, горы і пляжы прадастаўляюць магчымасць адпачыць для тых людзей, якія пасяліліся ў гэтых месцах.

Мясцовасць ─ клімат

Клімат мясцовасці ─ важны фактар у развіцці абшчыны. Колькасць ападкаў, дождж або снег, і тэмпература дапамагаюць вызначыць натуральную расліннасць, жывёльны свет, і магчымасці для сельскай гаспадаркі і жывёлагадоўлі (Brown, 1948: 76-77; 93-96; 374-376). Гэта, у сваю чаргу, уплывае на эканамічнае развіццё. Клімат напрамую ўплывае на людзей, непасрэдна, на іх камфорт або дыскамфорт, і пры гэтым патрабуючы ад іх культурнай адаптацыі да кліматычных умоў. Выбар чалавека таксама залежыць ад клімату. Некаторыя людзі атрымліваюць задавальненне ад знаходжання ў цёплых паўднёвых і паўднёва-заходніх мясцовасцях. Іншыя атрымліваюць асалоду ад жвавага холаду далёкай поўначы. Астатнія шукаюць вобласці, якія прапануюць чатыры пары года, без празмернага цяпла ці холаду. Адна з прывабных рысаў Фларыды, Паўднёва-Заходняй пустыні, паўднёвай Каліфорніі і Гаваяў ─ цяпло, уласцівае гэтым рэгіёны і шматлікія забавы і магчымасці, якія дазваляе цёплы клімат. Пляжы і басейны, водныя віды спорту, спорт на адкрытым паветры круглы год і забавы з'яўляюцца неад'емнай часткай паўднёвага кліматычнага ладу жыцця. У прыватнасці пенсіянеры, і вялікая колькасць людзей, якім далёка да пенсіі, выбралі сваім домам паўднёвыя штаты з-за іх бясконцага лета і бесперапыннага цяпла. Халодныя рэгіёны краіны таксама маюць сваіх прыхільнікаў, так як жыхары Новай Англіі, паўночнай часткі Сярэдняга Захаду і Аляскі могуць пацвердзіць гэта. Рамантыка зімовага снегу і святкаванне Раства моцна завабліваюць. Сухі зімовы холад Мінесоты быў часткай рэкламнай кампаніі па заахвочванню перасялення ў гэты штат (Brown, 1948: 334-336). Снег горных рэгіёнаў прыцягвае лыжнікаў і аматараў зімовых відаў спорту. Буйную дзічыну можна сустрэць на Канадскай раўніне і на Алясцы, што прыцягвае паляўнічых, якія нічога падобнага не знойдуць ва ўмераных зонах або на поўдні. Халодныя рэгіёны ствараюць не простую жыццё для іх жыхароў, і шматлікім гэта падабаецца. Пустынныя раёны прыцягваюць людзей, якія па стане здароўя або асабістых пераваг хочуць жадаюць дыхаць ад цёплым, сухім паветрам. У Невадзе, Арызоне і Нью-Мексіка, людзі могуць пазбегнуць высокай вільготнасці, якая суправаджаецца цяплом у Гаваях, паўднёва-ўсходнім напрамку і ля ўзбярэжжа Мексіканскага заліва. Калісьці ў пустынях сяліліся людзі, якія пакутуюць захворваннямі лёгкіх. Сёння, лік такіх пасяленцаў значна больш. У галечы пустэльных пейзажаў можна знайсці прыгажосць разам з цёплым і сухім паветрам. Тыя рэгіёны, што не маюць ні экстрэмальнага холаду, ні цяпла, не застаюцца без прыхільнікаў. Прыгажосць сезонных змяненняў, прыемнае лета і мяккія зімы, шмат зрабілі, каб Вірджынія і перадгор'і Караліны, паўночная Каліфорнія і ціхаакіянскі паўночны захад сталі вядомымі сярод тых, хто жадае ў поўнай меры атрымаць асалоду ад чатырох сезонаў года без дамінавання аднаго над іншым. Кліматычная разнастайнасць прапануе сваё ўнікальнае зачараванне.

Ўзаемапранікальнае насельніцтва і іх агульныя інтарэсы.

