Дэнамінацыя 2016 г. Частка 2

У канцы снежня, як і абяцаў раблю яшчэ некалькі нататкаў па тэме дэнамінацыі ў Беларусі. Яны не будуць такімі падрабязнымі як назіранне за першы месяц увядзення новых грошай. Але таксама вартыя для гісторыі.

Злата рве кішэні.
У пачатку жніўня падчас адпачынку ў Браславе знайшлі першую манетку кінутую ці забытую на зямлі. Гэта былі 2 капейкі. Мы іх пакінулі дзе знайшлі. Пазней ужо ў Мінску у нас з сынамі быў свайго роду «спорт»: мы выцягвалі доўгімі палкамі капейкі з фантана недалёка ад нашага дому, куды іх час ад часу кідалі на шчасце прахожыя. Жартавалі пры гэтым, што адбіраем ахвяру ў бога ўдачы. Звычайна гэта былі манеты 1 ці 2 кап. Цяпер заўважыць 1 капейку на дарозе – з'ява звычайная. Манета маленькая, цёмная і вечарам заўважыць яе на цёмнай падлозе, маўляў падземнага пераходу можна толькі пры вельмі добрым зроку ці мэтанакіраваным пошуку. Як бы тое ні было, але старыя грошы было лягчэй знайсці згубіўшы.

Цікава было назіраць як беларусы вучацца абыходзіцца з новымі капейкамі. Старыя жанчыны звычайна высыпаюць усю дробязь на талерку ў касе ці даюць касіру на далоні самому выбраць што трэба. Кур'еры з «Еўраопта» возяць мяшэчкі з манетамі, з якіх часам доўга выкалупваюць патрэбную або выбіраюць высыпаўшы на далонь.

Манеты не падабаюцца многім беларусам яшчэ і таму, што яны важаць больш, чым папяровыя грошы. Часам пад іх купляюць кашалькі з аддзяленнямі для манет. Часам – спецыяльныя манетніцы. Але манеты рвуць кішэні тых, хто не мае кашалькоў. У гэтай з'яве банальнае тлумачэнне таго чаму ў канцы 19- пачатку 20 ст. ў Расіі так часта людзі адмаўляліся ад залатых манет на карысць папяровых грошай: «злата» таксама рвала кішэні.

У касах гандлёвых кропках і кабінах вадзіцеляў грамадскага транспарту з'явіліся старыя савецкія латкі з аддзяленнямі для розных манет. А некаторыя гандляры карыстаюцца пластыкавымі каробкамі з-пад цукерак, і кладуць на месца слодычу новыя беларускія манеты.

Адаптацыя
Старыя купюры наміналам больш за 50 тыс (5 новых руб) хутка зніклі з абароту. Здаецца бачыў адну такую ў нейкай жанчыны сярэдняга ўзросту у чарзе ў аптэцы восенню. Але банкноты меншага наміналу яшчэ трапляліся мне і на вочы і на рукі.

Аднойчы ў верасні я прадаў непатрэбную рэч праз Інтэрнэт. Сустракаюся з пакупніком. Ён дае мне частку сумы старым білетам на 20000, а я не магу зразумець што гэта два новых рублі ў эквіваленце. Мужчына пачаў тлумачыць мне суму ў старых рублях: «пяцёрка – гэта 50 тысяч...», але мая праблема была ў тым, што я ўжо перанастроіўся на новыя грошы і ўжо стаў адвыкаць ад старых. Вядома ж у той сітуацыі я дакеміў што чым з'яўляецца нарэшце.

У канцы снежня паспрабаваў свае сілы ў ан-лайн тэсце на адаптацыю да новых грошай і выбіў 10 з 10. Праўда,калі б там не прыводзіліся варыянты адказаў, вынік быў б не такім высокім.

Банкноты старога наміналу па 1000, 5000, 10000 і 20000 мелі сваю нечаканую перавагу. Большасць інфакіёскаў, што працуюць з наяўнымі, не прымаюць манеты. Пры гэтым яны не прымаюць і білеты на 100 і 500 старых рублёў. Таму, калі маеш заплаціць за мабільнік не картай, а наяўнымі і шкада класці 5 новых рублёў, то старыя грошы маюць значэнне. Таму калі мне некалькі разоў трапляліся такія старыя купюры, то я стараўся скарыстаць іх у інфакіёсках.

