Два выбухі, якія спарадзілі ЗША

У 2013 г. горад Бостан у ЗША "праславілі" чэчэнскія тэрарысты. Але ў гісторыі гэтага горада адбылося і два зусім іншых "выбухі", якія прывялі да ўзнікнення краіны.
Бостанская бойня ці Інцыдэнт на Кінг Стрыт.
5 сакавіка 1770 г. адбыўся першы такі "выбух". Каралеўскія салдаты стралялі ў пратэставаўшых бостанцаў ля будынку мытні. 3 чалавека загінулі на месцы, 2 памерлі ад ран крыху пазней. Гэта падзея вядомая ў Злучаных Штатах як "Бостанская бойня", а ў Вялікабрытаніі пад назвай "Інцыдэнт на Кінг Стрыт", звычайна разглядаецца савецкімі і пост-савецкімі амерыканістамі як праява тыраніі да амерыканскіх каланістаў. Ёсць выключэнні: пісьменнік Аляксандр Бушкоў у першым выданні сваёй кнігі "Расія, якой не было" называе забітых бостанцаў хуліганамі. І не толькі ён.
Разгледзім прычыну такой розніцы. Пасля Сямігадовай вайны з французамі і індзейцамі, брытанскі ўрад ўвёў у сваіх амерыканскіх калоніях шэраг дадатковых падаткаў і адно істотнае абмежаванне: забарону засяляць новыя землі на захад ад Атлатыкі, дзе жылі індзейскія плямёны і французскія каланісты, якія падпарадкаваліся ўладзе Брытанскай кароны. У адказ -- пратэсты і незадаволеннасць каланістаў. Кароль адпраўляе войскі ў некаторыя гарады каб пазбегнуць магчымасці вулічных беспарадкаў і абараніць сваіх чыноўнікаў у амерыканскіх калоніях. Да каралеўскіх салдат ставяцца з кпінамі і здзекамі, асабліва ў сталіцы Масачусэтса Бостане. Час ад часу гэта прыводзіць да асобных сутычак, боек і нават забойств. Так многа шуму нарабіла забойства 11-гадовага хлопца Крыстафера Зайдэра супрацоўнікам бостанскай мытні. Газеты паведамлялі і аб іншых падобных падзеях, але наколькі праўдзівымі былі такія паведамленні судзіць цяжка. (1) Але ўвогуле каралеўская армія трымаецца чырвонаармейскага правіла "на правакацыі не паддавацца".
5 сакавіка 1770 г. натоўп сабраўся каля мытні Бостана, пасля таго як адбылася лаянка вартавога, які ахоўваў будынак мытні, з нейкім хлопчыкам і апошні атрымаў, паводле некаторых звестак, ад першага стрэльбай па галаве. На абарону вартавога падышоў атрад капітана Прэнстана. Праз некаторы час у салдат паляцелі каменні, снежкі і іншыя рэчы; адзін салдат быў збіт з ног. Расследаванне падзеі паказала, што капітан не аддаваў загад страляць у натоўп, але некаторыя салдаты далі некалькі залпаў па нападаўшым, што прывяло да ахвяр і пацярпелых.
Пасля гэтага салдаты і сам капітан былі арыштаваны, а восенню таго ж года іх судзілі ў Бостане як і чатырох удзельнікаў акцыі пратэсту. І вось некалькі цікавых фактаў.
1. Удзельнікі арганізацыі "Сыны свабоды", якая змагалася за аўтаномію амерыканскіх калоній (бо тады яшчэ не было гаворкі аб стварэнні сувярэнных дзаржаў ці адзінай дзяржавы ў Амерыцы), распачалі масавую інфармацыйную кампанію праз памфлеты і газетныя артыкулы. Мэта кампаніі - паказаць дзеянні брытанскіх вайскоўцаў як тыранію і апраўдаць пратэст бостанцаў як крык душы змораных падаткамі і абмежаваннямі сумленных грамадзян. Гэта кампанія дасягнула сваёй мэты: пакуль урадавыя чыноўнікі толькі рыхтавалі афіцыйную справаздачу аб адбыўшымся інцыдэнце, памфлеты "Сыноў свабоды" ўжо распаўсюджваліся ў Лондане (1). Менавіта гэта кампанія,  і магла стаць першай прычынай таго, што ў савецкіх і постсавецкіх падручніках па гісторыі  гэта падзея гісторыі аднабакова разглядаецца, як праява тыраніі брытанскага караля.
Цікава, што падобная тактыка выкарыстоўвалася і падчас укранскай рэвалюцыі снежня 2013- лютага 2014 г., калі ў сацыяльных сетках распаўсюджвалі фатаграфіі пабітых міліцыяй украінскіх апазіцыянераў з подпісам "хіба Вам іх не шкада?". Пасля такога эмацыянальнага ўздзеяння многія лічаць усе дзеянні такіх пацярпелых апраўданымі, таксама пасля гэтага не шкада і забітых і параненых міліцыянераў.

2. Адзін з "Сыноў свабоды", кузен яе лідара Самюэля Адамса і будучы прэзідэнт ЗША Джон Адамс быў адвакатам страляўшых вайскоўцаў (гаворачы савецкай тэрміналогіяй  "з дазволу партыі"). Падчас судовага разбіральніцтва ён, згодна некаторых звестак, заявіў, што калі салдаты абараняліся ад "пярэстай хеўры дзёрзкіх хлапцоў, неграў і мулатаў, ірландскіх каталіцкіх свінняў і чужаземнай матрасні", то яны нявінаваты. (цыт. па: 1). Ідэя палітычнай карэктнасці амерыканскім палітыкам была яшчэ незнаёма, таму не трэба судзіць Адамса з пазіцыі сучаснага разумення дэмакратыі. Галоўнае тут іншае: будучыя амерыканскія рэвалюцыянеры самі разумелі, што забітыя бостанцы ніякімі ахвярамі тыраніі не былі. Што з другога боку не замінала ім (у тым ліку і Джону Адамсу) штогод ушаноўваць памяць забітых бостанцаў і весці ў гэты дзень анцібрытанскую агітацыю. Як бы то не было, але апраўдалі практычна усіх падсудных па справе аб інцыдэнце на Кінг Стрыт, акрамя двух салдат, прысуджаных да кляймення вялікага пальца. Апраўдалі і бостанскіх "забіяк".

3. Падзея 5 сакавіка 1770 г. выклікала такі значны рэзананс і ў калоніях, і ў метраполіі, што урад Вялікабрытаніі адмяніў усе свае падаткі, зборы і абмежаванні акрамя невялікага чайнага падатку і забароны засяляць новыя землі. Чайны падатак - як сімвал права метраполіі на падаткаабкладанне калоній, а забарона засяляць новыя землі ў заходнім напрамку захавалася каб прадухіліць новыя войны паміж трымя групамі падданых Кароны: французамі (якія ўжо мелі свае ўладанні на Кантыненце), індзейцамі (якіх немагчыма было далей зганяць з іх гістарычных зямель) і англійскімі каланістамі (у якіх ужо было 13 калоній з некаторай ступенню самакіравання).
Пасля такой рэакцыі караля і парламента на гэту падзею напруджанасць паміж калоніямі і метраполіяй у некаторай ступені сціхла на тры гады, як аб гэтым сведчаць сучасныя амерыканскія гісторыкі (3). Толькі "Сыны свабоды" вялі маштабную інфармацыйную вайну супраць чайнага падатку. Вось як аб гэтым піша даследчык Рэй Рафаэл: "Лідары супраціўлення паднялі новую хвалю негатыўнай прапаганды, якая патурала дрэнным адносінам да ўсяго замежнага: чай Ост-Індыйскай кампаніі шчыльна ўпакоўвалі ў скрыні, трамбуючы голымі нагамі кітайцаў, і там кішэлі кітайскія блохі. У сваю чаргу многія каланісты  кляліся абараняць амерыканскі бізнес ад замежнай канкурэнцыі, нават калі гэты бізнес быў кантрабандай. Сцеражыцеся тавараў з Кітая, купляйце амерыканскае, вайна шкодным рэчывам, далоў карпарацыі — ўсе гэтыя ідэі, як і блізкая ім і больш вядомая "ніякіх падаткаў без прадстаўніцтва" — ўзмацнялі рэакцыю на парламенцкі Закон аб чае 1773 г." (2)  А вось як выказаўся а-ля Генадзь Анішчанка бостанскі доктар Томас Янг: "Я кінуў піць чай, калі ён стаў палітычнай атрутай, і  мае цела стала дужэй і здаравей. Чай я замяніў кветкамі рамонкаў." (цыт па: 2)
Слова "ўзмацнялі" -- паняцце адноснае, бо большасць амерыканскіх каланістаў не турбаваліся наконт чайнага падатку.  Але яшчэ адна паздея ў Бостане стала іскрай, запаліўшай полымя рэвалюцыі.
Бостанскае чаяпіцце альбо знішчэнне чаю і невыносныя законы
16 снежня 1773 г. Самюэль Адамс, кіраўнік "Сыноў свабоды" і некалькі дзясяткаў бостанцаў узышлі на караблі Ост-Індыйскай кампаніі у парту горада, каб выразіць свой пратэст супраць увозу таннага чаю у калонію. Не ўсе падрабязнасці гэтай акцыі і намераў яе ўдзельнікаў зразумелы, але яны скончылася тым, што людзі Адамса выкінулі чай у мора. Спачатку гэта падзея была вядома пад назвамі "акцыя супраць чаю" і "знішчэнне чаю", потым увайшла ў гісторыю як бостанскае чаяпіцце.
У адказ на скаргу Кампаніі брытанскі ўрад патрабаваў ад адміністрацыі Бостана пакараць хуліганаў і выплаціць кампенсацыю за знішчаны тавар. Патрабаванне падмацовалася некалькімі законамі, якія ўвайшлі ў гісторыю пад назвай "невыносных" (Intolerable Acts). Паміж амаль кожным з гэтых законаў існуе пэўны прамежак часу, што сведчыць аб тым, што метраполія чакала ад Бостана і Калоніі Масачусэцкага заліва выканання распараджэння адносна знішчальнікаў чаю і асабліва кампенсацыі. Таксама гэтыя законы не былі абсалютна "драконаўскімі" і зусім невыноснымі, як па зместу, так і па абмежаванаму тэрміну дзеяння. Судзіце самі.
Першы закон -- "Бостанскі партовы акт" (The Boston Port Act) (прыняты 31.03.1774 і пачаў дзейнічаць 1.06.1774) -- аб'яўляў поўную марскую блакаду порта Бостана да выплаты кампенсацыі Ост-Індыйскай кампаніі і пэўных тарыфных збораў у бюджэт метраполіі. Таксама гэтым законам адміністрацыя калоніі пераводзілася ў горад Салем, а галоўны порт калоніі пераносіўся ў Марблхэд. Другі закон -- "Масачусэцкі ўрадавы акт" (The Massachusetts Government Act) (прын. 20.05.1774, дзейніч. з 1.07.1774) -- адмяняў выбарнасць членаў выканаўчага савета калоніі і іншых чыноўнікаў і функцыянераў калоніі і перадаваў права іх прызначэння каралю, губернатару, і віцэ-губернатару. У рамках ажыццяўлення гэтага закона губернатар правінцыі Масачусэцкага заліва распусціў правінцыяльны сход у кастрычніку 1774 г. "Акт ажыццяўлення правасуддзя" (The Administration of Justice Act), прыняты 20 мая 1774 г. на тры гады  і пачынаў дзейнічаць 1 чэрвеня 1774 г., дазваляў перанос судовага разбіральніцтва за тэрыторыю Калоніі Масачусэцкага заліва -- ў іншую калонію ці  ў Брытанію па справах аб абвінавачваннях супраць урадавых чыноўнікаў метраполіі ў выпадку калі ёсць падазрэнні, што суд прысяжных будзе прадузята ставіцца да абвінавачанных. Спектр такіх абвінавачванняў быў невялікі і быў даволі добрым напамінам аб Бостанскай бойне: за межы Калоніі выносілася разбіральніцтва па абвінавачванню ў злачынстве, за якое належыць смяротны прысуд і якое здзейсніў дзяржслужачы падчас удзелу ў супраціўленні грамадскім хваляванням. (Іншымі словамі, калі салдаты страляюць у натоўп, які кідае ў іх каменні, іх судзяць у Джорджыі ці Ёркшыры, а калі тыя ж салдаты згвалцілі і забілі нейкіх бостанскіх дзяўчат і таму ёсць сур'ёзныя доказы, іх будуць судзіць у межах Калоніі. Таксама, і калі тыя ж самыя салдаты ўкралі на салемскім кірмашы піражкі, іх таксама не будуць нікуды з Масачусэтса вывозіць для ажыццяўлення правасуддзя.) Пры гэтым сведкі і іншыя ўдзельнікі працэсу ехалі на новае месца разбіральніцтва за дзяржаўны кошт. Яшчэ адзін закон "Кватэравальны акт" (The Quartering Act) (прын. 2.06.1774 як новая рэдакцыя адпаведнага закона 1765 г. тэрмінам дзеяння да 24.03.1776) дазваляў размяшчэнне вайскоўцаў у свабодных жылых / нежылых пабудовах (пустых дамах, харчэўнях, гасцініцах, пабудовах для жывёлы ці гаспадарчага інвентара) непасрэдным рашэннем губернатара той ці іншай амерыканскай калоніі на працягу 24-х гадзін пасля ўзнікнення такой патрэбы пры адсутнасці вайсковай казармы альбо калі казарма не магла змясціць усіх вайскоўцаў. Прычына новай рэдакцыі закона была звязана з тым, што раней губернатару было цяжка атрымаць дазвол ад мясцовай каланіяльнай адміністрацыі на размяшчэнне вайскоўцаў па-за межамі казармы. Нарэшце, "Квебекскі акт" (The Quebec Act), які часам адносяць да групы невыносных законаў (прын. 7.10.1774) крыху пашыраў граніцы правінцыі Квебек, ўводзіў там французскі грамадзянскі кодэкс, аб'яўляў свабоду веравызнання на яе тэрыторыі і змяшчаў новую версію прысягі каралю-пратэстанту, якая была больш паліткарэктнай для яго падданых-каталікоў. (4)
Такі кароткі агляд невыносных законаў дае зразумець наступнае:
1. Першыя тры законы былі прынцыпова звязаны з жаданнем метраполіі пакараць удзельнікаў хуліганскай акцыі і закраналі толькі адну з 13 калоній;
2. Першы, трэці і чацвёрты законы былі часовымі непапулярнымі мерамі, свайго роду зваротам брытанскага парламента да адміністрацыі калоній "навядзіце ў сябе парадак і мы адменім гэтыя законы";
3. Кватэравальны акт з аднаго боку крыху спрасціў сітуацыю, а з другога боку цікава, а якія праблемы ўзнікнуць у звычайнага жыхара амерыканскай калоніі ад гэтых змяненняў калі гаворка вядзецца пра магчымасць сяліць ваенных толькі ў тыя памяшканні, дзе ніхто не жыве? А вось уплывовым людзям амерыканскіх калоній гэты акт вельмі не падабаўся, бо пазбаўляў іх некаторых' механізмаў уздзеяння на губернатараў. (Дарэчы я быў сведкам таго як лектар курсу гісторыі ЗША ад амерыканскага пасольства Дональд Уізэнхант, які чытаў лекцыі студэнтам-міжнароднікам БДУ ў першым сяместры 2004-05 навучальнага года, сцвярджаў, што гэтыя вайскоўцы цалкам складаліся з гэсенскіх наймітаў (немцаў), якія не размаўлялі па англійску і якіх сялілі ў прыватныя дамы каланістаў. Але, паўтаруся, гэта перабольшванне сітуацыі: вайскоўцаў не дазвалялі кватараваць у населеныя жылыя памяшканні, і немцы не складалі большасць каралеўскай арміі ў Амерыцы);
4. Квебекскі акт ніяк не закранаў жыццё 13 англамоўных калоній, але сярод палітычнай эліты каланістаў хадзілі ідэі, што гэты акт можа стаць пачаткам збліжэння караля з былымі ворагамі (французамі Квебека) супраць англамоўных каланістаў. (Дарэчы аналагічныя спробы караля Вялікабрытаніі пашырыць правы брытанскіх каталікоў выклікалі г.зв. "горданаўскія бунты" незадаволенных пратэстантаў -- адзін з выпадкаў у гісторыі калі кіраўнік дзяржавы з'яўляецца больш прагрэсіўным за сваіх падданых).
Джон Адамс напісаў пасля акцыі супраць чаю свайму сябру Джэймсу Ўорэну: "Жэрабя кінута, Народ перайшоў Раку і знішчыў за сабой Мост: мінулым Вечарам Тры Карабля з Чаям былі разгружаны ў Бухту. Гэта найвялікшая падзея з таго Часу, як пачалося Процістаянне з Брытаніяй. Веліч гэтага зачароўвае мяне" (цыт. па 2). І ён быў адзін з тых нямногіх, хто правільна спрагназавалі далёкія наступствы гэтай акцыі. Многія прыхільнікі пашырэння аўтаноміі амерыканскіх калоній і нават іх незалежнасці ад метраполіі разглядалі падзеі снежня 1773 г. як хуліганства, якое не мае нічога агульнага з высакароднай справай барацьбы за права калоній шырока ўдзельнічаць у прыняцці законаў, якія датычыліся іх жыцця. Рэакцыю калоній можна выразіць фразай "А нас за што пакаралі?" Урад Брытаніі чакаў, што калоніі аб'яднаюцца супраць людзей Адамса альбо будуць стаяць убаку ад праблем Бостана і Масачусэтса, але атрымалася, што калоніі аб'ядналіся супраць нявыносных законаў. Пры гэтым яны не былі за знішчальнікаў чаю. Рэакцыя каланіяльнай палітычнай эліты на нявыносныя законы была падобна на рэакцыю расійскай інтэлігенцыі на пакаранне "Пусі Раёт"за хуліганскае набажэнства: мы па-рознаму ставімся да іх учынку, але не згодны з прысудам па гэтай справе.
Негледзячы на тое, што амерыканская грамадская думка з ХІХ ст. па сённяшні дзень разглядае "Чаяпіцце" як патрыятычны акт, некаторыя грамадзяне ЗША застаюцца на пазіцыі, што хуліганства не можа быць прыкладам патрыятычных паводзін. Так у адным міжнародным перыядычным выданні ў жніўні 1974 г. быў надрукаваны артыкул пра падлеткавы вандалізм у ЗША і за іх межамі. У гэтым артыкуле прыводзілася цытата з рэпартажу "Эд'юкейшн Ю-Эс-Эй" (Education USA): "Бостанскае чаяпіцце нярэдка падаецца навучэнцам як "патрыятычны ўчынак", пакаранне брытанцам за непамерны чайны падатак. Але ж тое, што адбылося было чыстым вандалізмам, зробленым рукамі дарослых людзей" (5).
Акрамя таго, варта не забываць, што самы невыносны закон -- аб блакадзе порта Бостана -- не асабліва адчуваўся жыхарамі горада, бо пасля яго ўвядзення астатнія 12 калоній пачалі масава адпраўляць пацярпелым бостанцам гуманітарную дапамогу, так што кіраўніцтва горада, згодна некаторым даным, заявіла, што Бостан можа стаць жытніцай Амерыкі, калі закон не будзе адменены (6).
Пасля прыняцця невыносных законаўпра чай ужо гаворкі не было, але палітычныя актывісты англійскіх калоній Атлантычнага ўзбярэжжа збіраліся на Першы і Другі Кантынентальны Кангрэсы, дзе выпрацоўвалі розныя варыянты дамовіцца з метраполіяй і дабіцца адмены гэтых законаў. Кароль і Парламент не жадалі саступаць, і пачаліся баі паміж каралеўскай арміяй і апаўчэннем каланістаў, якія перайшлі ў Рэвалюцыю.
Значэнне "Бойні" і "Чаяпіцця" ў гісторыі.
Бывае ў сямейным жыцці, што жонка хоча даказаць сваю думку мужу тым, што, напрыклад, б'е талеркі з сервіза, які яму падарыла яго маці, а потым дэманстратыўна адмаўляецца прыбраць друзачкі. Муж помсціць ёй тым, што прадае яе норкавую футру, потым жонка помсціць чым-небудзь яшчэ і праз некаторы час узаемных шкод адносіны паміж гэтымі людзьмі складаюцца такімі, што ўжо не мае значэнне хто пачаў сварку і хто яе падхапіў, а ёсць толькі нянавісць, развод і жыццё па-асобку.
Нешта падобнае было і з падзеямі ў Бостане ў канцы 18-га стагоддзя і іх наступствамі. Калі ўзнік крызіс, які спарадзіла Бостанская бойня, знайшлося дастаткова разумных людзей, здольных прыняць адэкватныя рашэнні і прадухіліць грамадзянскую вайну. Калі людзі С. Адамса выкінулі чай у мора, рашэнні прыймаліся па абодва бакі Атлантыкі ўжо не самыя мудрыя.
Трэба таксама патлумачыць яшчэ адну рэч. Кароль Георг ІІІ не быў вар'ятам альбо тыранам у звычайным разуменні гэтага слова. Ён меў асабістыя сімпатыі да кансерватараў, але дазваляў прыход да ўлады прэм'ер-міністраў з ліку лібералаў. Ён некалькі разоў меў сур'езныя праблемы з псіхікай, але пры гэтым такія хваробы не цягнуліся доўга. У 1770 г. ён цараваў ужо 10 гадоў, а ў 1773 г. - 13 адпаведна таму нельга казаць, што яму зусім не хапала палітычнай сталасці кіраўніка дзяржавы. Многія законы, прынятыя ў эпоху яго царавання, былі спробамі лібералізацыі і дэмакратызацыі грамадска-палітычнага жыцця Брытаніі. Таму нельга казць, што кароль быў неразумным салдафонам, як яго спрабуюць паказаць некаторыя гісторыкі, ў тым ліку і ў Беларусі. І нарэшце, ўлада караля ўжо была істотна абмежавана паўнамоцтвамі Парламента, і кароль не мог несці адзін усю адказнасць за палітычныя пралікі ў адносінах да амерыканскіх калоній.
Я не хачу сказаць, што Амерыканская рэвалюцыя была абсалютным злом, а ўрад Брытаніі быў нявіннай ахвярай. Калі б тыя 13 калоній, аддзяліўшыхся ад Вялікабрытаніі, засталіся з метраполіяй і дачаліся б "цывілізаванага разводу" як Канада і Аўстралія, не было б не толькі крывавай вайны за незалежнасць, але і многіх з'яў прагрэса, якія сталі магчымымі толькі ў Злучаных Штатах. Але праблема ў тым, што пры разгляданні падзеяў, што мелі месца напярэдадні Амерыканскай рэвалюцыі, многія гісторыкі малююць іх схематычна і бездэталёва: англійскі кароль прыгнятаў жыхароў сваіх калоній, пры гэтым растраляў акцыю пратэсту няшчасных каланістаў у Бостане, а, калі яны знішчылі брытанскі чай, яшчэ больш пачаў іх прыгнятаць і давёў іх да вайны за незалежнасць. У такі варыянт добра пасуюць тэрміны "бойня" і "чаяпіцце", якія сталі міжнароднымі назвамі адпаведных падзеяў.
На вялікі жаль, такі варыянт разглядання гісторыі ўзнікнення ЗША не пакідае месца ўсебаковасці і аб'екыўнасці. Ці можна выкарыстоўваць тэрмін "бойня", калі загінула толькі 5 чалавек? Ці былі яны нявіннымі ахвярамі, калі іх таварышы збівалі з ног салдат каменнямі і ўдарамі дубінак? Ці можна разглядаць акт вандалізму супраць тавару камерцыйнай кампаніі, якая не лезла ў палітыку, як вясёлае чаяпіцце ці вечарыну? Ці можна прызнаць нявыносным акт аб пашырэнні правоў каталікоў Квебека, які ніяк не абмяжоўваў жыццё 13 англійскіх калоній? Ці прызнаў б сёняшні ўрад ЗША легітымнасць і справядлівасць такіх акцый як напад на вайскоўцаў 5 сакавіка 1770 г. і Бостанскае чаяпіцце, калі б яны паўтарыліся ў сучасных Злучаных Штатах і супраць сучасных уладаў краіны?
Кожны чалавек мае права на аб'ектыўную інфармацыю. У тым ліку і на беларускай мове. Гэта права ставіць перад беларускай амерыканістыкай сурёзную задачу: закрыць "белыя плямы" гісторыі ЗША, якія засталіся ў спадчыну ад савецкай гістарычнай школы і культасветработнікаў пасольства Злучаных Штатаў. Спадзяюся, што часткова гэта ўжо атрымалася.
Спасылкі:
(1) Бостонская бойня// Сайт CABAL's Core. Рэжым доступу: http://cabal-ussr.livejournal.com/8000.html дата доступу: 21.12.2013.
(2) Рэй Рафаэл. Выкрыццё міфаў пра Бостанскае чаяпіцце // Сайт Гістарычная праўда. Рэжым доступу: https://www.istpravda.ru/bel/research/4287/ дата доступу: 21.12.2013.
(3) An Outline of American History. Published by US Information Agency, p.66
(4) Поўны тэкст кожнага з невыносных законаў у арыгінале можна знайсці на сайце Yale Law School. Lilian Goldman Law Library. The Avalon Project. Documents in Law, History and Diplomacy. Рэжым доступу: Boston Port Act: http://avalon.law.yale.edu/18th_century/boston_port_act.asp ; Massachusetts Government Act: http://avalon.law.yale.edu/18th_century/mass_gov_act.asp ; Administration of Justice Act: http://avalon.law.yale.edu/18th_century/admin_of_justice_act.asp ; Quartering Act: http://avalon.law.yale.edu/18th_century/quartering_act_1774.asp ; Quebec Act: http://avalon.law.yale.edu/18th_century/quebec_act_1774.asp дата доступу: 23.12.2013.
(5) Coping with the Rising Tide of Vandalism // Awake! August 22, 1974, vol 55, No 16 , pp. 4-5
(6) Boston Port Bill // The Encyclopedia Americana (1920). Рэжым доступу: https://en.wikisource.org/wiki/The_Encyclopedia_Americana_(1920)/Boston_Port_Bill дата доступу: 23.12.2013.