Нягледзячы на тое, што пражыванне ў агульнай мясцовасці ─ гэта немалаважны фактар у развіцці абшчыны, рэальны ключ да фарміравання і захавання абшчыны заключаецца ў агульных інтарэсах людзей. Жыхары новых кварталаў, якія не робяць ніякіх намаганняў, каб сустрэцца і ўсталяваць сяброўскія адносіны з іншымі жыхарамі той жа вуліцы, не пабудуюць абшчына. У той час як людзі ў аддаленых частках буйных рэгіёнаў, ведаюць, разумеюць, клапоцяцца, а часам і падтрымліваюць сувязь з далёкімі сваякамі, менавіта такія людзі ствараюць і ўдасканальваюць супольныя сувязі. Напрыклад, фермерскія сям'і, якія сустракаюцца штогод на сваіх выставах, каб паказаць сябе і паспаборнічаць, з'яўляюцца часткай абшчыны ў большай ступені, чым сумесна пражываючыя жыхары пэўнай гарадской мясцовасці. Не толькі людзі, якія жывуць разам пачынаюць мець агульныя інтарэсы, але і людзі, якія маюць агульныя інтарэсы адзін з адным, часта вырашаюць жыць разам, таму што яны хочуць ствараць або падтрымліваць агульныя інтарэсы, якія папярэднічалі іх сумеснаму пражыванню. Мы часта можам выяўляць агульныя інтарэсы людзей, якія засяліліся ў пэўнай вобласці, вывучаючы гісторыю і прычыны іх пасялення. У адрозненне ад большасці насельніцтва свету, многія жыхары Паўночнай Амерыкі пасяляліся тут у гістарычныя часы. Толькі паўночнаамерыканскія індзейцы не ўваходзяць у гэты лік, і нават многія з іх перасяліліся ў іх цяперашнія рэзервацыі, з прыходам еўра-амерыканцаў, запісы якіх і сведчаць пра гэта перасяленне. З часам першапачатковыя інтарэсы пасяленцаў, магчыма, страцілі сваё значэнне для іх нашчадкаў, але сёння яны ўяўляюць мясцовую культурную спадчыну, якая аб'ядноўвае ўсіх іх нашчадкаў. Сярод агульных сувязяў, якія спараджалі шэраг амерыканскіх абшчын, былі рэлігія, этнічнае паходжанне, палітычныя перавагі, эканамічныя патрэбы і жаданні. Больш сучасныя прыклады ўзнікнення абшчын звязаны з вышэйшай адукацыяй, новымі камерцыйнымі прадпрыемствамі, агульным ладу жыцця, наяўнасці вялікіх магчымасцяў для працаўладкавання і сацыяльных паслуг.

Рэлігія: шматлікія рэлігійныя групы знайшлі прытулак у розных частках Злучаных Штатаў, для таго, каб яны маглі мець магчымасць спакойна вызнаваць сваю рэлігію іншым людзям, якія не падзяляюць ці не паважаюць іх рэлігійныя каштоўнасці. Гэтыя рэлігійныя ўцекачы ўтварылі паселішча, якія былі адначасова рэлігійнымі суполкамі. Некаторыя з іх, у асноўным, існуюць і на сённяшні дзень. У каланіяльныя часы пурытане пасяліліся ў Новай Англіі, асабліва ў штаце Масачусэтс і трымаліся сваіх рэлігійных прынцыпаў па-за кантролем брытанскіх уладаў. Род-Айлэнд быў заселены вернікамі, якія не прытрымліваліся рэлігіі артадаксальных пурытан. Каталікі пасяліліся ў штаце Мэрылэнд каб пазбегнуць новай рэлігійнай дыскрымінацыі ў Англіі. Французскія Гугеноты абгрунтаваліся ў паўночнай Фларыдзе і пазней у Вірджыніі, каб пазбегнуць анты-пратэстанцкай палітыкі французскіх каралёў-каталікоў. Грамадства Сяброў (квакераў) пасяліліся ў Пенсільваніі і Паўночнай Караліне, але пазней многія пераехалі ў штат Індыяна, каб захаваць свае рэлігійныя абшчыны. Нямецкія аманіты і менаніты знайшлі прытулак у Пенсільваніі, Агайё і Індзіане і ў Даліне Шэнандоа ў Вірджыніі (Hostetler, 1980: 123). Пералік такіх рэлігійных абшчын доўгі і іх уклад у развіццё калоній вельмі значны (Douglas and Lumpkin, 1937). Працэс не спыніўся пасля амерыканскай незалежнасці. Святыя апошніх дзён (мармоны) з'явіліся ў Нью-Ёрку, першапачаткова перасяліліся ў Агаё, Ілінойс і Місуры, а затым мігравалі ў штат Юта, каб пазбегнуць варожасці іх суседзяў-немармонаў на Сярэднім Захадзе, асабліва вакол Наву (Ілінойс) (Мау, 1980: 721). Пасля пагромаў з боку рускіх цароў ў канцы ХІХ стагоддзя яўрэйскія бежанцы ў вялікай колькасці прыбылі ў Злучаныя Штаты, многія пасяліліся ў Нью-Ёрку і іншых буйных гарадскіх цэнтрах паўночнага ўсходу (Goren, 1980: 579-581). Гэта тэндэнцыя яшчэ далёка не скончылася. Некалькі гадоў таму паслядоўнікі прападобнага Сан Мен Муна з Царквы Аб'яднання імкнуліся стварыць рэлігійныя калоній у рэгіёнах, уключаючы Гластэр (штат Масачусэтс) і Норфолк (штат Вірджынія) дзе "муніты" адкрылі камерцыйныя рыбацкія прадпрыемствы, якія сутыкаліся з некаторым процідзеяннем мясцовых уладаў (NewYork Times,1984). Паслядоўнікі сайенталагічнага вучэння ў вялікіх колькасцях каланізавалі Кліруотэр (штат Фларыда), купляючы старыя гасцініцы і матэлі, якія выкарыстоўваюцца ў якасці месца часовага пражывання для іх новых прыхільнікаў. У пачатку 1980-х гадоў Бхагван Шры Раджніш і яго адданыя прыхільнікі фактычна захапілі Антылопу (штат Арэгон) пераназваўшы яе ў Раджнішпурам, і так было ўвесь той час калі там знаходзілася рэзідэнцыя Бхагвана. Шматлікія дробныя менш вядомыя культы стварылі аналагічныя рэлігійных абшчыны для спакойнага спавядання сваёй рэлігіі і абароны ад варожасці насельніцтва ў цэлым.