Праўда калі плаціш новымі наяўнымі за паслугі сувязі, дзе загадзя выстаўлены рахунак, і кладзеш больш грошай, чым трэба (маўляў, рахунак на 7 руб 58 кап., а кладзеш 10 руб), то інфакіёск можа прапанаваць залічыць рэшту куды-небудзь яшчэ. Так бывае ў паштовых аддзяленнях. А ў Беларусбанку машына прапануе выбраць: усю суму на гэты рахунак ці рэшту куды яшчэ? Бо здачу інфакіёскі не выдаюць.

У канцы снежня заўважыў, што гандлёвыя аўтаматы ў маім вну пачалі працаваць ізноў. Калі пачаўся навучальны год, яны не працавалі (былі пустыя), некаторы час таму там ізноў з'явіўся тавар, але я не памятаю ці была яшчэ восень, ці ўжо зіма. У іх купюрапрыймальнікі замянілі на слоты для манет. Праўда цяпер гэта таксама праблема, хоць і малаверагодная: калі раней усе грошы былі банкнотамі можна было укладаць буйныя білеты і купляць хоць увесь аўтамат (які здачу не дае), а цяпер, калі нейкі багацей захоча прасадзіць дваццаць новых рублёў на аўтамат, яму спратрэбіцца 10 манет па 2 руб, як мінімум. Асноўны кантынгент карыстальнікаў гандлёвых аўтаматаў так не шыкуюць, але не ў кожнага бываюць манеты пад рукой.

Больш "развіты" аўтамат, які выдае здачу. Паркоўка ля Траецкага прадмесця і плошчы Свабоды ў Мінску. Аўтарскі здымак. Верасень 2016 г.

Цікавы лёс у старых старублёвак і пяцьсотрублёвак. Практычна адразу пасля дэнамінацыі іх сталі у вялікай колькасці кідаць у скрыні для ахвяраванняў. Гэта дало ім дадатковае жыццё. Справа ў тым, што у кожнай установе, дзе ёсць такая скрыня ад праваслаўнай царквы ці таварыства інвалідаў, дробныя грошы здаюцца ў касу установы і мяняюцца на буйныя. Але ў апошнія дні туды кідаюць усё менш старой наяўнасці. Ахвяраванні капейкамі павялічваюцца, але не значна. Часам можна сустрэць купюру у 5 ці 10 руб. Відавочна, што ахвяруюць менш, аддаючы старыя білеты згодна прымаўцы «бяры, Божа, што мне не гожа».

Гумар
Мой бацька, заўзяты гумарыст неяк распавядаў пра свой маналог у магазіне пасля дэнамінацыі. Ён кажа гандлярцы:
– У вас керэнкі прымаюць?
– У іх срок годнасці выйшаў, – не разгубілася яна.

Таксама ў першы месяц дэнамінацыі у маршрутку, на якой я ехаў, падсела маладая жанчына пад «шафэ» і з бутэлькай алкаголю ў руках, з якой яна падчас паездкі папівала.
– Вам савецкімі рублямі заплаціць ці драўнянымі? – жартуе яна з вадзіцелем. Мабыць мела на ўвазе, што і старыя і новыя беларускія грошы маюць мала стабільнай вартасці.

У мяне жарты былі крыху больш педантычныя. Калі жонка сказала, што прадала нейкую старую рэч за 50 тыс., я адказаў:
– Калі за 50 тысяч, то гэтага нам на доўгі час хопіць!

Адпетыя махляры
У сувязі з некаторым падабенствам беларускіх рублёў на еўра былі выпадкі, калі беларускімі рублямі разлічваліся ў еўрапейскіх магазінах. У Беларусі быў таксама выпадак, калі замест аднарублёвай манетай расплаціліся батарэйкай таго ж памеру.