Сучасныя беларускія казкі і вершы на аўдыя

У папярэднім пасце раздзела "Бяры кніжку ў рукі", я размяціў фоткі кніг, якія мы з маім старэйшым сынам Данікам узялі ў мясцовай дзіцячай бібліятэцы. А тут мы размяшчаем аўдыязапісы некаторых казак і вершаў з гэтых кніжак. Прашу прабачэнне, што якасць запісаў не самая высокая, бо ўсё рабілася на дыктафон мабільніка і потым праз адпаведную камп'ютарную праграму пераводзілася ў МР3.

Алесь Бадак. Насякомыя
Непаслухмяны жучок (казка)
Разумны камар (верш)

Ніна Галіноўская. Звяры ў трамваі
Вароны і тэлефоны (верш)
Мы ў метро (верш)

"Азбукоўнік і лічылка" (вучэбны зборнік)
Джаз *
Лічылка (верш)
Смачны алфавіт *
_____
* З твораў Уладзіміра Ліпскага

Пётр Васючэнка. Каляровая Затока (экалагічная казка)
Урывак з казкі

І нарэшце, некалькі "перлаў" з "Затокі"
"Я б разбурыў, ды не мая гэта прафесія."
"У нас з трубы даволі часта жывы пеніцылін цячэ."
"Я даўно заўважыў, што ў гэтым свеце нешта не тое дзеецца! Ловіш, ловіш рыбку, потым пачнеш яе цалаваць -- а ад яе мазутам смярдзіць!"
"Карысна часам вылезці з Каляровай Затокі і павандраваць па беразе. Калі, вядома, цябе не кідаюць у мяшок."
"На ясных паненак  ахвочыя любавацца ўсе, а вось пра тое, што і ім трэба нешта есці, забываюцца."
"Не было яшчэ на свеце паненкі, якая з'ела б свайго абаронцу"

P.S. Дарэчы мой Данік, які шалее ад радасці, калі бачыць якое-небудзь насякомае ці жывёлу "зачытаў" малюнкі амаль да дзір.

Михаил Грабовский как мой студент

Эрозию памяти преодолеть трудно. Поэтому сейчас мне нелегко собирать по кусочкам события давности нескольких лет. Но попробую. Так бывает, что когда оказываешься рядом с чем-то важным, не думаешь об этом, а потом спустя время понимаешь, что это было важно и по крупицам восстанавливаешь прошлое.
С сентября 2008 по август 2012 г. я преподавал английский в Институте предпринимательской деятельности в Минске. Так получилось, что на заочном отделении на специальности бизнес-администрирования связанной с туристской деятельностью учился знаменитый белорусский хоккеист Михаил Грабовский. "Заочка" учится наездами по несколько недель пару раз в год. И вот на 3-м курсе у группы, где он учился, преподавателем английского оказался я; оба семестра учебного года.
Мой знаменитый студент не явился ни на одно занятие в зимнюю сессию. На зачете его тоже не было, и я вывел в ведомости фразу "не явился" напротив его фамилии. Весенняя сессия дала мне тот же результат, но в ведомости он числился как допущенный к экзамену. Я не знаю кому именно он умудрился сдать зачет и когда, но это в принципе возможно ибо были субботы, в которые дежурные преподаватели принимали своих и чужих "хвостов". На экзамене студент Грабовский тоже получил от меня "неявку".
Впрочем я спокоен за его английский, ведь в это время он жил в Канаде и играл в одной из местных команд. Готов я был и к попыткам связаться со мной и сдать предмет по электронной почте, но их не было. Как у г-на Грабовского обстояло с другими предметами я не знаю. В принципе "заочка" была либеральной: порой "хвосты" сдавали зачет и экзамен в один день, поэтому не думаю, что к знаменитому хоккеисту относились хуже, чем к заурядным двоечникам.
А вот теперь самое интересное. Спустя некоторое время на доске объявлений дневного отделения висела бумажка формата А4, в которой коротко объявлялось, что такого-то числа мая месяца 2010 г. в актовом зале пройдет встреча студентов вуза с знаменитым белорусским хоккеистом М. Грабовским. Мне было недосуг туда ходить, да и хоккеем я не настолько интересуюсь, как не являюсь и охотником за автографами. Но по логике вещей любой студент, который не ходит на занятия вправе рассчитывать на то, что преподаватели будут встречать его с цветами и шампанским, когда у него появится время посетить родной институт. А студентки-прогульщицы вправе ожидать, что весь мужской профессорско-преподавательский состав будет от счастья целовать им руки за возможность хоть иногда увидеть их на паре или зачете.
Не сочтите меня за злопыхателя. Я не утверждаю, что Грабовскому выдали диплом за красивые глаза и что он не ходил ни на одно занятие в ИПД. И пусть у него все будет хорошо. Но почему-то кажется, что из нормального канадского вуза или колледжа он бы вылетел за такую посещаемость даже если бы был знаменитым канадским, а не белорусским хоккеистом. Впрочем, я там не был и точно не знаю...

М. Грабовский с преподавателями, руководителями подразделений ИПД и проректором по идеологии и востпитанию. 2010 г. Фото с сайта ИПД (http://www.uoipd.by/ru/news/87.html)

И еще интересно, а висит ли еще портрет хоккеиста Грабовского на седьмом этаже здания ИПД, как человека, которым гордится вуз?

МММ времен Чехова

"ОСКОЛКИ МОСКОВСКОЙ ЖИЗНИ <1883>
<1. 2 июля>
Видеть у себя в доме покойника легче, чем самому помирать. В Москве же наоборот: легче самому поми­рать, чем покойника в доме У себя видеть. Самый боль­шой ерш, ставший поперек горла, не производит на мои нервы такого сильного, душащего впечатления, какое производят московские похороны (да и вообще все име­на существительные, кончающиеся на «ны» и требую­щие выпивки, не обходятся даром московским нервам). Закапывая своего домочадца, москвич впервые только узнает, как почерствел, застыл и искулачился москов­ский мерзавец, и перестает удивляться тем госпиталь­ным солдафонам и «скубентам», которые мертвецов ре­жут и в то же время колбасу едят ... Например.
В 3-4 часа пополуночи кончается чья бы то ни бы­ло жена. Не успеет она испустить, как следует, послед­ний вздох, как в передней уже слышится звонок и в дверях показывается красный нос гробовщика. Красно­му носу указывают на все неприличие его раннего при­хода. Нос не смущается и замечает: «Самые лучшие-с ... На их ростик, глазетовый ежели, на ножках ... тридцать пять рублей-с ... » Гробовщика гонят, за ним является другой, третий, четвертый ... и так до полудня. В проме­жутках между гробовщиками вползают читалки - мел­кие существа, похожие на черных тараканов и сильно пахнущие деревянным маслом и еловыми шишками. откуда они так рано прослышали о смерти и из каких ще­лей выползли - бог весть. Без них обойтись как-то не­ловко, торговаться некогда - приходится волей-неволей соглашаться с их «ценой без запроса». Далее следуют: ненужная возня в квартале, наем линеек и певчих ... по­купка могилы - все это грубо, алчно и пьяно, как Дер­жиморда, которому не дали опохмелиться. А потом, ког­да уже, кажется, все кончено, когда друзья-приятели и не помнящие родства сродственники с сизыми носами съедят традиционную трапезу, пожалует последний ви­зитер, апогей московского мерзавчества,- сваха, пред­лагающая вдовцу свои услуги ...
Вот они где, разрушители эстетики!"