Этнічная спадчына: жаданне захаваць этнічную спадчыну з'яўляецца яшчэ адной прычынай, чаму людзі пражываюць у адной мясцовасці. Злучаныя Штаты багатыя этнічнымі селішчамі (Thernstrom, 1980). Гэтыя абшчыны дазваляюць сваім жыхарам захоўваць унікальнасць іх культур, насуперак асноўным тэндэнцыям Амерыкі, часта з вельмі станоўчымі вынікамі. Мала ў Амерыцы буйных гарадоў, якія адчуваюць недахоп у этнічных ваколіцах і супольнасцях. Некаторыя з такіх ваколіц самі па сабе з'яўляюцца асноўнымі славутасцямі. Наведванне кітайскага квартала ў Сан-Францыска ці Нью-Ёрку з'яўляецца культурнай перспектывай. Конныя экіпажы амішаў і іх ахайныя, самадастатковыя фермы ў раёне Ланкастэра, штата Пенсільваніі з'яўляюцца папулярнымі турыстычнымі славутасцямі. Іншыя этнічныя анклавы з'яўляюцца не так прывабнымі ці гэтак багатымі, ператвараючыся ў прыгарады і гета, якія завабліваюць сваіх жыхароў у пастку ў адносінах этнічнага ладу жыцця, захоўваецца іх культура, але адначасова губляецца шанец у большай ступені карыстацца магчымасцямі амерыканскага прагрэсу. Захаванне сваёй этнічнай спадчыны можа несці з сабой рызыкі ў плане карыстання перавагамі даступнымі большасці грамадства. Выбар паміж этнічнай спадчынай ці больш глыбокім удзелам у амерыканскім культурным змяшэнні часта востра стаіць для некаторых з гэтых этнічных суполак, а ў іншых месцах суіснаванне і цэласнасць некаторых элементаў этнічнага спадчыны не стварае праблемы такога цяжкага выбару. Многія этнічныя суполкі пасяліліся ў частках Злучаных Штатаў з аналагічным іх радзіме кліматам і мясцовасцю. Многія грэкі пабудавалі сваё жыллё вакол Тампа Бэй, карыстаючыся падабенствам Фларыды да грэчаскіх аставоў і ўзбярэжжа. Партугальскія рыбакі заснавалі свае абшчыны ў прыморскіх гарадах Масачусетса і Род-Айленда, дзе яны могуць жыць і працаваць, гэтак жа як яны рабілі ў Партугаліі. Польскія абшчыны ў правінцыяльных абласцях штата Нью-Ёрк, заходняй Пенсільваніі, Агаё, Мічыгана і Ілінойса з'яўляюцца прытулкам польскай мовы і культуры далёка ад Польшчы ў месцах Злучаных Штатаў з кліматам, падобным польскім раўнінаам і гарам. Нарвежцам, шведам і фінам рэгіён халодных азёр у галіне паўночнага Сярэдняга Захаду прыйшоўся па душы, так як ён кліматычна і геаграфічна падобны на Скандынавію. У апошнія гады в'етнамскія бежанцы згрупаваліся ў паўднёвай Каліфорніі і ў шатах уздоўж Мексіканскага заліва, дзе клімат і навакольнае асяроддзе падобныя да клімату В'етнама. Многія кубінцы і гаіцяне пасяліліся ў Паўднёвай Фларыдзе. Ім прасцей прыстасавацца да жыцця там дзякуючы агульным рысам гэтых раёнаў з рысамі іх радзімы. Нават калі клімат або рэльеф мясцовасці ня падобны на клімат іх радзімы, імігранты знаходзяць карысць ад пражывання ў непасрэднай блізкасці ад сваіх суайчыннікаў. Французскі радавод многіх з жыхароў Луізіяны і пагранічнага з Канадай раёна Мэна з'яўляецца крыніцай мясцовай гонару. Шматлікія групы імігрантаў знайшлі Нью-Ёрк, наваколлі Нью-Ёрка і Нью-Джэрсі як горада -- прытулку для свайго запаветнага культурнай спадчыны, нават калі навакольнае асяроддзе для іх чужое. Такія рэгіянальныя канцэнтрацыі людзей адной этнічнай групы дапамагалі землякам прытрымлівацца сваіх рэлігійных звычаяў, набываць айчынную прадукцыю, мець зносіны адзін з адным і перадаваць мову і культуру сваім дзецям.