Большасць беларусаў па-ранейшаму вядзе разлік у старых грошах, карыстаючыся новымі. Новыя 5 рублёў называюць «50 тысяч» нават трымаючы ў руках. Разліковыя запісы, якія вядуцца асабіста у сшытках, як у групе працяглага дня майго старэйшага сына, звычайна вядуць у дадэнамінацыйных грошах, хоць атрымоўваюць «даніну» ад бацькоў новымі. І гэта таксама спараджае аналагічныя праблемы. Так у адной мінскай маршрутцы, на пытанне «Колькі каштуе праезд?» вадзіцель падчас машынальна адказваў:
– 15. (маючы на ўвазе тысяч старых рублёў або 1 руб 50 кап. новымі)
І не раз пасажыры моўчкі даставалі 15 новых рублёў і аддавалі яму.

Дай мільён!
У ліпені я атрымаў грошы за буйны заказ білетамі па 50 і 100 новых рублёў. Тады праз некаторы час мне трэба было разлічыцца ў аптэцы і за мной была чарга каля 10 чалавек. Я даў новую сторублёўку (1 мільён старымі) і касірка разгублена панесла яе ва ўнутраны пакой, каб знайсці здачу. Людзі ў чарзе не злаваліся на мяне, бо у аптэцы чэргі – з'ява звычайная. А тады народ яшчэ звыкаўся з новымі грошамі. Здачу мне сабралі за пяць хвілін. Але да канца года я трымаў у руках толькі сторублёўкі, нават калі мне былі павінны заплаціць больш. Банкноты па 200 і 500 рублёў пакуль бачыў толькі на малюнках.

***
Тым не менш, цэны ідуць далей. 21 снежня падаражэў праезд у грамадскім транспарце на 5 кап. Паступова даражэюць камунальныя паслугі. Таму я не здзіўлюся з'яўленню новых банкнот у будучыні, як падарункаў інфляцыі. Магчыма праз некаторы час ізноў адродзяцца жарты пра беларускіх мільянераў, а мае дзеці будуць мець цяперашнія новыя пяцьсотрублёўкі, як кішэнныя грошы. Але не магу не заўважыць, што інфляцыя замарудзілася крыху у параўнанні з маім юнацтвам. Часам яна ідзе рыўкамі, але часцей паўзе. Таму толькі праз пэўны час будзе бачна, колькі пражывуць новыя рублі і капейкі.

Патрэбны далейшыя назіранні адвыкання беларусаў ад старых грошай, таму тэма дэнамінацыі яшчэ працягнецца ў наступным годзе.

Таксама: Мы будуем "ізм". Частка 1, частка 2 і частка 3.

2016 год был необычным

Для меня

В этом году мне повезло сначала попасть в небольшой настоящий отпуск, когда я почти не работал (точнее почти не зарабатывал). А потом мне повезло отправить старшего сына в школу, а младшего в специальный сад по зрению. Причем в тот самый момент, когда финансовое положение резко ухудшилось. Новые впечатления, новые трудности, но в целом довольно неплохо всё.

Для Беларуси

В июле Беларусь пережила настоящий ураган...

(Кстати, дома я чувствовал его только в плане воздействия на на электричество, а потом вышел на улицу и снимал поваленные деревья.)

... и настоящую деноминацию, о которой я уже немного написал и еще напишу в ближайшем будущем.

Кроме того, в этом году в стране стало минимум на трех замечательных человек меньше. 29 марта умер поэт Нил Гилевич, 9 апреля филолог Дмитрий Савко, а 17 декабря писатель и историк Леонид Моряков. С последним мне довелось познакомиться лично и думаю, что в небольшой перспективе постараюсь о нем написать отдельно.

Еще в этом году впервые за много лет в белорусский парламент были избраны два депутата от оппозиции существующей власти. Сначала думал написать, что теперь сторонники власти и оппозиции будут вместе разгадывать сканворды на заседаниях, но теперь напишу: время покажет, что из этого выйдет.

Также мой бывший преподаватель культуры речи стал министром образования и автоматически моим большим начальством. Чем это обернется для страны и меня лично -- опять же покажет время.