<2. 16 июля>
Как-то на досуге, а propos наше губернское земст­во придумало «страхование скота от чумы». А так как и не бывшим в семинарии известно, что никакое страхо­вание без денег не обходится, то и кликнут был клич мужицкой копейке. Мужик откликнулся, согласился и взнес за каждую скотскую персону около 20-60 коп. Всего взнесено было имущими скот 60000 русских руб­лей! Капитал, как видите, ничего себе ... Можно из него дело сделать. Земство и сделало. Наняло оно прежде всего старшего ветеринарного врача, с четырехтысячным жалованьем, и трех младших, с жалованьем в 1 200 руб. каждому. Нанявши начальство, нужно было нанять и подчиненных, иначе непонятна была бы роль начальст­ва. Наняли и подчиненных - по взводу фельдшеров на каждого доктора. Старший врач как нанялся, так и за­сел в Москве, в центре, чтобы испускать из себя лучи равномерно на всю губернию. Младшие врачи куда-то попрятались. Сбором денег и этим наймом земство и ог­раничило свою функцию по части страхования. Осталь­ное само собою выделывалось по следующей юмористической программе: желавший получить страховую премию должен был не позже одних суток уведомить о пав­шей скотине волость, которая, в свою очередь, не позже трех дней должна была уведомить следующую за ней административную ступень. Эта ступень уведомляла земство. Уведомленное земство в неопределенный срок посылало (циркулярно) на место происшествия гласно­го и фельдшера, которые должны были констатировать
причину смерти: чума или не чума? Гласный и фельд­шер приезжали обыкновенно на 6-7-8 день, когда по законам материи чумная падаль должна уже невыносимо вонять, а по законам человеческим - гнить глубоко в земле. Фельдшер, не имея перед глазами пациента или
видя один только разложившийся труп, авторитетно констатировал не чуму, а «неизвестную болезнь». Он сочинял протокол, гласный благословлял земство, заставившее его прокатиться задаром верст 30-40, крестьянин весело чесал затылок, и все оставались довольны: много времени, много бумаги, много езды и более всего толку. Прошел год, была чума, и земство не заплатило ни за одного павшего скота ... Оно не заплатило и жалуются на невежество крестьян, обещающих в будущем году не лезть в мышеловку ... А господа ветеринары сидят и ни гу-гу ... Им решительно невдомек: за что они получали жалование? Фельдшера хоть на пользу науки новую болезнь выдумали и протоколы сочиняли, а они-то что сделали?

Чехов А.П. Осколки Московской жизни // Соб. соч в 12-ти томах, т. 4, М.:"Правда", 1985, с.294, 296-98

Также:
Малоизвестные факты из русского Православия (согласно творчеству Чехова)
Краткий перевод статьи о России времен Чехова (со ссылкой на скачивание оригинала)

Несколько мифов о Беларуси и белорусах

Эта статья адресована не столько моим соотечественникам, сколько людям, которые никогда или почти никогда не были в Беларуси. Я в принципе не люблю рассуждения о национальных характерах и стереотипах, поскольку все люди разные. Более того, один и тот же человек меняет характер и привычки, и это мало зависит от его / ее национальности. Человек определенной национальности может формироваться под влиянием иной национальной культуры из-за того, что родился и вырос в чужой стране или переехал в нее. Может я еще что-нибудь не назвал?
Так вот, я не националист и даже не патриот (во всяком случае в том смысле, который обычно вкладывают в это слово мои соотечественники-белорусы), и мне неприятны рассуждения о превосходстве одной нации над другой. Зачем же тогда поднимать эту скользкую тему? Дело в том, что многие всерьез верят в некоторые мифы о Беларуси и ее жителях, а эти мифы играют на руку русским и белорусским националистам. Из-за этого я не раз сталкивался с разногласиями нормальных людей, оказавшихся под влиянием националистических стереотипов, в самых простых житейских ситуациях. Я далек от мысли, что несколько строчек изменят мир к лучшему, но если кто-нибудь сможет посмотреть на нижеизложенные стереотипы под иным углом зрения, мне будет приятно. Впрочем, любой желающий может прочитать все это и написать комментарий, что я дурак. Сотру, только нецензурные и откровенно экстремистские.

Белорусы -- забитый народ.

Этот миф любят раздувать русские националисты. В доказательство приводят редкость массовых беспорядков в стране при относительно невысоком уровне жизни. Но это не так. Белорусы не забитые, а осторожные. Они могут неожиданно возмутиться, если их задеть за живое. (Кто ездил в общественном транспорте в Беларуси, тот, скорее всего, со мной согласится.) Но белорусы не "бросаются грудью на амбразуру дзота", если им есть, что терять. А поскольку по трудоголизму, они уступают, наверное, только японцам и западным украинцам, то большинству из них есть, что терять. Поэтому обычный белорус может потерпеть неприятные обстоятельства ради материальной выгоды или стабильности. Но потом он как зажатая пружина, которую резко отпустили -- может так отскочить, что мало не покажется. Для примера Вы можете "загуглить" фразу "массовые беспорядки в Слуцке 1967 г." А Слуцк 1967 г. -- это маленький провинциальный городок Беларуси, в котором, во времена запрета на любые проявления недовольства, "забитые" белорусы калечили солдат МВД и живьем сожгли женщину-судью прямо в здании горсуда. И это не исключение.
Идея забитости белорусов нравится русским националистам по той причине, что забитых надо оберегать и спасать, а иначе они станут рабами супостатов Отечества. Так можно оправдать все притязания России на земли современной Беларуси, которые имели место на протяжении истории. Впрочем, это тема отдельного непредвзятого исследования.

В истории Беларуси ничего не было примечательного, что может быть сравнимо с историей России.

Современные белорусский язык и культура стали складываться в 19 веке. Но древнерусская культура одинаково хорошо развивалась и на землях современной России, и в тех территориях, которые сегодня принадлежат Украине и на белорусских землях. Просто историки пишут учебники в угоду политическим трендам своей страны. Поэтому исторические государства на белорусских землях историки России называют просто "Литва" и "Польша",  специально умалчивая тот факт, что основным населением этой Литвы были восточные славяне, которые считали своим государственным языком русский. На этот язык переводил Библию Франциск Скорина, на этом языке издавались государственные законы Великого княжества Литовского, Русского и Жамойдского. В свою очередь белорусские историки и политики утверждают, что русский язык Великого Княжества был на самом деле старобелорусским. Но это не так. Русские  летописи Московского княжества не сильно отличаются языком от русских летописей Литвы. А вот современные белорусский и русский языки имеют много принципиальных отличий. Но это не доказывает превосходства русского народа или языка над белорусским. Ведь английский язык, ставший уже международным, произошел из древнегерманского, но это же не значит, что теперь англичане должны немцам ноги целовать. Каждый язык велик и могуч по-своему.
Поэтому предлагаю сравнить любую тему истории восточных славян в трактовках российских, украинских и белорусских учебников истории. Так проще всего отсеять политизированную шелуху от зерен объективного научного познания прошлого.

Белорусский язык отмирает в пользу русского. Все в Беларуси говорят по-русски.

В принципе я об этом уже написал достаточно. Адресую за ответом к постам:
Белорусский язык: в поисках правды
Яшчэ раз аб нараджэнні беларускай мовы

Современная белорусская культура -- это бледная копия русской.

Этот миф напоминает стереотип о китайских товарах. До массового потребителя в России и Беларуси доходит в основном лишь низкокачественный ширпотреб, и складывается впечатление, что китайцы не умеют делать ничего лучше. Но на деле качественный китайский товар редко встретишь из-за его дороговизны и малоизвестности брендов Поднебесной.
Подобным образом, массовая культура и шоу-бизнес Беларуси делается на подражании российским аналогам, т.к. осторожным белорусам кажется, что так надежней, а на эксперименте можно и прогореть. Впрочем, я говорю о большинстве и о массовой культуре. А что касается например, классической литературы, то произведения Василя Быкова по насыщенности и сложности порой превосходят русскую советскую классику. Описание жизни деревни эпохи коллективизации Ивана Мележа "Полеские хроники" в разы превосходит драматизмом, смелостью и глубиной аналогичную работу "Поднятая целина" М. Шолохова. В вышеуказанном посте о белорусском языке Вы найдёте больше примеров.
Еще одна тема отдельного исследования это массовое движение по изучению прошлого и настоящего Беларуси. Причем совершенно "параллельное" политической грызне между "культуристами" от власти и оппозиции, которые работают на те или иные структуры за деньги со всеми вытекающими последствиями. Среди "параллельных" аполитичных групп могу назвать порталы "Кладбища Беларуси", "Википедия" и "Минск старый и новый", которые проделали большую работу по культпросвету о Беларуси, причем практически на голом энтузиазме.

Белорусы толерантны.

Еще раз повторю: они осторожны, но из этого не следует, что они, в большинстве своем, относятся с глубоким уважением к разным народам, религиям и культурам. В принципе и в России, и в Беларуси популярна идея "православие, самодержавие народность" в разных вариантах. Это включает в себя мысль, что каждый народ и религия в этих странах должны сидеть в строго отведенных им территориальных рамках. Тогда к ним относятся с уважением. Но к мигрантам и к распространителям неправославных религиозных учений относятся негативно и в Беларуси, и в России.
Как-то раз я ехал по Минску на обычном городском автобусе и стал свидетелем следующего. Пожилая женщина, лет по 70, встала со своего места, уступила его мне (больше мне почти никогда не уступали место люди старше меня) и громко стала призывать всех в автобусе покаяться и примириться с Богом.
-- Иди, воспитывай внуков! - вскочила, охваченная яростью женщина лет 40 -- Нам не нужны секты!
-- Успокойтесь, у нее есть право, у нас свобода вероисповедания, -- попытался урезонить ее какой-то мужчина, но сорокалетняя женщина продолжала выкрикивать оскорбления в адрес пожилой проповедницы и ее поддержали еще несколько человек. Думаю, если бы эта пожилая женщина не прекратила говорить о Боге, лицо бы ей уж точно расцарапали. Это толерантностью никак не назовешь.
Еще пример. Независимый белорусский интернет-портал "Тут.бай" опубликовал статью о летнем конгрессе Свидетелей Иеговы из России и Беларуси в Минске. Статья нейтральная и без эмоций: приехали, обсудили это и это, сообщили в интервью СМИ то и то, разъехались. Но в ответ на нее -- 360 комментариев, большинство из которых содержали оскорбления и обвинения в адрес как самих верующих, так и администрации портала. Причем маловероятно, чтобы это был десяток злобных "троллей", писавших под разными никами.
Миф о толерантности белорусов выгоден всем политическим течениям страны, поэтому он глубоко укоренился в сознании белорусского обывателя. Поэтому такую статью как эта едва ли опубликуют как в правительственных так и в оппозиционных газетах. Но посмотрим на исторические корни этого ошибочного представления.
В Средние века евреи Западной Европы массово бежали в Польшу и Великое княжество Литовское, спасаясь от погромов. В 14-15 веках в некоторых районах Княжества, на территории современной Беларуси образовались крупные поселения татар-мусульман. Позднее, в эпоху противостояния католицизма и протестантизма, многие протестанты оседали в Польше и Беларуси т.к. здесь отношения между эти двумя направлениями христианства не привели к войне, подобной Тридцатилетней в Европе. Бежали и староверы, компактно заселявшие белорусский город Ветка.
Но все это свидетельствует о государственной политике, а не о менталитете народа. Феодалам и богатым горожанам можно было менять религию в плане выбора между православием, протестантизмом или католицизмом, но не иудаизмом, исламом и атеизмом (в Минске есть улица Казимира Лыщинского, казненного в эту эпоху за философский трактат "О несуществовании Бога"). Крепостным крестьянам не разрешалось менять религию вообще, если на это не было воли их господ. В одном городе евреям разрешали запирать ворота своей улицы на время православной Пасхи (во избежание погромов?). А о кровавой борьбе между православными и католиками в Великом княжестве в интернете материала масса. Поэтому разрешить иноверцу тихо сидеть в своем углу -- это еще не толерантность.
Кстати в 17 веке в Москве немцы имели свою "кирху" из чего не следует, что им разрешалось обращать в свою веру православных. Впрочем Россия не пытается изобразить себя исторически толерантной и связывает свободу религии с демократическими ценностями современности, а не с собственной историей поликонфессионализма.
В современных России и Беларуси СМИ создают картинку о гей-скандалах у католиков и протестантов, которая тоже подогревает нетерпимость к иноверцам. При этом любая информация о гей-скандалах с православным духовенством определенно пресекается на корню. Поэтому современные белорусские кинематографисты не будут снимать комедии типа американской "Большой мамочки", где заурядная протестантская церковь показана без ярлыка секты. Снять что-то подобное про баптистов или пятидесятников можно для полки: начальство не велит "пущать", а толерантный народ не одобрит.
Отдельной темой можно выделить новый нюанс белорусской нетерпимости в контексте общеевропейского мышления: неофашизм и ненависть к неславянским эмигрантам. (См. А Вы адчуваеце сябе расістам?)
Как видим, есть нетерпимость, но осторожность удерживает большинство белорусов от конкретных действий: ведь здесь не Россия, любое нападение на иностранцев и иноверцев могут расценить как выступление против государственного строя, идеология которого объявляет белорусов толерантным народом.

Постскриптум.

Все это не означает что на белорусов надо вешать новые ярлыки. Речь идет о распространенных тенденциях, которые можно изменить. Во всяком случае в голове отдельно взятого белоруса, русского или человека какой-нибудь другой национальности.

***
С момента публикации этого поста прошло больше полмесяца. И реакция в Сети на некоторые моменты требует уточнений. Дело в том, что из-за упоминания о Свидетелях Иеговы в статье, в интернете появилось по меньшей мере одно сообщение, что этот пост представляет позицию Свидетелей Иеговы в Беларуси. Уточняю. Я действительно являюсь Свидетелем Иеговы. Я не стесняюсь этого. Горжусь этим как совокупностью духовного наследия родителей и личных убеждений, формировавшихся годами. Но данную статью я писал не как верующий, а как историк. Выводы, изложенные в ней, не отражают позицию Религиозного объединения Свидетелей Иеговы в Республике Беларусь. Это мои личные выводы как исследователя. Было бы странно организовывать опыты в сфере ядерной физики по благословению православного митрополита или с разрешения Союза атеистов. Подобным образом, и Свидетелю Иеговы не требуется одобрения или разрешения от своей религии для занятия научной деятельностью.
Упоминания о Свидетелях Иеговы в моих работах звучат, как правило, в третьем лице в виде нейтральных примеров. Иногда я упоминаю о том, что моя позиция как верующего такая-то по данному вопросу. Но все это излагается в виде второстепенных, а не главных мыслей, поскольку я не ставлю цель проповедовать свою веру под какой-либо маской, я это делаю личным участием в проповедническом служении Свидетелей. И я понимаю, что если бы я был католиком или буддистом, то любые ссылки на свою веру воспринимались бы как пикантная подробность, но не навязывание своих взглядов, ибо и те, и другие "хождением в народ" не занимаются.
В данной статье я упоминал о Свидетелях именно в качестве примера. Речь не велась о том, что моя религия учит о национальных стереотипах. Речь была об укоренившимся негативном восприятии религиозных меньшинств в белорусском обществе. На месте моих единоверцев могли оказаться кто угодно, кто не вписывается в представление большинства белорусов о мировой гармонии. Поэтому нравится кому-то или нет, но о долгих традициях веротерпимости белорусов говорить, на мой взгляд, пока рано. Только не надо видеть в моих исследованиях руку Руководящего Совета Свидетелей Иеговы. Если бы организации Свидетелей понадобилось выразить свою позицию о национальных стереотипах в Беларуси и за ее пределами, то об этом было бы написано в официальных источниках самой организации, а не в личном блоге одного из верующих.

