Курлоўскі растрэл ў Мінску

Роўна 120 год таму на Прывакзальнай плошчы ў Мінску адбылася падзея, вядомая як Курлоўскі растрэл.

1-я руская рэвлюцыя дасягнула сваёй кульмінацыі, калі ў адказ на маштабныя забастоўкі па ўсёй Расіскай імперыі Мікалай ІІ 17 кастрычніка 1905 г. прыняў Кастрычніцкі маніфест, які дазваляў шэраг палітычных і грамадзянскіх свабод, а таксама пераўтварыў абсалютную манархію ў парламецкую.

На наступны дзень 18 кастрычніка па тагачасным юліянскім календары, або 31 кастрычніка па сучасным, у Мінску на цяперашняй пачаўся маштабны мітынг. Удзельнікі акцый пратэсту патрабавалі ад губрнатара П.Р. Курлова вызваліць палітычных зняволеных, што было зроблена. Мітынг працягваўся, і паводле мемуараў самога Крылова стаў суправаджацца асобнымі сутычкамі з вайскоўцамі, што ахоўвалі чыгуначны вакзал. Па прычынах, якія да гэтага часу канчаткова не высветлены, васкоўцы пачалі страляць і загінулі каля 50-80 чалавек і яшчэ некалькі соцень атрымалі раненні, што робіць падзею рэкорднай па колькасці ахвяр і пацярпелых падчас акцый пратэсту і хваляванняў у гісторыі Беларусі (калі не лічыць узброеныя паўстанні). Расправа над удзельнікамі акцыі выклікала абурэнне не толькі ў Мінску. Адбылося дзяржаўнае расследаванне дзеянняў Крылова, адкліканага ў Пецярбург, і іншых асобаў, меўшых дачыненне да растрэла, але ніхто не быў пакараны. Забастоўка ў Мінску, распачатая ў адказ на растрэл мітынгоўцаў, працягвалася каля тыдня. Нягледзячы на тое, што Курлоў не прызнаваў сваю датычнасць да гібелі людзей ля чыгуначнага вакзала, у гісторыю падзея ўвайшла як Курлоўскі растрэл.

Цікава, што памяць пра гэтыя падзеі ў часы БССР схематызавалі і загналі ў мінскае метро.

Вось такі бронзавы знак каля выхаду са станцыі метро "Плошча Леніна" ў бок Прывакзальнай плошчы нагадвае пра падзеі 120-гадовай даўніны. (Фота А. Берастоўскага, 2021 г.).

У 1928-1941 гг. на самой плошчы стаяў чорны мармуровы помнік ахвярам растрэлу. Падчас гітлераўскай акупацыі яго ліквідавалі і  больш ніколі не аднавілі. Замест помніка праз дзяясяткі год паставілі памятны знак у метро. Саму падзею вывучалі і вывучаюць на ўроках гісторыі Беларусі, але ніякіх грунтоўных усебаковых разбораў не робіцца цяпер, як не рабілася ў савецкі час. 

Магчыма, праблема ў тым, што дэталёвы разбор трагедыі 120-гадовай даўніны псуе карціну гармоніі людзям розных палітычных поглядаў. Многія гісторыкі-камуністы хацелі б бачыць у падзеях кіруючую руку мінскіх сацыял-дэмакратаў, але ў пратэстаў удзельнічалі і лібералы, якіх камуністы лічылі недарэвалюцыянерамі, і мясцовая шпана, якая шукала магчымасці красці і хуліганіць, і ніякай кіруючай рукі РСДРП не было б бачна, калі б пісаць пра ўсё падарабязна. Для антысемітаў савецкага і поставецкага часу праблему складала вялікая колькасць яўрэяў сярод забітых, але нічога дзіўнага, бо значную частку насельніцтва гарадоў Беларусі складалі яўрэі, якім не давалі магчымасці перасякаць рысу яўрэйскай аседласці. Прарасійскія манархісты звычайна робяць акцэнт на паводзінах хуліганаў падчас гэтага мітынгу, забываючы пра сур'ёзныя праблемы, якія спарадзілі 1-ю рускую рэвалюцыю ўвогуле і мітынг ля тагачаснага Віленскага вакзала ў прыватнасці. А тым, хто хоча паказаць Курлоўскі растрэл як несправакаванае насілле, не вельмі прыемна, што ёсць заявы аб асобных правакацыях, якія пакуль не абвержаны гісторыкамі як няпраўда.

У такіх умовах пра падзеі 31.10.1905 г. стала прынята казаць некалькімі сціслымі фразамі, якія паўтараюць з нагоды гадавіны гэтых падзеяў ці пры вывучэнні 1-й рускай рэвалюцыі.

***

Гэты дзень увайшоў у гісторыю Беларусі і іншымі падзеямі

У 1961 г. на Кастрычніцкай плошчы Мінпска знеслі помнік Сталіну.

У 2002 г. быў прыняты новы закон аб свабодзе веравызнання РБ, які абмежаваў правы неправаслаўных грамадзян і дзейнічаў да 2024 г.

У 2009 г. СМІ Беларусі загаварылі пра свіны грып.