Для мира

Было много чего, но, на мой взгляд, самым существенным событием было подписание президентом России пакета законов, известных как Закон Яровой. Такие незначительные на первый взгляд законы становятся первым шагом к массовым репрессиям. Менее всего я хочу оскорбить тех, кто видит в нынешних событиях в России какой-то новый этап развития, возрождения величия или что-то еще замечательное. Не является и этот закон, по моему мнению, мерами по борьбе с терроризмом или средством укрепления положения Русской православной церкви Московского патриархата. Это довольно яркий шаг, правда далеко не первый, к формированию общества, в котором виноваты априори все и любая точка зрения, отличающаяся от утвержденной, может рассматриваться как угроза национальной безопасности. При этом "априори виноватые" борются между собой за возможность оправдаться: религиозное большинство с меньшинством, либералы с консерваторами и т.п. А утвержденное мнение многогранно и может сместить центр тяжести, скажем, от православного модернизма к научному атеизму, от акцента на русскую культуру к единству культур России в их многообразии. Такое в мировой истории было не раз. И в этом направлении идет не только Россия, но и некоторые страны Европы, например, Польша. Приведет ли это к формированию новых реалий , при которых каждое государство будет вправе не отчитываться перед миром о правах своих граждан, -- покажет время.

И еще пара вещей

Инфляция в Венесуэле. Старые деньги жгут в знак протеста из-за невозможности их поменять. Социализм очень часто -- дорогое удовольствие.

Умер Фидель Кастро. Один из самых харизматических лидеров Латинской Америки. Но его смерть не означает завершение его эпохи на Кубе. Вероятно его брат и дальше будет править "по старинке", пока жизнь не заставит что-то менять.
(Фотографии из источников Интернета)

В комментариях можно написать, чем еще был необычен этот год.

Другие годы: 2017, 2018, 2019, 2020, 2021.

Навучыліся рабіць

Менавіта гэта я пачуў ад бібліятэкаркі, калі браў гэту кніжку для сыноў.

Гэта кніга 3-я, але не апошняя з серыі "Прыгоды на Сонечнай ферме" і з'яўляецца файным перакладам балгарскай казкі на беларускую мову. А даволі крэатыўная апрацоўка формы кніжкі сведчыць пра тое, што беларускія выдавецтвы сапраўды навучыліся працаваць на інтарэсы маленькіх чытачоў.

Мы будуем "ізм". Яшчэ некалькі замалёвак.

Я ўжо напісаў два пасты з пэўнымі назіраннямі за сацыяльна-эканамічным ладам Беларусі. Так камусьці здаецца, што Беларусь – гэта такі востраў савецкага сацыялізму, дзе час застыў у 1980-х гг. Але гэта толькі ілюзія.
Увогуле ў свеце няма чыстых капіталістычных ці сацыялістычных дзяржаў. Ёсць камбінацыі таго і другога. Пра беларускую камбінацыю я пісаў неаднаразова, і больш такой інфармацыі можна знайсці ў спасылках у канцы гэтага паста.
У рамках праекта «Каб не забыць» я раблю асноўны акцэнт не на працу з гістарычнымі дакументамі і рознымі поглядамі на іх змест, а на ўласныя ўспаміны і назіранні. Таму я нічога не буду зараз пісаць пра знакаміты закон аб дармаедах, які спарадзіў шмат шуму, пра карупцыю, бюракратыю і праблемы прамысловых прадпрыемстваў Беларусі. У гэтай працы хачу засяродзіць увагу на ціхае кананне пэўных савецкіх рысаў сацыяльна-эканамічнага жыцця і іх замяшчэнне адпаведнымі рысамі капіталізму. Як звычайна, я нічога не ўхваляю і не асуджаю. Проста шэраг назіранняў, што набраліся за няпоўны 2016 год.

Капейкі савецкіх часоў, якія захаваліся ў маім доме. Фота Д. Берастоўскага, носіць ілюстратыўны характар.