Пытанні над ланцугамі або рабства ў ЗША

У розных варыяцыях мне даводзілася чуць такі выпадак. У адзін пакой у інтэрнаце селяць двух студэнтаў рускага і афрыканца. Пры знаёмстве рускі просіць свайго новага суседа: "Заві мяне проста: гаспадар". І чорны хлопец доўга з'яўляецца аб'ектам кпінаў за спіной, і шчыра называе гаспадаром суседа па пакою не разумеючы значэння слова.

У гісторыі рабства ў ЗША вясёлага значна меньш. Але беларуская амерыканістыка не абавязана ісці ў фарватары савецкай школы, якая разглядала гісторыю рабства Паўночнай Амерыкі толькі праз эмоцыі. Ніхто не здолее зразумець як цяжка быць рабом, акрамя таго, хто ім быў. Але асэнсаваць гісторыю амерыканскага рабства можна толькі на "халодную" галаву. Я не быў рабом, таму не магу адэкватна перадаць усю трэгедыю той эпохі, але спадзяюся, што буду здольны "зафарбаваць" некаторыя "белыя плямы" беларускай амерыканістыкі. Работа гісторыка пачынаецца з пытанняў. Разгледзім некалькі недакладнасцяў, што пакінула сучасным беларускім гісторыкам савецкая школа вывучэння гісторыі ЗША, у выглядзе пытанняў і адказаў.

Ці былі ўсе рабы чорнымі?

Не. Асноўная маса рабоў была з Афрыкі, але далёка не ўсе. Першапачаткова рабамі рабілі палонных індзейцаў. Калі ў 1675 г. індзейцы поўдня Новай Англіі паўсталі супраць белых і былі разбіты, некалькі соцень палонных паўстанцаў зрабілі рабамі (1). Але тут былі нюансы. Індзеец мог лёгка збегчы, бо нават для варожых плямёнаў ён быў бліжэй за "бледнатварых братоў" і мясцовасць ён ведаў лепш за белых. Для чорнаскурых рабоў амерыканскі кантынент быў чужым, збегчы было цяжка: мясцовасць не вельмі знаёмая, колер скуры можа выдаць, вакол свабодныя людзі - белыя і індзейцы, -- для якіх чорныя былі чужымі. Таму чорныя рабы сталі асноўным кантынгентам нявольнікаў на плантацыяй.

Былі таксама асобныя жоўтыя рабы і дзеці змешаных шлюбаў (негроідна-мангалоідных, еўрапеідна-індзейскіх і інш.) паміж рабамі. Не сакрэт і, што рабаўладальнікі не толькі куплялі новых рабоў на нявольнічых рынках, але і ўступалі ў палавыя адносіны з рабынямі, у тым ліку і дзеля павялічэння колькасці працоўных рук на плантацыях.

Таксама не ўсе рабы, якіх прывозілі з Афрыкі былі негроіднай расы. Звычайна трафікінг эпохі Новага часу быў такім. Некаторыя плямёны Заходняй Афрыкі захоплівалі ворага ў палон (звычайна цэлыя сем'і), прадавалі еўрпайскім гандлярам оптам, а тыя везлі жывы тавар у амерыканскія калоніі і прадавалі яго на спецыяльных рынках і аўкцыёнах. Таму сярод патрапіўшых у рукі трафікёраў людзей маглі быць таксама арабы, насяляўшыя Паўночную Афрыку, і прадстаўнікі змешаных шлюбаў.

На лекцыях па гісторыі ЗША ў БДПУ ім. М.Танка у пачатку 2000-х мой выкладчык гісторыі Заходняй Еўропы і Амерыкі па прозвішчу Тупік аднойчы ўзгадаў, што акрамя чорных рабоў плантатары мелі таксама і белых. Я зацікавіўся і задаў яму сам-насам некалькі дадатковых пытанняў. Ад яго я даведаўся, што гаворка была не пра літаральных рабоў, а пра людзей, якія адпрацоўвалі пазыку і праз пэўны тэрмін працы ў рабскіх умовах атрымоўвалі свабоду. Паколькі гэты выкладчык быў адзінай крыніцай такой інфармацыі, я пакідаю яе без далейшага абмеркавання як магчымую. У рэшце рэшт у каланіяльны перыяд гісторыі ЗША ў некаторых калоніях існавалі элементы феадалізма.

Ці супярэчыў інстытут рабства Дэкларацыі незалежнасці ЗША?

Дэкларацыя незалежнасці была прынята Другім Кантынентальным Кангрэсам 13 англійскіх калоній Паўночнай Амерыкі для апраўдання рэвалюцыі. Асноўная ідэя – не роўнасць усіх людзей на свеце, а права мяняць дзяржаўную уладу, якая не задавальняе патрэбам народа. Пра парушэнні і злоўжыванні брытанскага караля і адмову прызнаваць яго уладу ў 13 амерыканскіх калоніях і была напісана гэта Дэкларацыя (2). Адна фраза гэтага дакумента выклікала непаразуменні рабаўладальнікаў і барацьбітоў за адмену рабства: "Мы зыходзім з той відавочнай праўды, што ўсе людзі створаны роўнымі, надзелены Тварцом пэўнымі неад’емнымі правамі , да ліку якіх адносяцца жыццё, свабода, імкненне да шчасця."(3). Я думаю, што ў гэтай фразе галоўнымі словамі былі "створаны роўнымі". Многія накірункі хрысціянства і філасофскай думкі той эпохі змяшчалі вучэнне аб першапачатковай роўнасці людзей, роўнасці перад Богам ці першапачатковых роўных магчымасцях для кожнага. А кожны чалавек пры гэтым карыстаецца сваімі магчымасцямі па-рознаму і ў выніку хтосьці робіцца багатым, а хтосьці бедным, адні краіны пераўтвараюцца ў магутныя імперыі, другія робяцца іх калоніямі. Гэта можна параўнаць з прыватызацыяй 1990-х. у Расіі: усе грамадзяне атрымалі ваўчэры, але ў рэшце рэшт найбольш спрытныя сталі алігархамі, а астатнія збяднелі. Тамумагчымы такі ход думак: чорныя людзі і маглі быць створаны роўнымі белым у філасофскім сэнсе Дэкларацыі, але на працягу стагоддзяў гісторыі так няўдала распарадзіліся сваім правам, што белыя, як больш паспяховыя матэрыяльна і навукова-тэхнічна, набылі права распараджацца іх жыццём. А, калі сур'ёзна, то ніхто з рабаўладальнікаў не цікавіўся рэлігіяй і філасофіяй настолькі, каб разважаць аб магчымасці чорных быць роўнымі белым і аб неабходнасці вызвалення рабоў. Гэта было з'явай, якая вайшла ў жыццё Поўдня ЗША з эпохі стварэння калоній разам з англійскай мовай і Англіканскай царквой. Так спрадвеку было і навошта гэта мяняць? - разважалі белыя гаспадары.

Што сабой уяўляў абаліцыянізм?

Абаліцыянізм уяўляў сабой рух за адмену рабства ва ўсіх ЗША. Савецкая гістарычная школа прадстаўляе абаліцыяністаў у выключна пазізтыўным святле. Але трэба памятаць што рух быў разнастайным, ахопліваў многія невялікія арганізацыі з рознымі дакладнымі мэтамі і сродкамі іх дасягнення. Некаторыя абаліцыяністы не лічылі чорных рабоў роўнымі беламу чалавеку па інтэлекту і прытрымліваліся думкі, што іх лепш за усё было б вярнуць у Афрыку, як дзікіх звяроў. Акрамя сапраўды высакародных энтузіястаў (сярод якіх былі і беглыя рабы і прадстаўнікі некаторых накірункаў пратэстантызму, якія лічылі рабства грахом), думаю, былі і тыя, хто зарабляў на гэтым грошы, бо трафікінг рабоў на волю ў паўночныя штаты ЗША патрабаваў некаторай сувязі кантрабандысцкімі каналамі і арганізаванай злачыннасцю. На гэты момант у мяне няма доказаў гэтаму, але сучасная практыка перавозкі нелегалаў з Афрыкі ў Еўропу рэдка абыходзіцца без платных пасрэднікаў. Не думаю, што без такіх прафесіяналаў маглі заўсёды абыйсціся абаліцыяністы.

Абаліцыяністы вялі і інфармацыйную вайну з рабаўладальнікамі. Прыкладам такой вайны можна назваць раман "Хаціна дзядзі Тома", дзе многія здзекі над рабамі былі перабольшаны, каб узбудзіць нянавісць да рабаўладальнікаў. (Дарэчы крыху больш аб'ектыўна адносіны паміж рабамі і іх гаспадарамі апісаны ў рамане "Знесеныя ветрам"). У адказ на "Хаціну" рабаўладальнікі напісалі некалькі кніг з аправяржэннем, але нянавісць да рабства ўжо ахапіла многіх амерыканцаў. Пра здзекі гаворка пойдзе далей, але асноўнай зброяй абаліцыяністаў было накаліць страсці і прымушаць Кангрэс прыймаць тыя ці іншыя рашэнні. У сваю чаргу рабаўладальнікі прыбягалі да самасуду і тэрору супраць абаліцыяністаў, бо законы дазвалялі арыштоўваць толькі тых абаліцыяністаў, якія былі схоплены за спробамі дапамагчы рабам бегчы на волю, прычым толькі на тэрыторыі штатаў, якія дазвалялі рабства.

Дарэчы, дзейнасць абаліцыяністаў была даволі эфектыўнай, бо з аднаго боку, Кангрэс ЗША пад ціскам гэтага руху прыняў шэраг законаў, якія абмяжоўвалі распаўсюджанне рабства і гандаль людзьмі, з другога, з дапамогай абаліцыяністаў дзясяткі тысяч рабоў збеглі на поўнач ЗША і ў Канаду і атрымалі свабоду.

Якімі былі ўмовы жыцця рабоў Поўдня ЗША?

Рабству няма апраўдання. Але ў гістарычных апісаннях побыту рабоў падчас многа перабольшванняў. Самы жорсткі стасунак да нявольнікаў з Афрыкі быў на караблях гандляроў людзьмі. І гэты стасунак не змяніўся за апошнія стагоддзі. Для трафікёраў гэтыя людзі былі не больш чым аптовы тавар. Таму жаншчыны і дзеці рабіліся ахвярамі гвалту ўсёй карабельнай каманды на палубе, а мужчыны тым часам паміралі ў труме з-за недахопу паветра, вады і ежы. Калі ўвоз нявольнікаў з Афрыкі забаранілі і ён стаў нелегальным, нярэдка трафікёры тапілі ўсіх рабоў жывымі ў моры скаваных аднім ланцугом пры набліжэнні патрульнага карабля.

Але жыццё ў гаспадара было крыху іншым. Гаспадар разумеў, што раб - гэта яго інвестыцыя, яго капітал. Таксама ён разумеў, што за празмерна жорсткі стасунак раб можа адрэзаць яму галаву пакуль ён спіць ці падкласці атруту ў ежу, ці падпаліць маёнтак, а то і падняць паўстанне. Таму фізічныя здзекі і забойствы рабоў не маглі носіць масавы характар.

Аматары прыгожай паловы чалавецтва таксама будуць расчараваны. Зразумела, афрыканскія жаншчыны такія ж прыгожыя, як і беларускія і ўвогуле іншыя жаншчыны свету. Але не трэба рабіць з усіх рабаўладальнікаў палавых гігантаў. Па-першае, большасць з іх былі жанатымі мужчынамі хрысціянскага веравызнання. Мужчын, якім жонкі дазвалялі б свабодна забаўляцца з каханкамі, на свеце не шмат. Практычна ўсе варыянты пратэстантызму, якіх трымаліся рабаўладальнікі Поўдня, дазвалялі развод за чужаложства. Таму сэксуальная эксплуатацыя нявольніц не магла быць масавай, хоць і мела некаторую распаўсюджанасць. Акрамя таго, гэта не заўсёды быў гвалт. Жыццё - складаная рэч, і ў кожным народзе бываюць жаншчыны (як і мужчыны) гатовыя гандляваць сваёй прыгажосцю. У цяжкіх умовах іх колькасць узрастае. І ў кожнага буйнога землеўладальніка знаходзілася хоць некалькі жаншчын, якія былі гатовы на ўсё. Тым не меньш, выпадкаў, калі гаспадар прымушаў рабыню да палавой сувязі ці гвалціў яе, хапала.

Найбольш цяжкім у жыцці рабоў была праца на плантацыях. Поўдзень ЗША быў экспацёрам цукру, тытуню і бавоўны. У 1830-х гг. гадоўля бавоўны ў паўднёвых штатах стала такой масавай, што склалася ўзаемазалежная сістэма "бавоўна-рабы" (cotton-slave system). З гатага часу гаспадары сталі ставіць усё больш жорсткія нарматывы па збору бавоўны рабам, і тых, хто не мог "выканаць план", нярэдка білі бізуном ці катавалі.

Яшчэ адно злачынства, якое рабілі белыя гаспадары - рознічны продаж рабоў. Продаж у розніцу заўсёды больш прыбыльны, чым аптовы, а рабоў не лічылі за людзей і прадавалі па-асобку мужа і жонку, маці і дачку, бацьку і сына. Колькі пры гэтым было зламана лёсаў, колькі сямей ніколі не ўз'ядналіся, не можа падлічыць аніводзін гісторык.

Трэба зазначыць, што не ўсе былыя рабы, што збеглі на Поўнач атрымоўвалі належную дапамогу ад абаліцыяністаў для адаптацыі і сацыялізацыі ў свабодным грамадстве. Не ўсе мелі магчымасць уладкавацца на работу, умовы жыцця рабочых на фабрыках і заводах (незалежна ад расы) былі ў той час блізкімі да рабскіх, не ўсе скарысталіся свабодай належным чынам, бо некаторыя апускаліся да злачынстваў. Таксама адносіны да чорных перасяленцаў з боку белага насельніцтва Поўначы было неадназначным, што выявілася падчас Нью-Ёркскага паўстання 1863 г. белых гараджан, калі ў выніку пагромаў былі забіты дзясяткі цёмнаскурых.

Ці вялася Грамадзянская вайна 1861-65 гг. за адмену рабства?

На самой справе гэта вайна вялася за захаванне адзінства краіны. Яна пачалася, калі некалькі рабаўладальніцкіх штатаў аб'явілі аб сваім выхадзе з складу ЗША і аб стварэнні Канфедэратыўных Штатаў Амерыкі. Іншыя рабаўладальніцкія штаты захавалі вернасць прэзідэнту Лінкальну. Цікава, што ў федэральнай акрузе Калумбія, дзе знаходзіцца сталіца ЗША Вашынгтон, таксама існавала рабства. Толькі ў 1850 г., як частка кампраміснага плана сенатара Клэя, у федэральнай акрузе забаранілі куплю-продаж рабоў, але не валоданне імі.

Таму вайна з Поўднем вялася за аднаўленне канстытуцыйнага парадку і вызваленне рабоў не было яе мэтай.

Ці было адменена рабства ў 1863 г.?

Абмежаванне рабства і гандлю рабамі пачалося задоўга да гэтага. Зразумела, былі гаспадары, якія адпускалі рабоў на волю праз пэўны тэрмін працы на плантацыях (свайго роду стымул плённа працаваць) або па іншых прычынах. Але першыя палітычныя спробы вызвалення рабоў мелі месца падчас Амерыканскай рэвалюцыі. Некаторыя брытанскія губернатары абяцалі свабоду чорным рабам за службу ў брытанскай каралеўскай арміі, якая ваявала супраць войска Вашынгтона. І такім чынам рабы рабіліся контр-рэвалюцыянерамі, а іх гаспадары - рэвалюцыянерамі.

Другі моцны ўдар па рабству нанеслі абаліцыяністы, якія прымусілі ўрад ЗША забараніць экспарт афрыканскіх нявольнікаў у 1808 г. Тады рабоў на плантацыі Поўдня сталі прывозіць альбо легальна з Паўднёвай Амерыкі, альбо кантрабандай з Афрыкі (вось тады і пачалі трафікёры тапіць жывы тавар скаваны аднім ланцугом).

Пракламацыя А. Лінкальна аб вызваленні нявольнікаў (The Emancipation Proclamation), прынятая ў 1863 г., мела істотныя абмежаванні. Мае сэнс прывесці цалкам гэты невялікі дакумент ў беларускім перакладзе (4):

"Паколькі ў дваццаць другі дзень верасня, у годзе ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча васемсот шесцьдзясят другім Прэзідэнт выдаў пракламацыю, у якой, акрамя іншага, было наступнае, а менавіта:

Што ў першы дзень студзеня у год ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча васемсот шэсцьдзясят трэцім усе асобы, якіх утрымліваюць у якасці нявольнікаў у любым Штаце ці пэўнай частцы Штату, дзе насельніцтва будзе знаходзіцца ў стане паўстання супраць Злучаных Штатаў, павінны быць з гэтага часу і назаўжды свабоднымі; а Выканаўчы Ўрад Злучаных Штатаў, у тым ліку кіраўніцтва узброеных сіл і флоту, прызнае і абароніць свабоду такіх асоб і не будзе прадпрымаць аніякіх дзеянняў супраць намаганняў такіх асоб, якія яны могуць рабіць каб тая свабода ажыццявілася.

