05.04.2024

1980-я гг. Час майго дзяцінства і многіх перамен

 


1980-я гг. сталі перыядам пераходу ад БССР брэжнеўскай эпохі да з'яўлення таго, што стала фундаментам незалежнай Рэспублікі Беларусь. Для мяне гэта быў яшчэ і час дзяцінства:)

80-я пачаліся як эпоха "гонкі на лафетах", або "пышных пахаванняў" (1982-85) Некаторыя даследчыкі адлічваюць яе ад смерці галоўнага ідэолага СССР М. Суслава, большасць іншых са смерці Брэжнева. Для мяне яна запомнілася праглядам пахавання аднаго з генсекаў па тэлебачанні разам з бабуляй і дзядулем. У той час пахаванні пад марш Шапэна былі частымі ў нашым доме і мікрараёне. Мяне пужалі раптоўныя гукі музыкі і прываблівалі самі цырымоніі сваёй таямнічасцю. Але толькі ў 2000-х я зразумеў тое гора, якое суправаджае такія мерапрыемствы...

Смерць генсекаў стварала праблему для тых, хто жадаў абараніць дысертацыю. Нехта з маіх будучых выкладчыкаў у БДПУ ніяк не мог абараніць свой "дысер", бо паводле непісага правіла меў дадаць у працу цытату дзеючага кіраўніка КПСС, і яму прыходзілася зноў і зноў перапрацоўваць дысертацыю на пішучай машынцы. Яшчэ гэты перыяд спарадзіў анекдот:

Тэлевядучы навін кажа ўрачыстым голасам: "Дарагія таварышы, вы будзеце смяяцца, але нас ізноў напаткала цяжкая страта!".

Дарэчы, у ваенным гарадку Печы, куды мае бацькі пераехалі восенню 1988 года, нярэдка хавалі без музыкі, хоць там было больш ваенных, чым на Ўсходзе 1 у Мінску.

Дэфіцыт прадуктаў харчавання і прамтавараў я пачаў адчуваць толькі ў сярэдзіне 80-х, калі дзеці падчас урока ў пачатковай школе тлумачылі нашай настаўніцы Валянціне Мікалаеўне, што можна стаць у чаргу за цукрам некалькі разоў запар, каб купіць пра запас. Настаўніца слухала і ўхвальна ківала. 

Толькі праз дзесяцігоддзі я даведаўся пра каўбасныя рэйды з малых гарадоў, такіх як Рэчыца, у Мінск. А ў Пячах ў 1988-90 я досыць настаяўся ў чэргах за малаком, яйкамі і іншымі прадуктамі, якія зараз можна набыць без асаблівых цяжкасцяў. Дэфіцытам у ваенным гарадку былі і школьныя сшыткі, таму, калі нехта здаў адзін чысты сшытак у макулатуру, адзін мой аднакласнік адразу выцягнуў дэфіцыт з кіпы паперак і забраў сабе 

Яшчэ адзін момант: доўгі час у Пячах выкінуць смецце пажадана было толькі ў пэўны час, калі ў наш закрыты гарадок прыязджаў смеццевоз. Аднойчы мы з мамай выбілі дзверы ў кватэры, якую здымалі, каб паспець кінуць смецце ў кантэйнер. Зараз гэта мне здаецца смешным і нелагічным, бо я мог саскочыць з балкона першага паверха без праблем, але не рашыўся, можна было б і выкінуць пазней, нават у перапоўнены кантэйнер. Але можа быць існавалі нейкія санкцыі для сям'ёй афіцэраў за выкіданне смецця ў перапоўнены кантэйнер, пра якія я так і не даведаўся.

Савецкую ўладу ў той час у нашай СШ 121 не лаялі ні настаўнікі, ні дзеці, але дзеці часам спявалі песню на перапынку:

О сэри, сэри, сэри,

Как трудно жить в эсэсэсэре!

За маленькую кучку

Отдал я всю свою получку!

Упершыню я пачуў крытыку савецкай улады ад настаўніка музыкі печынскай школы па прозвішчы Трубач, калі ён казаў, што народ падчас Вялікай Айчыннай вайны змагаўся з фашыстамі за Радзіму, а не за савецкую ўладу, якая, на погляд Трубача, была такой жа пачварнай як і нямецкі нацызм.