Палітычны прытулак: Амерыка заўсёды была прытулкам для людзей якія знаходзяцца ў непрыемнасці на сваёй радзіме з-за іх палітычных ідэй або прыхільнасцяў. Гэтая практыка пачалася ў каланіяльныя часы. Раялісты знайшлі бяспеку ў Вірджыніі падчас міжуладдзя Кромвеля в1649-1660 гадах. Шатландскія горцы і прыхільнікі "Прынца Чарлі" (Карла Эдварда Сцюарта) знайшлі сховішча ў заходняй Паўночнай Караліне, Вірджыніі, Мэрылендзе і Пенсільваніі пасля паражэння паўстання супраць англічан на палях Кулодена ў 1746 годзе. Некаторыя з французскіх арыстакратаў, што збеглі ад тэрору пасля французскай Рэвалюцыі 1789, знайшлі прытулак ў былых французскіх калоніях ў Паўночнай Амерыцы. Шмат нямецкіх, венгерскіх і французскіх сацыялістаў збеглі ў Злучаныя Штаты пасля краху рэвалюцый в1848 годзе. Пераехалі некаторыя палякі, уцякаючы пасля рэвалюцыі 1863 года супраць рускага цара, таксама прыплылі да амерыканскіх берагоў. Палітычная мітусня гэтага стагоддзя прывяла шматлікія групы палітычных бежанцаў да нашых берагоў.

Расійскія рэвалюцыянеры якія выступалі супраць цара шукалі прытулак у Злучаных Штатах пасля краху рэвалюцыі 1905 года. Рускія манархісты і антыбальшавікі знайшліі прытулак тут пасля расійскай рэвалюцыі. Армяне, якія перажылі турэцкія злачынствы і савецкую рэвалюцыю, пасяліліся на Сярэднім Захадзе пасля 1919 г. Бежанцы-яўрэі з гітлераўскай Германіі прыехалі ў ЗША як раз перад тым як Амерыка ўступіла ў Другую сусветную вайну. Многія антыкамуністы з латышоў, літоўцаў, эстонцаў, украінцаў, палякаў, чэхаў, венграў, балгар, і румынаў прыехалі ў Злучаныя Штаты як бежанцы пасля Другой сусветнай вайны, каб не падпарадкавацца савецкаму дамінаванню ва Ўсходняй Еўропе. Злучаныя Штаты прынялі яшчэ больш венграў, якія збяглі пасля паражэння рэвалюцыі ў 1956 годзе. Крах рэжыму Батыстa на Кубе прывёў яго прыхільнікаў і многіх кубінскіх антыкамуністаў у ЗША пасля 1958 г. (Shuval, 1968). Да гэтых кубінцаў, што рассяліліся галоўным чынам вакол Маямі, далучыліся пазней наступныя хвалі кубінкіх эмігрантаў, асабліва падчас масавага бегства з гавані Мэрыэль ("Mariel boatlift"). Індакітайцы, беглі ад камунізму, што ўсталяваўся ў іх краінах, пасля краху праамерыканскай паўднёвав'етнамскай дзяржавы ў 1975 г. і працягваюць пераязджаць у Злучаныя Штаты праз лагеры бежанцаў у Тайландзе і Філіпінах. Шмат іранцаў, якія падтрымлівалі шаха ці проста не падтрымліваюць цяперашні іранскі рэвалюцыйны парадак, перасяліліся сюды ў 1979 годзе. Калоніі нікарагуанскіх контрас цяпер знаходзяцца ў ЗША, многія нікарагуанцы выбіраюць горад Світуотэр, каля Маямі (Фларыда), як іх "невялікі Манагуа".

Эканамічны клас: Не ўсе абшчыны выраслі ў асяроддзі этнічных, рэлігійных або палітычных канфліктаў. Багатыя калоніі ў Бэвэрлі Хілз, Пальм Біч, Ньюпорт і Пальм Спрынгс з'яўляюцца эканамічнымі групамі людзей, якія шукаюць такіх жа як яны. І пры гэтым практыка не абмяжоўваццаа вельмі багатымі. Абшчыны сярэдняга класу ў прыгарадзе - менш прыкметныя прыклады той жа самай барацьбы за суседзяў з падобнымі эканамічнымі сродкамі і інтарэсамі. Бедныя гэтак жа згрупаваныя ў гета старой частцы нашых найбуйнейшых гарадоў: Нью-Ёрка, Бостана, Вашынгтона, Лос-Анджэлеса, Чыкага, Маямі, і г.д., дзе яны знаходзяць людзей, якія падзяляюць іх эканамічныя цяжкасці і роспач.