Што Урад, у першы дзень студзеня вышэй азначанага пракламацыяй году, вызначыць Штаты і часткі Штатаў, ў якіх людзі будуць знаходзіцца ў стане паўстання супраць Злучаных Штатаў, пры факце, што пэўны Штат ці яго жыхары будуць на гэты дзень, сумленным чынам, прадстаўлены ў Кангрэсе Злучаных Штатаў членамі, абранымі большасцю прызначаных выбаршчыкаў такога Штату, і што не будзе прадстаулена грунтовага доказу супраць гэтага Штату, будзе лічыць дастатковым сведчаннем , што гэты Штат і яго насельніцтва ня ўдзельнічаюць у паўстанні супраць Злучаных Штатаў.”

Цяпер, такім чынам я Аўраам Лінкальн, Прэзідэнт Злучаных Штатаў на падставе ускладзенай на мяне улады Галоўнакамандуючага Арміі і Флоту Злучаных Штатаў у час узброенага паўстання супраць улады Злучаных Штатаў і як адпаведную і неабходную меру ваеннага часу для падушэння гэтага паўстання, у першы дзень студзеня у годзе нашага Госпада адна тысяча васемсот шэсцьдзясят трэцім, у згодзе з маей мэтай загадваю абвясціць аб гэтым публічна на працягу ста дзён, пачынаючы з першага вышэйазначанага дню, вызначыць Штаты і часткі Штатаў дзе людзі будуць знаходзіцца ў стане паўстання супраць Злучаных Штатаў, а менавіта:

Арканзас, Тэхас, Луізіана (акрамя акруг Сейнт Бернард, Плэкмаінз, Джеферсан, Сейнт Джон, Сейнт Чарлз, Сейнт Джеймс Эсешн, Эсампшн, Тэрбон, Лафурш, Сейнт Мэры, Сейнт Марцін і Арлеан, у тым ліку Новы Арлеан), Місісіпі, Алабама, Фларыда, Джорджыя, Паўдневая Караліна, Паўночная Караліна і Вірджынія (акрамя сарака дзевяці графств, азначаных як Заходняя Вірджынія, а таксама графств Берклі, Экомэк, Нортхэмптан, Элізабэт Сіці, Ёрк, Прынсэс Энн і Норфалк, у тым ліку гарады Норфалк і Портсмут [)] -- тэрыторыі, на якія пакуль не распаўсюджвалася дзеянне гэтай пракламацыі.

І, на падставе сваей ўлады, а таксама дзеля дасягнення вышэй азначанай мэты, я абвяшчаю ўсіх асоб, якіх утрымліваюць у якасці нявольнікаў на тэрыторыі азначаных Штатаў і частак Штатаў, з гэтага часу вольнымі, а Выканаўчаму Ўраду Злучаных Штатаў, уключая кіраўніцтва Арміі і Флоту загадваю прызнаваць і абараняць свабоду гэтых асоб. (вылучэнне маё - А.Б.)

Пры гэтым я загадваю асобам, якіх я аб’явіў свабоднымі, устрымлівацца ад усіх форм насілля, за выключэннем неабходнай самаабароны; і я рэкамендую ім ва ўсіх абставінах, калі ім дазволяць, сумленна працаваць за дапушчальную аплату.

І яшчэ я аб’яўляю, што тыя з гэтых асоб, якія адпавядаюць неабходным умовам, будуць прыняты да узброенай армейскай службы на карысць Злучаных Штатаў ва ўмацаваных гарнізонах, вайсковых размяшчэннях, на баявых пастах і ў іншых мястах, а таксама на вайсковых водных транспартных сродках.

А на гэты акт, які можна шчыра лічыць актам правасуддзя, які падцвярджаецца Канстытуцыяй і выкліканы неабходнасцю ваеннага становішча, я заклікаю разважлівае меркаванне чалавецтва і літасць Усемагутнага Бога.

Падцвярджаю гэты дакумент уласным подпісам і дзяржаўнай пячаццю Злучаных Штатаў.

Складзена ў горадзе Вашынгтоне, у першы дзень студзеня у годзе ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча васемсот шэсцьдзясят трэцім, а ад абвяшчэння Незалежнасці Злучаных Штатаў Амерыкі восемдзесят семым.

Прэзідэнт: АЎРААМ ЛІНКАЛЬН

УІЛЛ’ЯМ Х С’ЮАРД, дзяржаўны сакратар"

Такім чынам вызваленне распаўсюджвалася на рабоў толькі там, дзе яшчэ дзейнічала ўлада Канфедэрацыі і законы Лінкальна не прызнавалі. Рабоў вызвалялі па меры прасоўвання на мяцежны Поўдзень федэральнай арміі. Гэта была рэпрэсіўная мера супраць канфедэратаў, а не акт гуманізму да нявольнікаў. Але там, дзе ўладу Лінкальна прызнавалі, інстытут рабства заставаўся некарнутым. Цяжка сказаць сколькі "бізуноў" атрымалі рабы на вернай ураду ЗША тэрыторыі, сколькі жаншчын і дзяўчат паспелі згвалціць іх белыя гаспадары з 1 студзеня 1863 г. да поўнай адмены рабства. Але думаю, што гаспадары па абедзве лініі фронту ў асноўнай масе сваёй ужо імкнуліся паводзіць сябе як мага больш карэктна да рабоў, бо разумелі, што адмена рабства па ўсёй краіне - гэта пытанне часу і нявольнікі маглі за ўсё адпомсціць і ім самім, і іх нашчадкам.

Поўнасцю рабства ў ЗША адмянілі 6 снежня 1865 г., калі Кангрэс ратыфікаваў 13-ю папраўку да Канстытуцыі краіны. Вось яе тэкст (3):

"Раздзел 1. Рабства і прымусовая праца за выключэннем формы пакарання за злачынства, калі прычаснаць абвінавачанага да яго даказана, павінна быць забаронена як на ўсей тэрыторыі Злучаных Штатаў, так і ў кожным месцы, якое знаходзіцца пад юрысдыкцыяй ЗША.

Раздзел 2. Кангрэс павінен прыняць адпаведныя законы, каб ажыццявіць гэту пастанову."

Якімі былі наступствы ўзнікнення рабства і яго адмены для ЗША?

Адмена рабства з аднаго боку паклала канец несвабодзе перамяшкання і іншым абмежаванням, якія мае раб. Але праз некаторы час пасля завяршэння вайны былыя белыя гаспадары пачалі сістэматычна помсціць сваім былым рабам. Расавая сегрэгацыя, суды Лінча, прадузятае судовае разбіральніцтва калі, напрыклад, белы насільнік чорнай дзяўчыны атрымоўваў меньшы тэрмін турэмнага зняволення, чым чорны насільнік белай дзяўчыны. Усё гэта было рэаліямі наступнай сотні гадоў пасля вызвалення рабоў. Былыя чорныя нявольнікі таксама помсцілі белым як умелі, і Амерыка пацярпела пэўныя страты ў выніку дзейнасці такіх тэрарыстычных груп як "Чорныя пантеры".

Грамадства ЗША не было гатова яшчэ ўспрымаць неадукаваных людзей і людзей нееўрапейскага паходжання як роўных сабе. Таму індзейцаў перасталі ўспрымаць як дзікароў толькі ў другой палове ХХ ст. Таму бедныя амерыканцы доўгі час змагаліся за роўныя правы з багатымі. Па той жа прычыне жаншчыны доўгі час разглядаліся як асобы, якім непатрэбна мець роўныя правы з мужчынамі. На гэтым фоне можна зразумець, што вызваленыя чорныя рабы не былі патрэбны сваім вызваліцелям у якасці суграмадзян.

Калі ў пачатку 1990-х гг. рускія скінхэды праводзілі пікет ля амерыканскага пасольства ў Маскве, яны крычалі: "Расія - для рускіх, Амерыка - для белых, неграў - у джунглі!". Падобная палітыка мелася на ўвазе, калі частку былых цёмнаскурых рабоў перасялілі ў Афрыку ў спецыяльна створаную для іх краіну - Ліберыю. Тым не меньш, выселіць усіх былых нявольнікаў было немагчыма, бо Поўдзень ЗША меў патрэбу ў рабочых руках, а белых імігрантаў не хапала. Таму большасць былых рабоў засталася працаваць на сваіх былых гаспадароў толькі ўжо ў якасці наёмных сельскагаспадарчых рабочых.

Але рабства пакінула не толькі чорны след у гісторыі ЗША. Культура паўдневых штатаў значна ўзбагацілася ўнёскам самых розных народаў Афрыкі, якія апынуліся на адніх і тых жа плантацыях. Таксама афраамерыканцы пашырылі лексікон англійскай мовы сваіх гаспадароў. Існуе напаўанекдатычны выпадак, калі вядучы аднаго тэлешоў назваў брытанскую каралеву брудным словам bitch, якое з'яўляецца вельмі абразлівым для жаншчыны. І, калі на яго падалі ў суд, ён быў апраўданы, бо даказаў, што слэнг цёмнаскурых жыхароў Гарлема даў гэтаму слову супрацьлеглае значэнне - "найлепшая сяброўка".

Зноскі

(1) An Outline on American History. Published by US Information Agency, p.20

(2) Цікавы факт: 5 ліпеня 1776 г. на другі дзень пасля падпісання Дэкларацыі незалежнасці некаторымі дэлегатамі Кангрэса была складзена "Петыцыя аліўкавай галінкі" - прашэнне да караля ад імя Кангрэса аб спыненні вайны з яго амерыканскімі падданымі. 8 ліпеня Кангрэс адаслаў Петыцыю каралю (але кароль з ёй не пагадзіўся і вырашыў пакараць рэвалюцыянераў сілай зброі) і ў гэты ж самы дзень Дэкларацыю незалежнасці пачалі публічна абвяшчаць у некаторых гарадах Амерыкі. Бел. пераклад Петыцыі даступны ў Вікіпедыі. Рэжым доступу: be.wikipedia.org/wiki/Петыцыя_аліўкавай_галінкі Дата доступу: 25.11.2013.

(3) Дэкларацыя незалежнасці ЗША. Бел. пераклад Т. Верашчакі і інш. Апублікавана на сайце Historiapure, рэжым доступу: http://historiapure.narod.ru/index/0-17 Дата доступу: 25.11.2013. Таксама даступна ў благасферы, поўнасцю цытуецца ў артыкуле А Берастоўскага "Барацьба за незалежнасць паўночнаамерыканскіх калоній: першы закон дыялектыкі", рэжым доступу: http://berastouski.blogspot.com/2013/08/blog-post_13.html Дата доступу: 25.11.2013.

(4) Пракламацыя 1863 г. аб вызваленні нявольнікаў А. Лінкальна. Бел. пераклад А. Берастоўскага. Апублікавана на сайце Historiapure, рэжым доступу: http://historiapure.narod.ru/index/0-10 Дата доступу: 20.11.2013.

(5) Папраўкі да Канстытуцыі Злучаных Штатаў Амерыкі. Бел. пераклад Т. Пятровіч і А. Берастоўскага. Апублікавана на сайце Historiapure, рэжым доступу: http://historiapure.narod.ru/index/0-27 Дата доступу: 20.11.2013.

5 дакументаў, якія зламалі чалавечыя лёсы

Быў час калі савецкі чалавек ведаў пра Хатынь, Халакост і іншыя злачынствы гітлераўцаў. Потым стала вядома пра сталінскія рэпрэсіі супраць нацыянальных меньшасцяў (у тым ліку немцаў і фінаў) падчас Вялікай Айчыннай вайны. Цяпер прыйшоў час даведацца пра аналагічныя рэпрэсіі ў ЗША і Канадзе, калі імігранты з Японіі, Германіі і Італіі былі аб'яўлены патэнцыяльна небяспечнымі чужынцамі (alien enemies). У выніку гэтага тысячы людзей перасялялі па рашэнню мясцовых вайсковых начальнікаў у спецрэзервацыі і канцлагеры. Пераважна гэта ахапіла японцаў. Многія сем'і ніколі больш не з'ядналіся. Дрэнны стасунак і цяжкія ўмовы лагернага зняволення прывялі да смерці некаторых з такіх "чужынцаў". Далёка не ўсе чужынцы гэтых нацыянальнасцяў трапілі пад рэпрэсіўную сякеру, але гэты момант гісторыі ЗША яскрава сведчыць, што ніякая ідэалогія не можа служыць гарантыяй абароны правоў чалавека. Прапаную прачытаць заканадаўчыя дакументы, якімі карысталіся пры ажыццяўленні рэпрэсіўных дзеянняў супраць немцаў, італьянцаў і японцаў у ЗША. Пераклад рабілі мае студэнты Інстытута прадпрымальніцкай дзейнасці (Мінск, Беларусь) пад маім навуковым кіраўніцтвам. Упершыню яны былі надрукаваны на сайце Historiapure.

Пракламацыі Ф. Д. Рузвельта аб высылцы патэнцыяльна небяспечных чужынцаў – японцаў, немцаў і італьянцаў