Цікава, што ў сярэдзіне 80-х я ўпершыню даведаўся слова "наркаман" у школе. З той жа настаўніцай пачатковых класаў дзеці абмяркоўвалі нейкую маладую кампанію, якая часам збіралася ў бяседцы (знесенай праз некаторы час) насупраць вакон нашага класа. Нехта казаў, што яны могуць прымаць наркотыкі. 

Пра наркотыкі я з таго часу амаль не чуў да эпохі Галоснасці, а вось пра п'янства і таксікаманію мае школьныя таварышы былі добра дасведчаны, нават гулялі ў п'яніц ці ў жарт маглі прапанаваць:

-- Калі хочаш паглядзець свой любімы мульцік, панюхай клею!

Але пачатковая школа яшчэ не была тым месцам, дзе дзеці набіраліся залежнасцяў...

Нянавісці да іншых нацыянальнасцяў не развівалася ў школе, бо сацыялістычнае выхаванне азначала і інтэрнацыяналізм. Але часам заўважаў у сваіх мінскіх школьных таварышаў нейкую пагарду да украінскай мовы. Да беларускай мовы ставіліся нейтральна. На ёй былі некалькі прадметаў у школе, але ў паўсядзённым жыцці на ёй не размаўлялі ў нашай школе. А вось многія дарослыя ў нашым двары, паводле маіх назіранняў, з пагардай ставіліся да яўрэяў, цыган і псіхічнай хворых. Таксама не любілі багатых, але марылі такімі стаць.

У 1980-х мяне аднойчы бралі на выбары і некалькі разоў на мітынгі і дэманстрацыі, куды мае дзед і бацька павінны былі хадзіць як вайскоўцы. Нажаль, з гэтых падзеяў запомнілася толькі тое, як тата пажартаваў наконт спартсмена, які бегаў па стадыёне ля нашай школы, дзе быў выбарчы ўчастак: "Можа яму казаць дзе выбарчы ўчастак, бо ён яго знайсці не можа?". А з дэманстрацыі памятаю толькі як мы ішлі ад плошчы Леніна (цяпер Незалежнасці)  у бок плошчы Перамогі па праспекце. Ішлі моўчкі вечарам з натоўпам, дзе людзей было не вельмі шмат і яны большай часткай маўчалі, часам абменьваліся нейкімі нязначнымі рэплікамі, потым мы спусціліся ў метро. (Дарэчы, метро -- таксама дасягненне 80-х гг. для Беларусі, хоць пачалі яго будаваць у канцы 70-х).

Злева направа: мае дзед, бацька, маці і я на пл. Леніна ў Мінску 7 ліпеня 1984 г. Фота з архіва Піянзіных.

Напэўна, істотныя змяненні пачаліся з прыняццем палітыкі Галоснасці ў 1988 г. Палітыка "паскарэння", названая ўпершыню 8 красавіка 1986 г. "Перабудовай", сама сабой не прывяла да вялікіх змен у Савецкім саюзе. Менавіта магчымасць крытыкаваць уладу і казаць пра праблемы ў СССР прывяла да пад'ёму ідэй нацыянальнага адраджэння, узнікнення адной з галоўных будучых партый беларускіх нацыяналістаў Беларускага народнага фронту "Адраджэнне", больш вядомага як БНФ. Арганізацыя ўзнікла як нацыянальна-культурны рух і толькі ў 90-я ператварылася ў партыю, але ўжо ў 1988 адзначылася шэсцем у Курапаты, якое скончылася сутыкненнем з міліцыяй.

У паўсядзённым жыцці Галоснасць праяўлялася ў тым, што людзі сталі адкрыта крытыкаваць сталінскія рэпрэсіі і эканамічныя праблемы БССР. Таксама пачала актыўна з'яўляцца літаратура, якую раней можна было чытаць толькі ў самвыдаце: кнігі расійскіх манархістаў, кшталту Крэстоўскага, дэтэктывы Чэйза і Крысці, выданні Салжаніцына.


Кнігі выдадзеныя ў СССР у 1990 г.