Вышэйшая адукацыя: Агульныя інтарэсы ў навучанні і вывучэнні дапамаглі стварыць абшчыны высокаадукаваных людзей вакол таго, што стала нашымі галоўнымі адукацыйнымі ўстановамі. Калісці лічылася разважлівым будаваць новыя каледжы далёка ад адцягненняў і спакусаў буйных гарадоў. Так маленькія гарады сталі важнымі адукацыйнымі цэнтрамі з размяшчэннем галоўнага каледжа або ўніверсітэта ў іх. Намерам іх планіроўшчыкаў перашкаджаў рост насельніцтва вакол гэтых каледжаў, і маленькія каледжныя і ўніверсітэцкія гарадкі ХІХ стагоддзя сталі буйнымі сучаснымі гарадамі. Унёсак каледжа або універсітэта ў жыццё абшчыны -- вельмі значны. Характар насельніцтва адукацыйнага цэнтра істотна адрозніваецца ад іншых абшчын падобнага памеру ў тых жа самых рэгіёнах краіны. Гэта датычыцца ацэньвання асаблівых прыкмет абшчыны, асаблівасцяў яе СМІ і сістэмы правасуддзя. Што настолькі унікальна ва універстэцкім горадзе ці ў гарадскім суседстве каледжа? Чым адрозніваецца жыццё такой абшчыны? Звычайна каледж ці універсітэт -- цэнтр культурнай дзейнасці і мастацтва. Палітычная арыентацыя студэнтаў і іх здольнасці наогул арыентуюць палітычную пазіцыю абшчыны ў левы сегмент, таксама маецца вялікая колькасць палітычных актывістаў, падчас праблемных. Мясцовая дэмаграфія прадстаўлена надзвычайна вялікай колькасцю моладзі. Спажыванне алкаголю вышэй за сярэдні, і алкаголь з'яўляецца прычынай злачынстваў, і высокага ўзроўню няшчасных выпадкаў. Паспяховыя спартыўныя каманды школы ці факультэта вядуць за собой натоўп фанатаў і прэсы. Эмблема навучальнай установы з'яўляецца на вопратцы і вырабах, якія носяць людзі, занадта старыя або занадта маладыя, каб быць студэнтамі каледжа. Такая абшчына вельмі адрозніваецца ад абшчыны, дзе няма каледжа ці вну.

Паілітычнае жыццё: ці то цэнтр акругі, ці сталіца штата, ці Вашынгтон (Федэральная акруга Калумбія) -- палітычныя цэнтры нязменна становяцца месцам для людзей, зацікаўленых у розных аспектах грамадскага жыцця і палітычнай улады. Выбраныя службовыя асобы, дзеячы палітычных партый і ўрадавыя служачыя звычайна звязанныя з урадам, знаходзяцца разам з супрацоўнікамі даследчых фондаў, аналітычных цэнтраў, некамерцыйных арганізацый і прафесійных асацыяцый, адвакатамі, акадэмікамі, лабістамі і кансультантамі, тэхнічнымі экспертамі, прадстаўнікамі сродкаў масавай інфармацыі і іншымі асобамі , якія па-рознаму ўплываюць на палітычнае жыццё. З 1930- х гг. дзяржава ў ЗША павялічыла свой уплыў на паўсядзённае жыццё людзей. З гэтым пачаўся глабальны рост дзаржапарату на ўсіх узроўнях. У тым стагоддзі павышэнне ролі ўрада стала адным з фундаментальных змен у амерыканскай жыцця (Caplow, 1982: 26-30). Так як урад і ўрадавыя паслугі сталі больш важнымі, не магчыма ігнараваць значэнне такіх месцаў як сталіцы штатаў і Вашынгтон. Месцы знаходжання мясцовых, рэгіянальных і федэральных урадаў сталі цэнтрамі для палітычна актыўных людзей, дзе яны збіраюцца і ўзаемадзейнічаюць, ствараючы асаблівае асяродзе, якое дае палітычная ўлада. Выбітныя палітычныя дзеячы таксама прынеслі глыбокія змены ў свае родныя гарады ці любыя мясціны. Любоў Гары Трумэна да Індэпендэнс (штат Місуры) адгукнулася ў абшчыне яго аматараў, якое працягваюць ушаноўваць яго памяць. Жыхары Топіка (Канзас) выказалі сваю любоў да Дуайта Эйзенхаўэра. Раўніны Джымі Картэра, Джорджыя ператварыліся ў невялікі фермерскі горад, у адно з самых унікальных месцаў на паўднёвым усходзе. Джордж Буш і яго сям'ія пераўтварылі Кенебанкпорт (штат Мэн), у месца, што вабіць турыстаў з усёй краіны. Палітычная дзейнасць і нізавыя палітычныя арганізацыі грунтуюцца на папулярызацыі ў грамадскасці абшчыны сваёй дзейнасці. Шырока распаўсюджана меркаванне, што палітычная ўлада існуе або павінна існаваць на той адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінцы, якая павінна быць бліжэй за ўсё да індывіда, і што яна мусіць быць дэцэнтралізаванай. У 1976 годзе Нацыянальная асацыяцыя суседстваў, імкнучыся пашырыць ўдзел насельніцтва ў кіраванні дзяржавай, прадставіла сваё крэда (Boyte, 1980: 69):

"Урад абапіраецца на веру, што людзі павінны самі кіраваць дэмакратычна і справядліва. Сутнасць гэтага складаецца ў тым, што ў дэмакратычным ўрадзе людзі нясуць адказнасць, калектыўна прымаючы рашэнні, якія непасрэдна ўплываюць на іх сумеснае жыццё. Мясцовая палітычная структура робіць гэта магчымым, так як малыя гарадскія кварталы, раёны ці асяродзя дазваляюць усім жыхарам абмяркоўваць, прымаць рашэнні і дзейнічаць разам дзеля агульнай справы."