***
Аксамітны летні вечар. Чорнае неба за акном. Ідзе лёгкі дождж, але на вуліцы цёпла. На гадзінніку амаль 23.00. Я знаходжуся ў офісе невялікай кампаніі ў бізнес-цэнтры "Парус" на вул. Мележа. Гэта я здаю праект па перакладу заказчыку – дырэктару гэтай кампаніі.
Дырэктар, мужчына, якому крыху за 30, засяроджана глядзіць у манітор. У яго праблемы з камп'ютарам. Пакуль я адпраўляю яму са свайго нетбука пераклад на пошту, мы абменьваемся кароткімі думкамі.
– Многія беларусы думаюць, што дырэктар кампаніі - гэта чалавек, які ўвесь час свабодны, ходзіць у казіно, ездзіць адпачываць на Канары, – кажу я з усмешкай.
– Працуем над выкараненнем гэтага стэрэатыпу, – крыху дзелавіта адказвае дырэктар.
– А сям'я заўжды разумее працу бацькі і мужа ў такі позні час?
– Разумее. Але часам праводзім тлумачальныя гутаркі.

***
Суботні ранак у пачатку ці сярэдзіне кастрычніка. Збіраюся на работу ў вну. Раптам за акном грымнуў пахавальны марш. Калі я вучыўся ў пачатковай школе, гэта музыка часта пужала мяне. Увогуле пахавальныя працэсіі тады пужалі і адначасова зачароўвалі мяне. Я не баяўся нябожчыкаў, але менавіта раптоўная музыка і, чамусьці, самі труны пужалі і вабілі маленькага Андрэя. Канчаткова гэта пачуцце знікла з першай смерцю ў маёй сям'і ў 2001 г. Потым былі яшчэ пахаванні сваіх і чужых. Але да кастрычніка 2016 г. з 80-х гг. я доўга не чуў гукі пахавальнага маршу. Адвык. Таму здрыгануўся, як ад нечаканага стрэлу.
Дом, дзе я жыву амаль усё жыццё, пабудавалі ў 1969 г. для ваенных. Таму пачуць сумныя гукі труб у 80-х было звычайнай з'явай. За гэты прамежак часу я бачыў вайсковыя аркестры, якія чакалі таго, хто не пачуе іх намаганняў. Чуў стрэлы салюту на Каладзішчанскіх могілках. Здаецца, аднойчы чуў здалёк і забыты марш, як раз на наступны дзень пасля трагедыі на Нямізе ў 1999 г. Але пахаванні са сцягам з чорнай стужачкай, вайсковым аркестрам адыходзяць у мінулае разам з тымі, для каго робяцца такія намаганні і хто не можа іх ацаніць.
Праз кароткі час атрымаў заказ, які абяцаў мне бадзёрую ноч. Калі  мне называлі дакумент па тэлефону, здавалася працы будзе менш, чым на гадзіну, а калі яго даслалі аказалася, што гэта рукапісная выпіска з мноствам пячатак і штампаў, якая абяцала мне "вясёлую" ноч. Не стрымаўся:
– Блін! З такой работай здохнеш і нават на драўляную скрыню, у якой мяне пахаваюць, грошай не хопіць!
– Колькі каштуе такая скрыня?– пытае старэйшы сын.
– Рублёў 400. (Праца перакладчыкам – гэта дадатковая адукацыя, таму цэны на труны я прыблізна ведаў.)
– Старых ці новых?
– Новых.
– Тады ты б навучыўся іх рабіць, і мы б выйшлі з крызісу, – адказвае мудры Данік.

***
У гэтым годзе я ўпершыню за сем апошніх год ездзіў ў адпачынак на адзін тыдзень. За гэты час амаль не рабіў перакладаў. А з прыходам новага навучальнага года жыццё зрабіла мне сюрпрыз. У вну, дзе я працую няпоўны дзень, мяне скарацілі да 0,25 стаўкі. Адначасова адправіў старэйшага сына, Даніка ў першы клас, а малодшага Любчыка ў спецыяльны сад для дзяцей з праблемным зрокам. Ужо пэўны час існуе павер'е, што дзеці ў кране нараджаюцца толькі ў буйных бізнесменаў і чыноўнікаў. Таму мы адразу "ўляцелі" на некалькі соцень новых рублёў. За харчаванне, вопратку, падручнікі, туалетную паперу, сурвэткі, пітную ваду, фламастары, алоўкі, сшыткі, за прынтар у садзік і, калі не памыляюся, плазменны тэлевізар у школе. Верасень-кастрычнік выплачвалі "даніну", а на астатняе спрабавалі жыць. Нярэдка бывала заробіш 10 рублёў, ідзеш з імі ў краму за ежай ці да настаўнікаў у школу і грошы ідуць у далейшы абарот "адпачыўшы" у маім кашальку пару гадзін. Данік спрабаваў мяне падтрымаць:
– Нічога, тата, калі трэба, я магу даць табе рубель з маіх грошай.
Такія словы могуць выклікаць усмешку ў сыты час. Тады гэта рэзанула па сэрцу. Але дзеці таксама плацілі з кішэнных грошай, якія зараблялі ў мяне. Так Данік са сваіх грошай аплаціў паветраны шарык за 1 руб 50 кап, які запускаў у неба падчас урачыстай лінейкі і столькі жа аддаў за паход у экамузей па школьнай лініі. Таксама некалькі калекцыйных дыназаўраў за 6.90 дзеці купілі за свае грошы або папалам са мной. Таму яны добра адчулі наш крызіс.
На цяперашні час сітуацыя з большага нармалізавалася. Але яна не першая ў маім дарослым жыцці. І я па-свойму задаволены, што яны таксама прайшлі праз такі курс маладога бедняка.