Тэкст арыгінала

Пераклад

PRESIDENTIAL PROCLAMATION ALIENS No. 2525 Alien Enemies--Japanese AUTHORITY WHEREAS it is provided by Section 21 of Title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, § 21] as follows: "Whenever there is a declared war between the United States and any foreign nation or government, or any invasion or predatory incursion is perpetrated, attempted, or threatened against the territory of the United States by any foreign nation or government, and the President makes public proclamation of the event, all natives, citizens, denizens, or subjects of the hostile nation or government, being of the age of fourteen years and upward, who shall be within the United States and not actually naturalized, shall be liable to be apprehended, restrained, secured, and removed as alien enemies. The President is authorized in any such event, by his proclamation thereof, or other public act, to direct the conduct to be observed, on the part of the United States, toward the aliens who become so liable; the manner and degree of the restraint to which they shall be subject and in what cases, and upon what security their residence shall be permitted, and to provide for the removal of those who, not being permitted to reside within the United States, refuse or neglect to depart therefrom; and to establish any other regulations which are found necessary in the premises and for the public safety." AND WHEREAS by sections 22, 23, and 24 of title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, § § 22 to 24] further provision is made relative to alien enemies: PROCLAMATION NOW, THEREFORE, I, FRANKLIN D. ROOSEVELT, as PRESIDENT of the United States and as Commander in Chief of the Army and Navy of the United States, do hereby make public proclamation to all whom it may concern that an invasion has been perpetrated upon the territory of the United States by Empire of Japan. CONDUCT TO BE OBSERVED BY ALIEN ENEMIES And, acting under and by virtue of the authority vested in me by the Constitution of the United States and the said sections of the United States Code, I do hereby further proclaim and direct that the conduct to be observed on the part of the United States toward all natives, citizens, denizens or subjects of Empire of Japan being of the age of fourteen years and upwards who shall be within the United States or within any territories in any way subject to the jurisdiction of the United States and not actually naturalized, who for the purpose of this Proclamation and under such sections of the United States Code are termed alien enemies, shall be as follows: All alien enemies are enjoined to preserve the peace toward the United States and to refrain from crime against public safety, and from violating the laws of the United States and of the States and Territories thereof; and to refrain from actual hostility or giving information, aid or comfort to the enemies of the United States or interfering by word or deed with the defense of the United States or political processes and public opinions thereof; and to comply strictly with the regulations which are hereby or which may be from time to time promulgated by the President. All alien enemies shall be liable to restraint, or to give security, or to remove and depart from the United States in the manner prescribed by sections 23 and 24 of title 50 of the United States Code, and as prescribed in the regulations duly promulgated by the President. DUTIES AND AUTHORITY OF THE ATTORNEY GENERAL AND THE SECRETARY OF WAR And, pursuant to the authority vested in me, I hereby charge the Attorney General with the duty of executing all the regulations hereinafter prescribed regarding the conduct of alien enemies within the continental limits of the United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, and the Secretary of War with the duty of executing the regulations which are hereinafter prescribed and which may be hereafter adopted regarding the conduct of alien enemies in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands. Each of them is specifically directed to cause the apprehension of such alien enemies as in the judgment of each are subject to apprehension or deportation under such regulations. In carrying out such regulations within the continental United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, the Attorney General is authorized to utilize such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the several states, territories, dependencies, municipalities thereof and of the District of Columbia as he may select for the purpose. Similarly the Secretary of War in carrying out such regulations in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands is authorized to use such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the territories, dependencies and municipalities thereof as he may select for the purpose. All such agents, agencies, officers and departments are hereby granted full authority for all acts done by them in the execution of such regulations when acting by direction of the Attorney General or the Secretary of War, as the case may be. REGULATIONS And, pursuant to the authority vested in me, I hereby declare and establish the following regulations which I find necessary in the premises and for the public safety: (1) No alien enemy shall enter or be found within the Canal Zone and no alien enemy shall enter or leave the Hawaiian Islands or the Philippine Islands except under such regulations as the Secretary of War shall from time to time prescribe. Any alien enemy found in the Canal Zone, the Hawaiian Islands, or the Philippine Islands in violation of any such regulations and any alien enemy who enters or is found within any restricted area to be hereafter prescribed by the Military Commanders of each territory in the Canal Zone, the Hawaiian Islands, and the Philippine Islands, may be immediately apprehended by authority of the Military Governors in each such territory, or if there be no Military Governor, then by authority of the Secretary of War, and detained until it is determined, under the regulations to be prescribed by the Secretary of War, whether any such alien enemy should be permanently interned following which such alien enemy shall be released, released on bond, or permanently interned, as the case may be. (2) The exercise of the power to prescribe restricted areas and the power of arrest, detention and internment of alien enemies in the Canal Zone, the Hawaiian Islands or the Philippine Islands shall be under the jurisdiction of the Military Commanders of each such territory, each acting under such regulations as the Secretary of War shall hereafter prescribe. (3) No alien enemy shall enter or leave Alaska, Puerto Rico or the Virgin Islands except under such regulations as the Attorney General shall from time to time prescribe. Any alien enemy found in Alaska, Puerto Rico or the Virgin Islands in violation of any such regulations and any alien enemy who enters or is found within any restricted area to be hereafter prescribed by the Military Commanders of each such territory in Alaska, and Puerto Rico and by the Navy Commander in the Virgin Islands, shall be immediately apprehended by authority of the Attorney General acting through the United States Attorney in each such territory and detained until it is determined, under the regulations to be prescribed by the Attorney General, whether any such alien enemy shall either be released, released on bond, or permanently interned, as the case may be. (4) The Military Commanders in Alaska and Puerto Rico and the Naval Commander in the Virgin Islands shall have the power to prescribe restricted areas. (5) No alien enemy shall have in his possession, custody or control at any time or place or use or operate any of the following enumerated articles: a. Firearms. b. Weapons or implements of war or component parts thereof. c. Ammunition. d. Bombs. e. Explosives or material used in the manufacture of explosives. f. Short-wave radio receiving sets. g. Transmitting sets. h. Signal devices. i. Codes or ciphers. j. Cameras. k. Papers, documents or books in which there may be invisible writing; photograph, sketch, picture, drawing, map or graphical representation of any military or naval installations or equipment or of any arms, ammunition, implements of war, device or thing used or intended to be used in the combat equipment of the land or naval forces of the United States or any military or naval post, camp or station. All such property found in the possession of any alien enemy in violation of the foregoing regulations shall be subject to seizure and forfeiture. (6) No alien enemy shall undertake any air flight or ascend into the air in any airplane, aircraft or balloon of any sort whether owned governmentally, commercially or privately, except that travel by an alien enemy in an airplane or aircraft may be authorized by the Attorney General, or his representative, or the Secretary of War, or his representative, in their respective jurisdictions, under such regulations as they shall prescribe. (7) Alien enemies deemed dangerous to the public peace or safety of the United States by the Attorney General or the Secretary of War, as the case may be, are subject to summary apprehension. Such apprehension shall be made in the continental United States, Alaska, Puerto Rico and the Virgin Islands by such duly authorized officer of the Department of Justice as the Attorney General may determine. In the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands, such arrests shall be made by the Military Commanders in each such territory by authority of the respective Military Governors thereof, and if there be no Military Governor, then by authority of the Secretary of War. Alien enemies arrested shall be subject to confinement in such place of detention as may be directed by the officers responsible for the execution of these regulations and for the arrest, detention and internment of alien enemies in each case, or in such other places of detention as may be directed from time to time by the Attorney General, with respect to the continental United States, Alaska, Puerto Rico and the Virgin Islands, and by the Secretary of War with respect to the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands, and there confined until he shall have received such permit as the Attorney General or the Secretary of War with respect to the Canal Zone, the Hawaiian Islands and Philippine Islands shall prescribe. (8) No alien enemy shall land in, enter or leave or attempt to land in, enter or leave the United States, except under the regulation prescribed by the President in his Proclamation dated November 14, 1941, and the regulations promulgated thereunder or any proclamation or regulation promulgated hereafter. (9) Whenever the Attorney General of the United States, with respect to the continental United States, Alaska, Puerto Rico and the Virgin Islands, or the Secretary of War, with respect to the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands, deems it to be necessary, for the public safety and protection, to exclude alien enemies from a designated area, surrounding any fort, camp, arsenal, airport, landing field, aircraft stations, electric or other power plant, hydroelectric dam, government naval vessel, navy yard, pier, dock, dry dock, or any factory, foundry, plant, workshop, storage yard, or warehouse for the manufacture of munitions or implements of war or any thing of any kind, nature or description for the use of the Army, the Navy or any country allied or associated with the United States, or in any wise connected with the national defense of the United States, or from any locality in which residence by any alien enemy shall be found to constitute a danger to the public peace and safety of the United States or from a designated area surrounding any canal or any wharf, pier, dock or dry dock used by ships or vessels of any designated tonnage engaged in foreign or domestic trade, or of any warehouse, shed, elevator, railroad terminal, depot or yard or other terminal, storage or transfer facility, then no alien enemy shall be found within such area or the immediate vicinity thereof. Any alien enemy found within any such area or the immediate vicinity thereof prescribed by the Attorney General or the Secretary of War, as the case may be, pursuant to the regulations, shall be subject to summary apprehension and to be dealt with as hereinabove prescribed. (10) With respect to the continental United States, Alaska, Puerto Rico, and the Virgin Islands, an alien enemy shall not change his place of abode or occupation or otherwise travel or move from place to place without full compliance with any such regulations as the Attorney General of the United States may, from time to time, make and declare; and the Attorney General is hereby authorized to make and declare, from time to time, such regulations concerning the movements of alien enemies within the continental United States, Alaska, Puerto Rico and the Virgin Islands, as he may deem necessary in the premises and for the public safety. (11) With respect to the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands, an alien enemy shall not change his place of abode or occupation or otherwise travel or move from place to place without full compliance with any such regulations as the Secretary of War may, from time to time, make and declare; and the Secretary of War is hereby authorized to make and declare, from time to time, such regulations concerning the movements of alien enemies within the Canal Zone, the Hawaiian Islands, and the Philippine Islands as he may deem necessary in the premises and for the public safety. (12) No alien enemy shall enter or be found in or upon any highway, waterway, airway, railway, railroad, subway, public utility, building, place or thing not open and accessible to the public generally, and not generally used by the public. (13) No alien enemy shall be a member or an officer of, or affiliated with, any organization, group or assembly hereafter designated by the Attorney General, nor shall any alien enemy advocate, defend or subscribe to the acts, principles or policies thereof, attend any meetings, conventions or gatherings thereof or possess or distribute any literature, propaganda or other writings or productions thereof. This proclamation and the regulations herein contained shall extend and apply to all land and water, continental or insular, in any way within the jurisdiction of the United States. IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the United States of America to be affixed. DONE at the City of Washington this seventh day of December, in the year of our Lord nineteen hundred and forty-one, and of the Independence of the United States of America the one hundred and sixty-sixth. FRANKLIN D. ROOSEVELT

ПРЭЗІДЭНТСКАЯ ПРАКЛАМАЦЫЯ ЧУЖЫНЦЫ №2526 Патэнцыяльна небяспечныя чужынцы – японцы ЮРЫДЫЧНАЕ АБГРУНТАВАННЕ ПАКОЛЬКІ пунктам 21 Раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § 21] прадугледжана наступнае, а менавіта: “Калі аб’яўлена вайна паміж ЗША і нейкай іншай дзяржавай ці калі ажжыццаўляецца спроба агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША, ці існуе пагроза такой агрэсіі і Прэзідент публічна абвяшчае аб гэтым, усе грамадзяне ці падданыя варожай дзяржавы ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны могуць падлягаць арышту, затрыманню, альбо высылкі ,як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы. Прэзідент упаўнаважаны ў такім выпадку выдаць пракламацыю ці нейкі іншы юрыдычны дакумент, які вызначае шэраг неабходных мер, якія дзяржава мусіць ажжыццявіць супраць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў, ступень абмежавання іх свабоды і ў якіх выпадках, і ўмовы, на якіх будзе дазволена іх пражыванне ў краіне, а таксама механізм высылкі тых, каму недазволена застацца ў ЗША і хто адмовіўся пакінуць краіну; таксама Прэзідэнт павінен выдаць іншыя неабходныя пастановы дзеля забеспячэння грамадскай бяспекі.” І ПАКОЛЬКІ пунктамі 22, 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § § 22 to 24] прадугледжаны шэраг іншых юрыдычных мер адносна патэнцыяльна небяспечных чужынцаў: ПРАКЛАМАЦЫЯ ТАКІМ ЧЫНАМ, Я, ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ, ПРЭЗІДЭНТ Злучаных Штатаў і Галоўнакамандуючы Арміі і Флоту ЗША, публічна абвяшчаю аб ажжыццяўленні ўзброеннай агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША з боку Японскай Імперыі. ПРАВІЛЫ ПАВОДЗІН, УСКЛАДЗЕНЫЯ НА ПАТЭНЦЫЯЛЬНА НЕБЯСПЕЧНЫХ ЧУЖЫНЦАЎ На падставе ўлады, ускладзенай на мяне Канстытуцыяй ЗША і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса законаў ЗША, я абвяшчаю правілы паводзін, якія Злучаныя Штаты ўскладаюць на падданых Японскай Імперыі, ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША ці на тэрыторыі, якая знаходзіцца пад юрысдыкцыяй ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны; гэтыя асобы данай Пракламацыяй і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса законаў ЗША вызначаюцца як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы і яны мусяць дзейнічаць згодна з наступнымі правіламі паводзін: Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы павінны прытрымлівацца мірных паводзін у адносінах да ЗША, не ўчыняць злачынстваў супраць грамадскай бяспекі, не парушаць ні фэдэральных законаў, ні законаў асобных штатаў ці тэрыторый ЗША, не ажыццяўляць варожых дзеянняў ці дапамогі ворагам ЗША інфармацыяй ці нейкім іншым чынам, не ўмешвацца ў справу абароны ЗША, палітычных працэсаў і грамадскай думкі краіны ні словам, ні ўчынкам; і строга выконваць усе пастановы Прэзідэнта, як гэтую, так і тыя, што яшчэ могуць быць выдадзены. Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы падлягаюць абмежаванню свабоды, затрыманню ці дэпартацыі з тэрыторыі ЗША згодна з чынам, прадугледжаным пунктамі 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША і згодна з пастановамі, якія пэўным чынам абвешчаны Прэзідэнтам. АБАВЯЗКІ МІНІСТРА ЮСТЫЦЫІ І ВАЕННАГА МІНІСТРА На падставе ускладзенай на мяне улады я загадваю міністру юстыцыі выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі, а ваеннаму міністру загадваю выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі Зоны Панамскага канала, Гавайскіх астравоў і Філіпінскіх астравоў. Кожны з іх ўпаўнаважаны затрымліваць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў дзеля вызначэння неабходнасці пазбавіць іх свабоды ці дэпартаваць з тэрыторыі краіны згодна з пэўнымі пастановамі. Для правядзення ў жыцце гэтых пастаноў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі міністр юстыцыі ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных дзяржаўных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Падобным чынам, ваенны міністр, выконваючы гэтыя пастановы ў Зоне Канала, на Гаваях і Філіпінах, ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Усе гэтыя дзяржаўныя структуры надзяляюцца усімі неабходнымі паўнамоцтвамі для выканання вышэйазначаных пастаноў згодна з распараджэннямі міністра юстыцыі ці ваеннага міністра. ПАСТАНОВЫ На падставе ускладзенай на мяне улады я абвяшчаю наступныя пастановы, якія знаходжу неабходнымі для захаваня грамадскай бяспекі: Ніхто з патэнцыяльна небяспечных чужынцаў ня можа знаходзіцца на тэрыторыі Зоны Канала і ніхто з іх ня можа ні прыехаць на Гавайскія ці Філіпінскія а-вы ні пакінуць іх без адпаведнай пастановы мінстра юстыцыі. Пры парушэнні гэтага абмежавання патэнцыяльна небяспечным чужынцам ці пры знаходжанні такога чужынца ў забароненай мясцовым ваенным камандаваннем для наведвання зоне ў Зоне Канала, на Гаваях і Філіпінах, патэнцыяльна небяспечны чужынец падлягае затрыманню уладай мясцовага ваеннага губернатара ці непасрэдна ваеннага міністра, і такі чужынец будзе ўтрымлівацца пакуль распараджэннем ваеннага міністра не будзе вызначана, ці ўтрымліваць яго ў зняволенні далей, ці вызваліць, ці вызваліць пад залог, згодна з абставінамі. Улада вызначаць тэрыторыі, абмежаваныя для наведвання, і затрымліваць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі Зоны Канала, Гавайскіх астравоў ці Філіпінскіх астравоў знаходзіцца ў юрысдыкцыі мясцовага ваеннага кіраўніцтва, якое мусіць дзейнічаць ў згодзе з вышэйазначанымі пастановамі пад кіраўніцтвам ваеннага міністра. Ніхто з патэнцыяльна небяспечных чужынцаў ня можа прыехаць на Аляску, у Пуэрта Рыка ці на Віргінскія астравы альбо пакінуць іх без адпаведнай пастановы мінстра юстыцыі. Пры парушэнні гэтага абмежавання патэнцыяльна небяспечным чужынцам ці пры знаходжанні такога чужынца ў забароненай мясцовым камандаваннем арміі і флоту для наведвання зоне ў Алясцы, Пуэрта Рыка і Філіпінах, патэнцыяльна небяспечны чужынец падлягае затрыманню уладай міністра юстыцыі, які будзе ажыццяўляць сваю ўладу ў супрацоўніцтве з федэральным атарнэем, і такі чужынец будзе ўтрымлівацца пакуль распараджэннем ваеннага міністра не будзе вызначана, ці ўтрымліваць яго ў зняволенні далей, ці вызваліць, ці вызваліць пад залог, згодна з абставінамі. Ваеннае камандванне Алясцы і Пуэрта Рыка, а таксама камандванне флоту Віргінскіх астравоў маюць права вызначаць тэррыторыі, абмежаваныя для наведвання. Ніхто з патэнцыяльна небяспечных чужынцаў ня можа ніколі і нідзе валодаць ці карыстацца наступнымі рэчамі: а. Агнястрэльнай зброяй. б. Іншымі відамі ваеннай зброі, ці дэталямі да пэўнага віду ваеннай зброі. в. Баепрыпасамі. г. Бомбамі д. Выбуховымі рэчывамі ці матэрыяламі, з якіх магчыма рабіць выбуховыя рэчывы. е. Кароткахвалевымі радыепрыемнікамі. ж. Радіеперадатчыкамі. з. Сігнальнымі прыборамі. і. Кодамі альбо шыфрамі. к. Фотаапаратамі. л. Дакументамі, матэрыяламі ці кнігамі, у якіх могуць знаходзіцца нябачныя надпісы; фатаграфіі, эскізы, замалеўкі, карты, ці графічныя выявы пэўнага ваенных ці ваенна-марскіх прыбораў, абсталявання, зброі, баепрыпасаў і іншых рэчаў, якімі карыстаюцца армія і флот ЗША падчас правядзення баявых дзеянняў, на баявых пастах і ў ваісковым распалажэнні. Калі нешта з вышэйазначаных рэчаў будзе знойдзена ў патэнцыяльна небяспечных чужынцаў, яно падляжыць канфіскацыі. Ніхто з патэнцыяльна небяспечных чужынцаў ня можа карыстацца самалетам ці паветранным шарам, знаходзячымся ва ўласнасці дзяржавы, камерцыйнай структуры альбо прыватнай асобы без спецыяльнага дазволу (адпаведна на тэрыторыі за якую кожны з іх нясе адказнасць) ці іх прадстаўнікоў. Тыя патэнцыяльна небяспечныя чужынцы, якіх міністр юстыцыі ці ваенны міністр лічаць небяспечнымі для грамадства павінны быць арыштаваны. Арышты маюць ажжыццяўляцца ў кантынентальнай частцы ЗША, Алясцы, Пуэрта Рыка і Віргінскіх астравах прызначанымі для гэтага служачымі дэпартамента юстыцыі адпаведна з загадам міністра юстыцыі. У Зоне Канала, на Гавайскіх і Філіпінскіх астравах такія арышты маюць ажжыццяўляцца мясцовым ваенным камандваннем кожнай тэрыторыі адпаведна з загадам ваеннага губернатара гэтай тэрыторыі ці, пры адстутнасці ваеннага губернатара ў пэунай тэрыторыі, непасрэдна ваеннага міністра. Арыштаваных патэнцыяльна небяспечных чужынцаў трэба ўтрымліваць у месцы зняволення, спецыяльна азначанным згодна рашэнню служачага, які адказаны за выкананне дадзеных загадаў, альбо міністра юстыцыі на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Алясцы, Пуэрта Рыка і Віргінскіх астравах альбо ваеннага міністра ў Зоне Канала, на Гавайскіх і Філіпінскіх астравах; патэнцыяльна небяспечныя чужынцы будуць утрымлівацца там да распараджэння ваеннага мінстра ці міністра юстыцыі. Патэнцыяльна небяспечныя чужынцы могуць прыехаць у ЗША толькі згодна з працэдурай прадугледжанай Пракламацыяй Прэзідэнта ад 14 лістапада 1941 г. і іншымі заканадаўчымі актамі, якія могуць яшчэ быць выдадзены. Калі міністр юстыцыі ЗША ў кантынентальнай частцы ЗША, Алясцы, Пуэрта Рыка і Віргінскіх астравах ці ваенны міністр у Зоне Канала, на Гавайскіх і Філіпінскіх астравах знойдуць неабходным для забеспячэння грамадскай бяспекі выслаць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў з пэўнай тэрыторыі вакол умацаваных фортаў, ваенных лагероў, арсеналаў, аэрапартоў, узлетна-пасадачных палос, авіяцыйных баз, электрастанцый ці іншых энергаўсталяванняў, дамб ГЭС, дзяржаўных навігацыйных суднаў, ваенных верфяў, пірсаў, докаў, сухіх докаў, альбо фабрыкі, завода, майстэрні, складской пляцоўкі ці складскога памяшкання, звязаных з вырабам баепрыпасаў, зброі і іншых рэчаў, якімі могуць карыстацца Армія і Флот ЗША, ці краіны-хаўрусніцы ЗША, ці краіны, маючыя нейкае дачыненне да нацыянальнай бяспекі ЗША. Таксама, калі будзе прынята рашэнне, што пражыванне патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі ля пэўнага каналу, прыстані, пірса, доку, сухога доку, якімі карыстаюцца гандлевыя судна вызначанага танажу, складу, элеватару чыгуначным дэпо ці іншым аб'ектам размяшкання ці перавозкі пагражае грамадскай бяспекі, то патэнцыяльна небяспечным чужынцам будзе забаронена знаходзіцца на тэрыторыі такіх аб'ектаў і ў непасрэднай блізкасці да іх. Кожны патэнцыяльна небяспечны чужынец, якога знойдуць на тэрыторыі такіх аб'ектаў, вызначаных распараджэннем міністра юстыцыі ці ваеннага міністра, ці ў непасрэднай блізкасці да іх, будзе адказваць за парушэнне гэтых пастаноў згодна з вышэйапісанымі распараджэннямі. На тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Алясцы, Пуэрта Рыка і Віргінскіх астравоў патэнцыяльна небяспечны чужынец можа змяніць месца жыхарства, род заняткаў ці яшчэ з нейкай мэтай ездіць па гэтай тэрыторыі толькі пры адпаведным дазволе міністра юстыцыі, які ўпаўнаважаны кантраляваць перамяшканне патэнцыяльна небяспечных чужынцаў у кантынентальнай частцы ЗША, Алясцы, Пуэрта Рыка і Віргінскіх астравах для забеспячэння грамадскай бяспекі. На тэрыторыі Зоны Канала, на Гавайскіх і Філіпінскіх астравах патэнцыяльна небяспечны чужынец можа змяніць месца жыхарства, род заняткаў ці яшчэ з нейкай мэтай ездіць па гэтай тэрыторыі толькі пры адпаведным дазволе ваеннага міністра, які ўпаўнаважаны кантраляваць перамяшканне патэнцыяльна небяспечных чужынцаў у Зоне Канала, на Гавайскіх і Філіпінскіх астравах для забеспячэння грамадскай бяспекі. Патэнцыяльна небяспечны чужынец ня мае права знаходзіцца на магістралі водным, падземным і паветранным шляху, чыгунцы, будынку ці іншым аб'екце, забароненым для наведвання пабочных. Патэнцыяльна небяспечны чужынец ня мае права належыць да арганізацый, шэраг якіх вызначаецца міністрам юстыцыі, ці супрацоўнічаць з імі; таксама патэнцыяльна небяспечным чужынцам забаронена абараняць і падтрымліваць ідэі і дзеянні такіх арганізацый і наведваць іх сходы, мець ці распаўсюджваць іх літаратуру і агітацыйныя альбо іншыя матэрыялы. Гэтая пракламацыя і усе пастановы, якія знаходзяцца ў ей маюць юрыдычную сілу над усімі тэрыторыямі, што знаходзяцца пад юрысдыкцыяй ЗША. ПАДЦВЯРДЖАЮ гэты дакумент уласным подпісам і дзяржаўнай пячаццю Злучаных Штатаў. Складзена ў горадзе Вашынгтоне, у семы дзень снежня у годзе ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча дзевяцьсот сорак першым, а ад абвяшчэння Незалежнасці Злучаных Штатаў Амерыкі сто шэсцьдзесят шостым. ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ

На беларускую мову перакладалі:

Бацяноўская Г.

Варакса А.

Галеева В.

Дуброўскі У.

Емельянчык Т.

Іванова А.

Леановіч Г.

Лыпава А.

Шымко А.

Тэкст арыгінала

Пераклад

PRESIDENTIAL PROCLAMATION ALIENS No. 2526 Alien Enemies--German Authority WHEREAS it is provided by Section 21 of Title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, § 21] as follows: "Whenever there is a declared war between the United States and any foreign nation or government, or any invasion or predatory incursion is perpetrated, attempted, or threatened against the territory of the United States by any foreign nation or government, and the President makes public proclamation of the event, all natives, citizens, denizens, or subjects of the hostile nation or government, being of the age of fourteen years and upward, who shall be within the United States and not actually naturalized, shall be liable to be apprehended, restrained, secured, and removed as alien enemies. The President is authorized in any such event, by his proclamation thereof, or other public act, to direct the conduct to be observed, on the part of the United States, toward the aliens who become so liable; the manner and degree of the restraint to which they shall be subject and in what cases, and upon what security their residence shall be permitted, and to provide for the removal of those who, not being permitted to reside within the United States, refuse or neglect to depart therefrom; and to establish any other regulations which are found necessary in the premises and for the public safety." AND WHEREAS by sections 22, 23, and 24 of title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, §§ 22 to 24] further provision is made relative to alien enemies: PROCLAMATION NOW, THEREFORE, I, FRANKLIN D. ROOSEVELT, as PRESIDENT of the United States and as Commander in Chief of the Army and Navy of the United States, do hereby make public proclamation to all whom it may concern that an invasion of predatory incursion is threatened upon the territory of the United States by Germany. CONDUCT TO BE OBSERVED BY ALIEN ENEMIES And, acting under and by virtue of the authority vested in me by the Constitution of the United States and the said sections of the United States Code, I do hereby further proclaim and direct that the conduct to be observed on the part of the United States toward all natives, citizens, denizens or subjects of Germany being of the age of fourteen years and upwards who shall be within the United States or within any territories in any way subject to the jurisdiction of the United States and not actually naturalized, who for the purpose of this Proclamation and under such sections of the United States Code are termed alien enemies, shall be as follows: All alien enemies are enjoined to preserve the peace toward the United States and to refrain from crime against public safety, and from violating the laws of the United States and of the States and Territories thereof; and to refrain from actual hostility or giving information, aid or comfort to the enemies of the United States or interfering by word or deed with the defense of the United States or political processes and public opinions thereof; and to comply strictly with the regulations which are hereby or which may be from time to time promulgated by the President. All alien enemies shall be liable to restraint, or to give security, or to remove and depart from the United States in the manner prescribed by sections 23 and 24 of title 50 of the United States Code, and as prescribed in the regulations duly promulgated by the President. DUTIES AND AUTHORITY OF THE ATTORNEY GENERAL AND THE SECRETARY OF WAR And, pursuant to the authority vested in me, I hereby charge the Attorney General with the duty of executing all the regulations hereinafter prescribed regarding the conduct of alien enemies within the continental limits of the United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, and the Secretary of War with the duty of executing the regulations which are hereinafter prescribed and which may be hereafter adopted regarding the conduct of alien enemies in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands. Each of them is specifically directed to cause the apprehension of such alien enemies as in the judgment of each are subject to apprehension or deportation under such regulations. In carrying out such regulations within the continental United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, the Attorney General is authorized to utilize such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the several states, territories, dependencies, municipalities thereof and of the District of Columbia as he may select for the purpose. Similarly the Secretary of War in carrying out such regulations in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands is authorized to use such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the territories, dependencies and municipalities thereof as he may select for the purpose. All such agents, agencies, officers and departments are hereby granted full authority for all acts done by them in the execution of such regulations when acting by direction of the Attorney General or the Secretary of War, as the case may be. REGULATIONS The regulations contained in Proclamation No. 2525 of December 7, 1941, relative to natives, citizens, denizens or subject of Japan are hereby incorporated in and made a part of this proclamation, and shall be applicable to alien enemies defined in this proclamation. This proclamation and the regulations herein prescribed shall extend and apply to all land and water, continental or insular, in any way within the jurisdiction of the United States. IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the United States of America to be affixed. DONE at the City of Washington this 8th day of December, in the year of our Lord nineteen hundred and forty-one, and of the Independence of the United States of America one hundred and sixty-sixth. FRANKLIN D. ROOSEVELT

ПРЭЗІДЭНТСКАЯ ПРАКЛАМАЦЫЯ ЧУЖЫНЦЫ №2526 Патэнцыяльна небяспечныя чужынцы – немцы Юрыдычнае абгрунтаванне ПАКОЛЬКІ пунктам 21 Раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § 21] прадугледжана наступнае, а менавіта: “Калі аб’яўлена вайна паміж ЗША і нейкай іншай дзяржавай ці калі ажжыццаўляеецца спроба агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША, ці існуе пагроза такой агрэсіі і Прэзідент публічна абвяшчае аб гэтым, усе грамадзяне ці падданыя варожай дзяржавы ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны могуць падлягаць арышту, затрыманню, альбо высылкі ,як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы. Прэзідент упаўнаважаны ў такім выпадку выдаць пракламацыю ці нейкі іншы юрыдычны дакумент, які вызначае шэраг неабходных мер, якія дзяржава мусіць ажжыццявіць супраць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў, ступень абмежавання іх свабоды і ў якіх выпадках, і ўмовы, на якіх будзе дазволена іх пражыванне ў краіне, а таксама механізм высылкі тых, каму недазволена застацца ў ЗША і хто адмовіўся пакінуць краіну; таксама Прэзідэнт павінен выдаць іншыя неабходныя пастановыдзеля забеспячэння грамадскай бяспекі.” І ПАКОЛЬКІ пунктамі 22, 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § § 22 to 24] прадугледжаны шэраг іншых юрыдычных мер адносна патэнцыяльна небяспечных чужынцаў: ПРАКЛАМАЦЫЯ ТАКІМ ЧЫНАМ, Я, ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ, ПРЭЗІДЭНТ Злучаных Штатаў і Галоўнакамандуючы Арміі і Флоту ЗША, публічна абвяшчаю аб пагрозе ўзброеннай агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША з боку Германіі. ПРАВІЛЫ ПАВОДЗІН, УСКЛАДЗЕНЫЯ НА ПАТЭНЦЫЯЛЬНА НЕБЯСПЕЧНЫХ ЧУЖЫНЦАЎ На падставе ўлады, ускладзенай на мяне Канстытуцыяй ЗША і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса законаў ЗША, я абвяшчаю правілы паводзін, якія Злучаныя Штаты ўскладаюць на грамадзян Германіі, ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША ці на тэрыторыі, якая знаходзіцца пад юрысдыкцыяй ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны; гэтыя асобы данай Пракламацыяй і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса законаў ЗША вызначаюцца як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы і яны мусяць дзейнічаць згодна з наступнымі правіламі паводзін: Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы павінны прытрымлівацца мірных паводзін у адносінах да ЗША, не ўчыняць злачынстваў супраць грамадскай бяспекі, не парушаць ні фэдэральных законаў, ні законаў асобных штатаў ці тэрыторый ЗША, не ажыццяўляць варожых дзеянняў ці дапамогі ворагам ЗША інфармацыяй ці нейкім іншым чынам, не ўмешвацца ў справу абароны ЗША, палітычных працэсаў і грамадскай думкі краіны ні словам, ні ўчынкам; і строга выконваць усе пастановы Прэзідэнта, як гэтую, так і тыя, што яшчэ могуць быць выдадзены. Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы падлягаюць абмежаванню свабоды, затрыманню ці дэпартацыі з тэрыторыі ЗША згодна з чынам, прадугледжаным пунктамі 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША і згодна з пастановамі, якія пэўным чынам абвешчаны Прэзідэнтам. АБАВЯЗКІ МІНІСТРА ЮСТЫЦЫІ І ВАЕННАГА МІНІСТРА На падставе ускладзенай на мяне улады я загадваю міністру юстыцыі выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі, а ваеннаму міністру загадваю выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі Зоны Панамскага канала, Гавайскіх астравоў і Філіпінскіх астравоў. Кожны з іх ўпаўнаважаны затрымліваць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў дзеля вызначэння неабходнасці пазбавіць іх свабоды ці дэпартаваць з тэрыторыі краіны згодна з пэўнымі пастановамі. Для правядзення ў жыцце гэтых пастаноў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі міністр юстыцыі ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных дзяржаўных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Падобным чынам, ваенны міністр, выконваючы гэтыя пастановы ў Зоне Канала, на Гаваях і Філіпінах, ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Усе гэтыя дзяржаўныя структуры надзяляюцца усімі неабходнымі паўнамоцтвамі для выканання вышэйазначаных пастаноў згодна з распараджэннямі міністра юстыцыі ці ваеннага міністра. ПАСТАНОВЫ Пастановы,якія азначаны ў пракламацыі №2525 ад 7 снежня 1941 адносна падданых Японіі трэба лічыць ўключанымі ў склад гэтай пракламацыі, і іх дзеянне распаўсюджваецца на тых, хто гэтай пракламацыяй вызначаны як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы. Гэтая пракламацыя і усе пастановы, якія знаходзяцца ў ей маюць юрыдычную сілу над усімі тэрыторыямі, што знаходзяцца пад юрысдыкцыяй ЗША. ПАДЦВЯРДЖАЮ гэты дакумент уласным подпісам і дзяржаўнай пячаццю Злучаных Штатаў. Складзена ў горадзе Вашынгтоне, у восьмы дзень снежня у годзе ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча дзевяцьсот сорак першым, а ад абвяшчэння Незалежнасці Злучаных Штатаў Амерыкі сто шэсцьдзесят шостым. ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ

На беларускую мову перакладалі:

Гоза А.

Лемяшэўская М.

Музыра С.

Пятрашко Ю.

Сенькавец А.

Цыганкова К.

Чарнейка В.