Але атрымаць актыўнасць і арганізаванасць у сваіх уласных інтарэсах было нялёгка ў многіх абшчынах. Адкрытыя паседжанні звычайна не праводзіліся. На першы погляд, здаецца, што і сучасныя мясцовыя абшчыны не вельмі ўзаемазвязаны. Таму розныя асобы і групы спрабавалі аб'яднаць намаганняў абшчын, напрыклад у агульнай справе прафілактыкі злачынстваў (Bennett and Lavrakas, 1989). Іншы падыход заключаецца ў тым, каб стварыць "давераную арганізацыю" (Gittell, 1980), якая будзе кансультаваць, кантраляваць прамыя ўрадавыя ўстановы і мерапрыемствы. Праблемы ўзнікаюць у пошуку прадстаўніка народа ў складзе гэтых саветаў і камісій. Колькасць тых, хто можа патрапіць туды вельмі мала, і такія пазіцыі, як правіла, прыцягваюць нетыповых палітычна актыўных людзей. Першапачаткова такія арганізацыі маглі быць вельмі варожыя да дзяржаўных устаноў, з якімі яны працавалі. З цягам часу яны мягчэлі і нават пераўтвараліся ў аб'яднанні розных прафесіяналаў (Thomas, 1986). І нават калі яны цяжка арганізоўваліся, на думку некаторых мясцовых сацыёлагаў, яны з'яўляліся па сваёй прыродзе палітычнымі. Нават калі яны былі не палітычна актыўнымі, яны рабіліся пляцоўкамі для вырашэння рэальных праблем і пытанняў, такіх, як жыллёвае будаўніцтва і палітыка землекарыстання, мясцовыя паслугі, адукацыя, паліцыя і барацьба супраць злачыннасці (Hunter, 1979: 278). Гэтыя праблемы з'яўляюцца палітычнымі, нават калі мясцовае насельніцтва не імкнецца да іх вырашэнню з дапамогай існуючай палітычнай сістэмы (Crenson, 1983; Kotler, 1969). Але ёсць такія палітычныя інтарэсы, якія звязваюць людзей разам, ствараючы абшчыны.

Новыя камерцыйныя прадпрыемствы: камерцыйныя інтарэсы заўсёды былі важны для фарміравання абшчыны. Добра вядома, чым з'яўляецца нафта ў Тэхасе і Аклахоме, тэкстыль і мэбля ў Паўночнай Караліне, банкаўская справа, гандаль і інвестыцыі ў Нью-Ёрку, кіно ў Галівудзе, сталь у Пенсільваніі, Агайё і Паўночнай Індыяне, і аўтамабілі ў Дэтройце. Новыя галіны прамысловасці з'яўляюцца стваральнікамі новых гандлёвых цэнтраў. Сіліконавая даліна ў Паўднёвай Каліфорніі з'яўляецца цэнтрам новай камп'ютарнай індустрыі. Х'юстан стаў "Космас-сіці". Даследаванне атамнай энергіі назаўжды змяніла Ок-Рыдж (штат Тэнэсі). "Боінг" і авіяцыйна-касмічныя і абаронныя падрадчыкі, звязаны з Сіэтлам і Такомай, буйнымі цэнтрамі высокіх тэхналогій. Дыснэйлэнд прынёс велізарныя багацці і вялікі паток людзей у Бербанк, Каліфорнія, і ўнёс значны ўклад у хуткі рост Арланда (штат Фларыда).