***
У Данікавай школе ідзе збор грошай. На гэты раз збіраюць з настаўнікаў. Настаўніца і выхавальніца здалі па рублю ў фонд абароны міру. У мяне, ужо сытага пасля крызісу, узнікае жаданне пакпіць са збіральніцы даніны, хоць мяне гэта не датычыцца.
– А куды пойдуць гэтыя грошы?
– Не ведаю, – дзелавіта, але без злосці адказала яна, – я збіраю іх па загаду завуча. Шукайце ў Гугле.
– Я сам тры гады "адпахаў" настаўнікам. І гэту сітуацыю ведаю добра. Але навошта крыўдзіць нашых настаўніц? Яны і так мала зарабляюць. І як гэтыя грошы дапамогуць бараніць мір?
– Я не ведаю. Вось рэквізіты фонду, – яна паказала мне аркуш паперы са спісам настаўнікаў, у "шапцы" якога быў юрыдычны адрас і банкаўскія рэквізіты арганізацыі. – Я толькі збіраю грошы. Спытаеце ў Гугла.
І яна юркнула ад мяне ў бліжэйшы праход.

***
Таксама ўвосень сустракаю знаёмага. Ведаю яго ўжо год 30. Добры, таленавіты мужык, але залежны ад алкаголю. Ён разумее сваю праблему і змагаецца з ёй. Пры чарговай сустрэчы пытаюся як работа, як здароўе.
-- Ведаеш, закадзіраваўся. Начальнік за свой кошт гэта арганізаваў.
-- Больш не п'еш?
-- Не.
-- А як яны кадзіруюць?
-- Дык я ведаю тое ж, што й ты. Прыйшоў, сеў, яны штосьці казалі, падняўся, пайшоў.
-- Начальнік дбае пра тваё здароўе, раз за свой кошт цябе лячыў.
-- Начальнік уклаў у мяне грошы, як у рамонт інструмента. Інструмент не працуе і ты яго рамантуеш. Вось і ўсё!