Тэкст арыгінала

Пераклад

PRESIDENTIAL PROCLAMATION ALIENS No. 2527 Alien Enemies--Italians Authority WHEREAS it is provided by Section 21 of Title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, § 21] as follows: "Whenever there is a declared war between the United States and any foreign nation or government, or any invasion or predatory incursion is perpetrated, attempted, or threatened against the territory of the United States by any foreign nation or government, and the President makes public proclamation of the event, all natives, citizens, denizens, or subjects of the hostile nation or government, being of the age of fourteen years and upward, who shall be within the United States and not actually naturalized, shall be liable to be apprehended, restrained, secured, and removed as alien enemies. The President is authorized in any such event, by his proclamation thereof, or other public act, to direct the conduct to be observed, on the part of the United States, toward the aliens who become so liable; the manner and degree of the restraint to which they shall be subject and in what cases, and upon what security their residence shall be permitted, and to provide for the removal of those who, not being permitted to reside within the United States, refuse or neglect to depart therefrom; and to establish any other regulations which are found necessary in the premises and for the public safety." AND WHEREAS by sections 22, 23, and 24 of title 50 of the United States Code [11 F. C. A., tit. 50, §§ 22 to 24] further provision is made relative to alien enemies: PROCLAMATION NOW, THEREFORE, I, FRANKLIN D. ROOSEVELT, as PRESIDENT of the United States and as Commander in Chief of the Army and Navy of the United States, do hereby make public proclamation to all whom it may concern that an invasion of predatory incursion is threatened upon the territory of the United States by Italy. CONDUCT TO BE OBSERVED BY ALIEN ENEMIES And, acting under and by virtue of the authority vested in me by the Constitution of the United States and the said sections of the United States Code, I do hereby further proclaim and direct that the conduct to be observed on the part of the United States toward all natives, citizens, denizens or subjects of Italy being of the age of fourteen years and upwards who shall be within the United States or within any territories in any way subject to the jurisdiction of the United States and not actually naturalized, who for the purpose of this Proclamation and under such sections of the United States Code are termed alien enemies, shall be as follows: All alien enemies are enjoined to preserve the peace toward the United States and to refrain from crime against public safety, and from violating the laws of the United States and of the States and Territories thereof; and to refrain from actual hostility or giving information, aid or comfort to the enemies of the United States or interfering by word or deed with the defense of the United States or political processes and public opinions thereof; and to comply strictly with the regulations which are hereby or which may be from time to time promulgated by the President. All alien enemies shall be liable to restraint, or to give security, or to remove and depart from the United States in the manner prescribed by sections 23 and 24 of title 50 of the United States Code, and as prescribed in the regulations duly promulgated by the President. DUTIES AND AUTHORITY OF THE ATTORNEY GENERAL AND THE SECRETARY OF WAR And, pursuant to the authority vested in me, I hereby charge the Attorney General with the duty of executing all the regulations hereinafter prescribed regarding the conduct of alien enemies within the continental limits of the United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, and the Secretary of War with the duty of executing the regulations which are hereinafter prescribed and which may be hereafter adopted regarding the conduct of alien enemies in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands. Each of them is specifically directed to cause the apprehension of such alien enemies as in the judgment of each are subject to apprehension or deportation under such regulations. In carrying out such regulations within the continental United States, Puerto Rico, the Virgin Islands and Alaska, the Attorney General is authorized to utilize such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the several states, territories, dependencies, municipalities thereof and of the District of Columbia as he may select for the purpose. Similarly the Secretary of War in carrying out such regulations in the Canal Zone, the Hawaiian Islands and the Philippine Islands is authorized to use such agents, agencies, officers and departments of the United States and of the territories, dependencies and municipalities thereof as he may select for the purpose. All such agents, agencies, officers and departments are hereby granted full authority for all acts done by them in the execution of such regulations when acting by direction of the Attorney General or the Secretary of War, as the case may be. REGULATIONS The regulations contained in Proclamation No. 2525 of December 7, 1941, relative to natives, citizens, denizens or subject of Japan are hereby incorporated in and made a part of this proclamation, and shall be applicable to alien enemies defined in this proclamation. This proclamation and the regulations herein prescribed shall extend and apply to all land and water, continental or insular, in any way within the jurisdiction of the United States. IN WITNESS WHEREOF, I have hereunto set my hand and caused the seal of the United States of America to be affixed. DONE at the City of Washington this 8th day of December, in the year of our Lord nineteen hundred and forty-one, and of the Independence of the United States of America one hundred and sixty-sixth. FRANKLIN D. ROOSEVELT

ПРЭЗІДЭНТСКАЯ ПРАКЛАМАЦЫЯ ЧУЖЫНЦЫ №2527 Патэнцыяльна небяспечныя чужынцы – італьянцы Юрыдычнае абгрунтаванне ПАКОЛЬКІ пунктам 21 Раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § 21] прадугледжана наступнае, а менавіта: “Калі аб’яўлена вайна паміж ЗША і нейкай іншай дзяржавай ці калі ажжыццаўляеецца спроба агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША, ці існуе пагроза такой агрэсіі і Прэзідент публічна абвяшчае аб гэтым, усе грамадзяне ці падданыя варожай дзяржавы ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны могуць падлягаць арышту, затрыманню, альбо высылкі ,як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы. Прэзідент упаўнаважаны ў такім выпадку выдаць пракламацыю ці нейкі іншы юрыдычны дакумент, які вызначае шэраг неабходных мер, якія дзяржава мусіць ажжыццявіць супраць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў, ступень абмежавання іх свабоды і ў якіх выпадках, і ўмовы, на якіх будзе дазволена іх пражыванне ў краіне, а таксама механізм высылкі тых, каму недазволена застацца ў ЗША і хто адмовіўся пакінуць краіну; таксама Прэзідэнт павінен выдаць іншыя неабходныя пастановыдзеля забеспячэння грамадскай бяспекі.” І ПАКОЛЬКІ пунктамі 22, 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША [11 F. C. A., tit. 50, § § 22 to 24] прадугледжаны шэраг іншых юрыдычных мер адносна патэнцыяльна небяспечных чужынцаў: ПРАКЛАМАЦЫЯ ТАКІМ ЧЫНАМ, Я, ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ, ПРЭЗІДЭНТ Злучаных Штатаў і Галоўнакамандуючы Арміі і Флоту ЗША, публічна абвяшчаю аб пагрозе ўзброеннай агрэсіі супраць тэрыторыі ЗША з боку Італіі. ПРАВІЛЫ ПАВОДЗІН, УСКЛАДЗЕНЫЯ НА ПАТЭНЦЫЯЛЬНА НЕБЯСПЕЧНЫХ ЧУЖЫНЦАЎ На падставе ўлады, ускладзенай на мяне Канстытуцыяй ЗША і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса законаў ЗША, я абвяшчаю правілы паводзін, якія Злучаныя Штаты ўскладаюць на падданых Італіі, ва ўзросце ад 14 год, якія будуць знаходзіцца на тэрыторыі ЗША ці на тэрыторыі, якая знаходзіцца пад юрысдыкцыяй ЗША і не будуць на гэты час натуралізаваны; гэтыя асобы данай Пракламацыяй і вышэйазначанымі пунктамі Кодэкса ЗША вызначаюцца як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы і яны мусяць дзейнічаць згодна з наступнымі правіламі паводзін: Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы павінны прытрымлівацца мірных паводзін у адносінах да ЗША, не ўчыняць злачынстваў супраць грамадскай бяспекі, не парушаць ні фэдэральных законаў, ні законаў асобных штатаў ці тэрыторый ЗША, не ажыццяўляць варожых дзеянняў ці дапамогі ворагам ЗША інфармацыяй ці нейкім іншым чынам, не ўмешвацца ў справу абароны ЗША, палітычных працэсаў і грамадскай думкі краіны ні словам, ні ўчынкам; і строга выконваць усе пастановы Прэзідэнта, як гэтую, так і тыя, што яшчэ могуць быць выдадзены. Усе патэнцыяльна небяспечныя чужынцы падлягаюць абмежаванню свабоды, затрыманню ці дэпартацыі з тэрыторыі ЗША згодна з чынам, прадугледжаным пунктамі 23 і 24 раздзела 50 Кодэкса законаў ЗША і згодна з пастановамі, якія пэўным чынам абвешчаны Прэзідэнтам. АБАВЯЗКІ МІНІСТРА ЮСТЫЦЫІ І ВАЕННАГА МІНІСТРА На падставе ускладзенай на мяне улады я загадваю міністру юстыцыі выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі, а ваеннаму міністру загадваю выканаць ўсе гэтыя пастановы адносна правілаў паводзін патэнцыяльна небяспечных чужынцаў на тэрыторыі Зоны Панамскага канала, Гавайскіх астравоў і Філіпінскіх астравоў. Кожны з іх ўпаўнаважаны затрымліваць патэнцыяльна небяспечных чужынцаў дзеля вызначэння неабходнасці пазбавіць іх свабоды ці дэпартаваць з тэрыторыі краіны згодна з пэўнымі пастановамі. Для правядзення ў жыцце гэтых пастаноў на тэрыторыі кантынентальнай частцы ЗША, Пуэрта Рыка, Віргінскіх астравоў і Аляскі міністр юстыцыі ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных дзяржаўных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Падобным чынам, ваенны міністр, выконваючы гэтыя пастановы ў Зоне Канала, на Гаваях і Філіпінах, ўпаўнаважаны карыстацца паслугамі адпаведных структур, як на фэдэральным, так і на мясцовым узроўні, згодна з яго ўласным выбарам. Усе гэтыя дзяржаўныя структуры надзяляюцца усімі неабходнымі паўнамоцтвамі для выканання вышэйазначаных пастаноў згодна з распараджэннямі міністра юстыцыі ці ваеннага міністра. ПАСТАНОВЫ Пастановы,якія азначаны ў пракламацыі №2525 ад 7 снежня 1941 адносна падданых Японіі трэба лічыць ўключанымі ў склад гэтай пракламацыі, і іх дзеянне распаўсюджваецца на тых, хто гэтай пракламацыяй вызначаны як патэнцыяльна небяспечныя чужынцы. Гэтая пракламацыя і усе пастановы, якія знаходзяцца ў ей маюць юрыдычную сілу над усімі тэрыторыямі, што знаходзяцца пад юрысдыкцыяй ЗША. ПАДЦВЯРДЖАЮ гэты дакумент уласным подпісам і дзяржаўнай пячаццю Злучаных Штатаў. Складзена ў горадзе Вашынгтоне, у восьмы дзень снежня у годзе ад нараджэння нашага Госпада адна тысяча дзевяцьсот сорак першым, а ад абвяшчэння Незалежнасці Злучаных Штатаў Амерыкі сто шэсцьдзесят шостым. ФРАНКЛІН Д. РУЗВЕЛЬТ

На беларускую мову перакладалі:

Верашчака Т.

Ерамеева Г.

Зайцева Ю.

Карэнецкая А.

Працэнка К.

Унучко Д.

Шчукіна А.

Мінск

Пераклад ажжыццяўлен у лістападзе 2009 г.

Навуковая апрацоўка пераклада ажжыццяўлена ў снежні 2009г. – студзені 2010 г.

Навуковы рэдактар: А. Берастоўскі

Загад прэзідэнта № 8972 ад 12 снежня 1941 г.

Дазволіць ваеннаму міністру і міністру ваенна-марскога флоту стварэнне і падтрыманне ваеннай аховы і патруліравання, а таксама прыняцце іншых мер, якія адпавядаюць абароне стратэгічных аб'ектаў ад пашкоджання або знішчэння.

Паколькі Злучаныя Штаты ў цяперашні час знаходзяцца ў стане вайны, і існуе сур'ёзная і непасрэдная патэнцыйная небяспека нападаў на стратэгічныя аб'екты краіны, што можа пагражаць нашай абароне; і

Паколькі Кангрэс Злучаных Штатаў на апошнім паседжанні прызнаў існаванне гэтай небяспекі, і вырашыў аб'яднаць высілкі па супрацьдзеянню тым, хто будзе перашкаджаць нацыянальнай абароне, і забяспечыць для іх цяжкія пакаранні.

Калі будзе палічана неабходным у інтарэсах нацыянальнай абароны, пры ўзнікненні небяспечных сітуацый або іншых неспрыяльных умоў, прыняць адмысловыя меры засцярогі ў узброеннай ахове і патруляванні стратэгічных аб'ектаў ад пашкоджання альбо разбурэння.

Такім чынам, у сілу паўнамоцтваў, прадстаўленых мне як Прэзідэнту Злучаных Штатаў і як Галоўнакамандуючаму арміі і флоту Злучаных Штатаў, я загадваю ўпаўнаважыць ваеннага міністра, калі ён злічыць такія дзеянні неабходнымі або пажаданым, і міністра ваенна-марскога флоту, калі ён злічыць такія меры неабходнымі або пажаданымі, арганізаваць ахову і патруляванне стратэгічных аб'ектаў ад пашкоджання альбо знішчэння, як гэта прадугледжана ў Законе ад 20 красавіка 1918 г., 40 ст. 533, і папраўкамі, прадугледжанымі Законам ад 30 лістапада 1940 г., 54 ст. 1220, і Законам ад 21 жніўня 1941 г., 55 ст. 655.

Гэты загад не азначае абмежаванне або змену абавязкаў і адказнасці Федэральнага Бюро Расследаванняў, Міністэрства юстыцыі, у сувязі з расследаваннем магчымых дыверсій.

[Подпіс:] Франклін Рузвельт

Белы Дом, 12 снежня 1941г.

Пераклад на беларускую мову Д. Г. Унучко

23 красавіка 2012 г.

ЗАГАД 9066

Паколькі для паспяховага вядзення вайны неабходна прыняць усе магчымыя меры ў мэтах абароны ад шпіянажу і сабатажу абарончага комплексу і рэсурсаў, як гэта прадугледжана Раздзелам 4, Акта прынятага 20 красавіка 1918 г., 40 Стат. 533 і дапоўнена Актам прынятым 30 лістапада 1940 г., 54 Стат. 1220. і Актам прынятым 21 жніўня 1941 г., 55 Стат. 655 (Збор законаў ЗША.01 Раздзел 50, Падразд. 104):
Я на падставе сваей ўлады Прэзідэнта Злучаных Штатаў і Галоўнакамандуючага Арміі і Флоту загадваю ваеннаму міністру і вайсковым камандуючым, прызначаным на свае пасады  ваенным міністрам, вызначаць зоны ваеннага кантролю ў кожным месце, дзе адпаведны камандуючы лічыць мэтазгодным, і той працягласці якую ён лічыць неабходнай; з абмежаваннем права тых ці іншых асоб на ўваход, знаходжанне ці выйсце з такой зоны згодна з распараджэннямі ваеннага міністра ці адпаведнага вайсковага камандуючага.
Ваенны міністр упаўнаважаны забяспечыць перасяленцаў з зон ваеннага кантролю транспартнымі сродкамі, харчаваннем, жыллем і іншым, што ваенны міністр ці пэуны вайсковы камандуючы лічыць неабходным для ажыццяўлення гэтага загаду. Зоны ваеннага кантролю, вызначаныя ў пэўнай мясцовасці, павінны замяніць сабой тэрыторыі забаронныя ці абмежаваныя для наведвання мінстрам юстыцыі згодна Пракламацыі 7 і 8 снежня 1941 г., пры гэтым мінстр юстыцыі больш не нясе ўскладзенай Пракламацыяй адказнасці за такія тэрыторыі.
Я ўпаўнаважваю ваеннага міністра і вайсковых камандуючых  прымаць іншыя меры, якія яны будуць лічыць патрэбнымі каб забяспечыць выкананне абмежаванняў, прынятых  у кожнай  зоне ваеннага кантролю, у тым ліку выкарыстанне ўзброенных сіл і іншых  федэральных структур і права на атрыманне дапамогі на ўзроўні асобных штатаў і мясцовых структур.
Я загадваю  ўсім міністэрствам і іншым федэральным арганізацыям, у тым ліку аўтаномным, дапамагаць ваеннаму міністру і вайсковым камандуючым у справе выканання гэтага загаду, у тым ліку з забяспячэннем медыцынскай дапамогі і магчымасці гаспіталізацыі, харчавання, вопраткі, транспартных  сродкаў, магчымасці выкарыстання зямлі, жылля, а таксама сродкаў альбо паслуг іншага роду.
Гэты загад не змяняе і не абмяжоўвае сілу загада № 8972, ад 12 снежня 1941 г., а таксама не змяняе і не абмяжоўвае  паўнамоцтвы Федэральнага бюро расследаванняў на правядзенне расследаванняў актаў сабатажу і паўнамоцтвы  мінстра юстыцыі і яго міністэрства, якія яны атрымалі згодна пракламацый ад 7 і 8 снежня 1941 г., дзеля кантролю патэнцыяна небяспечных чужынцаў; толькі ў на тэрыторыі прызначаных зон ваеннага кантролю іх паўнанамоцтвы спыняюцца.
Падпісана:
Франклін Д. Рузвельт
Белы Дом
19 лютага 1942 г.  

Пераклад на беларускую: Андрэя Берастоўскага
7 студзеня 2012 г.