Стыль жыцця: Людзі збіраюцца ў адным месцы, каб жыць адпаведна сваім пажаданням ў стылі жыцця. Калі гэты лад жыцця супярэчыць закону або ідзе насуперак з шырока распаўсюджаным поглядам грамадства, то людзі ствараюць свае абшчыны, дзе знаходзяць прыхільнікаў. Нетрадыцыйныя спосабы жыцця лягчэй падтрымліваць, калі іх практыкуюць разам у значнай колькасці. Паўднёвая Каліфорнія была вядомая сваімі гультаяватымі сёрфінгістамі, аматарамі сонца, наркаманамі-геданістамі на працягу многіх гадоў. У 1960-х гг. Хейт-Эшберы, раён Сан-Францыска, быў на першым месцы па прыняцці наркотыкаў, "свабоднай любові" і контр-культурнай дзейнасці. Раней Грынвіч-Вілідж ў горадзе Нью-Ёрк меў аналагічную рэпутацыю. Сённяшнія спажыўцы наркотыкаў больш не знаходзяць прытулак у Сан-Францыска, але горад стаў домам "геяў". Не ўсе стылі жыцця абшчын - нетрадыцыйныя або звязаны з незаконнай дзейнасцю. Гаваі, Каліфорнія, Арызона, Нью-Мексіка і Фларыда з'яўляюцца прытулкамя пенсіянераў і аматараў вечнага лета. Большасць пастаяннага насельніцтва занята ў забяспячэнні неабходных паслуг, што стварае велізарную індустрыю паслуг у кожным з гэтых сонечных штатаў. У Алясцы і некаторых штатах Далёкага Захаду, развіта паляванне на буйную дзічыну, альпінізм, рафтынг. Аматараў гэтага чакаюць гіды, пастаўшчыкі паслуг і пастаўшчыкі ўсяго неабходнага, якія зарабляюць сабе на жыццё, на турыстах. Аматары рыбалкі групуюцца вакол сваіх азёр, рэк ці гаваней, каб заняцца сваім відам спорту. У кожным добрым месцы рыбалкі ёсць людзі, якія падтрымліваюць рыбакоў, дапамагаюць у арэндзе домікаў ці хацін, рамантуюць або замяняюць абсталяванне і кормаць рыбаловаў, калі ўлоў не зусім дастатковы. Кожная такая абшчына складаецца з сезонных і выпадковых наведвальнікаў, асноўнага насельніцтва, якому падабаецца такі лад жыцця і тых, хто падтрымлівае магчымасці практыкавання ладу жыцця абшчыны. Кожная з гэтых трох груп мае сваю унікальную, але важную ролю.

Магчымасць працаўладкавання: эканамічныя магчымасці вабяць многія пакаленні імігрантаў. Многія з еўрапейскіх каланізатараў бачылі Паўночную Амерыку месцам, дзе можна знайсці багацце. Пасля стварэння незалежных ЗША, новыя хвалі імігрантаў прыплылі да амерыканскіх берагоў, каб знайсці эканамічны росквіт. Ірландцы ратаваліся ад бульбянога крызісу ў 1840-х гадах, італьянцы і эмігранты з Усходняй Еўропы, шукалі працу ў ЗША, паколькі эканоміка іх краін была ў заняпадзе ў канцы ХІХ стагоддзя. Імігранты вялізнымі патокамі пераязджалі ў Злучаныя Штаты, каб знайсці свой лёс. Гэтая мара жыва і цяпер. Пуэртарыканцы пераехалі ў Нью-Ёрк ў вялікай колькасці ў другой палове ХХ стагоддзя, як і іншыя групы, імкнучыся да пашырэння эканамічных магчымасцяў для сябе і да больш высокага ўзроўню жыцця для сваіх сем'яў. Там, дзе ёсць эканамічны рост, заўсёды будзе міграцыя, і не толькі з замежных краін. Ўнутраная міграцыя па эканамічных прычынах, з'яўляецца амерыканскай традыцыяй, а часам і ўнутранай трагедыяй. Перамяшчэнне англійскіх каланістаў на захад ад прыбярэжных штатаў у даліне Агаё, на Сярэдні Захад і Вялікія раўніны суправаджалася аптымізмам, спарадзіўшым нацыянальны лозунг - "Ідзі на захад, хлопча". Знаходжанне золата ў Каліфорніі і срэбра ў Невадзе прывабіла тысячы людзей да гэтых мясцін. Фермеры 1930-х гадоў пакінулі свае гаспадаркі для больш перспектыўных магчымасцяў у Каліфорніі. Задоўга да будаўніцтва трасы 75, прыкладна па тым жа маршруце ляжала дарога з бедных паўднёвых горных раёнаў у заходнія прамысловыя цэнтры, вядомага пад назвай "Шаша Дыксі". Многія тысячы мігрантаў з паўднёвых штатаў, белых і чорных, ехалі ў такія гарады, як Таледа і Дэтройт, дзе калісьці былі даступны працоўныя месцы для тых, хто быў гатовы ўпарта працаваць. Сур'ёзны крызіс фэрмэрства ў Амерыцы 1980-х гадоў быў прычынай пераезду фермерскіх сем'яў з сельскай мясцовасці ў гарады ў пошуках працы. Нашы найбуйнейшыя і дынамічна развіваючыяся гарады з'яўляюцца маякамі для маладых прадпрымальнікаў і асоб, якія шукаюць працу, якія адчуваюць, што іх родныя гарады не могуць прапанаваць ім такія ж магчымасці і выгады.