***
У канцы лістапада спатрэбіўся электрык. Іду заказаць паслугу ў дыспетчарскай ЖЭС. Дзяжурная стаіць на парозе і курыць.
– Пачакаем, – усміхаюся старэйшаму сыну, які быў са мной, – пакуль спадарыня выканае свой абавязак перад тытунёвымі кампаніямі.
Гэта ўжо стары жарт. Я часта кажу знаёмым курцам, што яны – свядомыя грамадзяне, бо плацяць за тытунёвыя акцызы, потым актыўней карыстаюцца паслугамі медыкаў і купляюць фармакалагічныя тавары, а ўрэшце рана паміраюць і не прымушаюць дзяржаву доўга плаціць ім пенсію.
Жанчына нічога не адказала. Нават не ведаю ці зразумела яна, што гэта быў жарт, а не сарказм. "Жэсаўцам" часта хамяць.
Нарэшце ідзем у памяшканне. На дзверы надпіс, што размова запісваецца. У галаве думка, што тым лепш.
– Добры дзень яшчэ раз. Мне патрэбна заказаць паслугі электрыка: выключальнік на ванны пакой туалет і кухню іскрыць і дрэнна працуе.
– А Вы самі не можаце гэта зрабіць? – незадаволена пытаецца дзяжурная.
– Мне даводзілася такое рабіць, але цяпер там складаная сістэма і я думаю, што лепш даверыць гэта прафесіяналу.
– Вас што у школе не вучылі гэтаму?
– На ўроках фізікі мы збіралі простую электрычную схему, а ў мяне дома складаная.
– А на ўроках працы хіба не вучылі?
– На ўроках працы вучылі працаваць з дрэвам і металам, пілавалі, стругалі, а з выключальнікамі не вазіліся.
– У нас з электрыкамі праблема. Электрык можа і не згадзіцца выканаць гэта як заказ. Хіба толькі вы з ім дамовіцеся. Наогул мужчына сам павінен умець такое рабіць. У нас зараз так цяжка з аплатай і не хапае спецыялістаў.
– Нарэшце, я маю права на такія паслугі як падаткаплацельшчык, – пачынаю пераходзіць у контратаку я. – Я плачу падаткі і за гэта маю права на такія паслугі.
– Вы плаціце толькі 30% камунальных паслуг. Мы даўно прапануем жыхарам вашага дома стварыць таварыства ўласнікаў, плаціць 100%, як гэта робяць у Расіі,  і самім вырашаць якія паслугі вам патрэбны і як нам працаваць. Дык не жадаюць.
– Я б плаціў 100%, калі б было трэба.
– Дык гэта Вы... А пакуль плаціце 30% і маеце такія паслугі.
– Але ж усё роўна рэшту паслуг аплачваюць не з кішэні прэзідэнта...
Тут дзяжурная спыніла мой эканамічны лікбез, магчыма напужалася, што размова пераходзіць у палітыку. І пачала браць мае каардынаты. Яшчэ адзін чалавек са слядамі злоўжывання алкаголем на твары (ці падабенствам на тое), нецікавай работай і верай у тое, што дзяржава – гэта такі дзядзька, які плаціць за ўсе.
Дарэчы, у цяперашніх беларускіх рэаліях за "кішэню прэзідэнта" у такім варыянце ніякай прававой адказнасці не прадугледжана. Тым больш, што я толькі тлумачыў, што бюджэт складаецца з падаткаў, а не з асабістых запасаў прэзідэнта. І пагроза асуджэння за "палітыку" была толькі ў галаве той жанчыны.
Цікава, што рамонт выключальніка заняў толькі пару хвілін увагі электрыка і я сапраўды мог бы яго не турбаваць, але тады гэта было невядома.

***
Паборы ў школе і садзе даюць сваю ціхую перавагу. Есць думка, што кліент заўжды правы. Мабыць, многія бацькі, як кліенты адукацыйных паслуг, гэтага проста не ведаюць. Калі мы далі зразумець свае нетрадыцыйныя погляды на пэўныя патрыятычныя цырымоніі і многія папулярныя святы, то менавіта гэта ідэя права кліента, як плацельшчыка, неяк заўважалася ў рэакцыі настаўнікаў, хоць і ні была агучана.
Мне вядомы выпадак, калі ў суседняй школе класная сына адной знаёмай спрабавала прымусіць увесь клас далучыцца да піянерскай арганізацыі, дзіцячага патрыятычнага руху. Сын і маці цвёрда адмовіліся нягледзячы на прэсінг класнай. Настаўніца перастала цкаваць хлопца за гэта, але яшчэ доўга кпіла з яго (паводле слоў яго маці). А маці аднаго з яго аднакласнікаў, даведаўшыся, што ён-такі не далучыўся да піянераў, здзівілася:
– А што, значыць можна было і не далучацца?
Тут я павольна пераходжу да іншай тэмы: паступовага канання рэлігійных традыцый і палітычных ідэалогій на Беларусі, якія зараз маюць вельмі здаровы выгляд. Паколькі тут я рабіў асноўны акцэнт на эканоміку, то пра другое распавяду асобным пастом.

Таксама:

Мы будуем "ізм"

Мы будуем "ізм". Працяг гісторыі

Закрыццё магазінаў