Паслугі: Спецыяльныя функцыі і паслугі, якія не паўсюль даступны прыцягваюць людзей, якім яны патрэбны ці якія іх жадаюць да месца, дзе іх можна знайсці. Якасць і даступнасць медыцынскай дапамогі, лячэнне, навучанне, адукацыя, і аналагічныя паслугі ў гарадах прыцягваюць людзей з малых гарадоў і сельскіх раёнаў, якія пазбаўленыя гэтых паслуг. Мясцовая паштовая служба, "наша ўласнае паштовае аддзяленне", з'яўляецца асноўнай рысай супольнай ідэнтычнасці абшчыны для гарадкоў ЗША сельскага тыпу (Margolis, 1983). Рознічныя крамы робяцца цэнтрамі камерцыйнай дзейнасці, на аснове таго, што сельскае насельніцтва перыядычна набывае тавары і паслугі, якія малыя гарады не могуць сабе дазволіць. Культурныя аспекты вялікіх населеных пунктаў і універсітэцкіх гарадоў прыцягваюць людзей з прылеглых раёнаў, дзе не хапае аналагічных славутасцяў. Сацыяльнае забеспячэнне, дапамога па беспрацоўі і іншыя грамадскія паслугі для бедных слаёў насельніцтва, інвалідаў і беспрацоўных даступны ў буйных гарадах і акружных цэнтрах , але рэдка маюцца ў невялікіх вёсках, раскіданых па краіне. Спорт таксама з'яўляецца сілай прыцяжэння. Асноўны прафесіянальны спорт регіёна гуртуе мясцовую каманду не толькі з горада, у якім яна знаходзіцца, але і з усяго рэгіёна. Ваенныя пенсіянеры пераязджаюць у месцы паблізу ад дзеючых ваенных баз, каб мець доступ да медыцынскага дыспансера і госпіталя базы, якімі яны маюць права карыстацца.

Асноўныя крыніцы

Напу BOYTE (1980) The Backyard Revolution: Understanding the New Citizen Movement. Philadelphia, Ра.: Temple University Press.
Ralph Н. BROWN (1948) Historical Geography of the United States.NewYork, N.Y.: Harcourt, Вгасе & World.
Theodore CAPLOW et al.(1982)Middletown Families: FiftyYears of Change and Continuity. Minneapolis, Mn.: University of Minnesota Press.
Matthew CRENSON (1983)Neighborhood Politics. Cambridge, Ма.: Harvard University Press.
Dorothy W. DOUGLAS and Кatherine Du Рге LUMPКIN (1937) "Communistic Settlements," рр. 95-102 in Encyclopaedia ofthe Social Sciences,Volume 4, Combined Edition, Volume 2. NewYork, N.Y.: Macmillan.
Marilyn GIТТЕLL (1980) Limits to Citizen Participation: The Decline of Community Organizations. Beverly Hills, Са.: Sage.
Arthur А. GOREN (1980) "Jews," рр. 571-598 in The Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups,edited by Stephen Thernstrom. Cambridge. Ма.: Harvard University Press.
John А. HOSTETLER (1980) "Amish," рр. 122-125 in The Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups,edited Ьу Stephen Thernstrom. Cambridge. Ма.: Harvard University Press.
Albert HUNTER (1979) "The Urban Neighborhood: Analytical and Social Contexts," Urban Affairs Ouarterly,14 (March): 267-288.
Milton KOTLER (1969)Neighborhood Government: Local Foundations of Political Life.Indianapolis, In.: Bobbs-Merrill.
Е. С. LINDEМAN (1937) "Community," рр. 102-105 inEncyclopaedia of the Social Sciences,Volume 4, combined edition. NewYork, N.Y.: Macmillan.
Robert S. LYND and Helen Merrell LYND (1929) Middletown: А Study in American Culture. NewYork, N.Y.: Harcourt and Вгасе.
Richard J. МARGOLIS (198з) "In Rural American the Post Office Remains а Месса," Smithsonian,14-4 (July): 62-66,68-69.
Dean L. МАУ (1980) "Mormons," рр. 720-731 in The Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups,edited by Stephen Thernstrom. Cambridge. Ма.: Harvard University Press.
Robert М. McIVER (1920) Community.London, U.K: MacmillanNEW YORK TIMES,9 January 1984, IV, 12:4. NEW YORK TIMES,6 July 1984, 1, 6:4.
Judith Т. SHUVAL (1968) "Refugees: Adjustment and Assimilation," рр. 373-377 inInternational Encyclopedia of the Social Sciences,NewYork, N.Y.: Macmillan.
Stephen THERNSTROM, editor (1980) The Harvard Encyclopedia of American Ethnic Groups.Cambridge. Ма.: Harvard University Press.
John Clayton THOМAS (1986)Between Citizen and City. Lawrence, Кs.: University Press of Kansas.
Ferdinand TONNIES (1957)Community and Society, translated and edited by Charles Р. Loomis. New York, N.Y.: Harper. (Gemeinschaft und Gesellschaft originally appeared in 1887).
Robert TROJANOWICZ and Samuel DIXON (1974) Criminal Justice and the Community. Englewood Cliffs, N. J.: Prentice-Hall.
Roland 1. WARREN (1969) The Community in American,2nd edition. Chicago, Il.: Rand McNally.

Пераклад з англ. Т. Верашчакі, А. Берастоўскага

1З некаторымі скарачэннямі. Арыгінал даступны: http://historiapure.narod.ru/index/0-3

2У арыгінале – community. У тэксце таксама можа перакладацца словам "супольнасць"

3У арыгінале – society.

4У арыгінале – neighborhood. Магчыма перакласці словамі "суседства", "раён горада".