27 ліпеня 1990 г. Вярхоўны савет БССР прыняў дэкларацыю аб дзяржаўным суверэнітэце. Іншымі словамі Канстытуцыя БССР і яе законы мелі перавагу над законамі СССР. Гэта быў першы крок да незалежнасці беларускай дзяржавы, і да сярэдзіны 90-х гэты дзень афіцыйна адзначаўся як дзень незалежнасці РБ.

Канец 80-х стаў часам з'яўлення серыялаў, прычым і самога слова "серыял". Прычым гэта былі фільмы, якія не супярэчылі савецкай цэнзуры. "Спрут" паказваў рост злачыннасці ў тагачаснай капіталістычнай Італіі, а "Рабыня Ізаура" прыгнёт рабоў у Бразіліі ХІХ ст. А між тым гэтыя фільмы паказвалі наяўнасць жыцця па-за межамі сацыялістычнага лагера не толькі з недахопамі, але і з перавагамі.

Культавыя серыялы 80-х "Рабыня Ізаура" і "Спрут". Фотакалаж з матэрыялаў, дасяжных у інтэрнэце.

Многім іншым гэты час запомніўся псіхатэрапеўтычнымі сеансамі Анатоля Кашпіроўскага, калі цэлыя сем'і сядзелі перад экранам і спрабавалі пазбавіцца ад сваіх хвароб праз такія сеансы. Некаторыя нават ставілі слоікі з вадой перад экранам, каб зарадзіць іх энергіяй Кашпіроўскага. Дзякуючы гэтаму псіхатэрапеўту ў народ пайшла фраза "даю ўстаноўку" і мноства непрыстойных анекдотаў на тэму фелацыі. Я і мае бацькі таксама глядзелі тыя сеансы, але слоікі не зараджалі.

Знешняе вылучэнне фанатаў пэўных музычных субкультур у СССР было і ў 60-70-я, але 80-я вылучыліся з'явай субкультуры металістаў. Яшчэ папулярнасць Цоя прывяла да ўзнікнення сцяны Цоя ў беларускай сталіцы. Справа была ў тым, што фанаты спевака пакідалі надпісы на сцяне вакол будоўлі Палаца Рэспублікі, калі ў 1990 г. Цой трагічна загінуў у аўтакатастрофе. Пазней гэтую сцяну, дакладней 2 бетонныя блокі, перанеслі ў Ляхаўскі сквер і захавалі як адметнасць.

Цікава, што менавіта ў 80-я былі напісаны 2 песні, якія не мелі палітычнага сэнсу, але сталі свайго кшталту гімнамі прыхільнікаў перамен ва ўладзе: "Делу время" і "Перемен".

Аварыя на Чарнобыльскай АЭС 26 красавіка 1986 г. змяніла жыццё многіх беларусаў назаўжды. Многія пацярпелі ад радыяцыйнага забруджання. Частку людзей перавезлі з зоны адсялення ў іншыя рэгіёны Беларусі. Каля 7 год таму  пісаў на гэту тэму вось што: 

"Мае ўласныя ўспаміны з гэтага часу амаль сцёрліся (мне было 7 год). Магу толькі сказаць, што са слоў майго дзеда ведаю, што хадзілі мы з мамай гуляць у той вечар (мы жылі ў Мінску). Пазней былі некаторыя праблемы у майго малодшага брата з шчытападобнай залозай, але акрамя Чарнобыля на яго здароўе маглі ўплываць зусім іншыя рэчы. Сустракаў я чарнобыльскіх перасяленцаў на вуліцы Славінскага недалёк ад месца, дзе жыву. Сустракаў былую медсястру, якая працавала з чарнобыльскімі дзецьмі ў Мінску і атрымала радыяцыю ад іх забруджанай вопраткі."
Фота ілюстратыўнае. Крыніца тут.

У гэты час у БССР пачаліся размовы пра экалагічныя праблемы. Не толькі катастрофа на ЧАЭС, але і экалагічна шкодная прамысловая вытворчасць, нерацыянальнае выкарыстанне прыродных рэсурсаў сталі прадметам размоў не толькі спецыялістаў, але і шырокага кола людзей. Магчыма, гэта быў пачатак тэндэнцыі выхавання ашчаднага стаўлення да навакольнага асяроддзя, а слова "экалогія" ў паўсядзённым жыцці стала сінонімам праблем з гэтым асяроддзем (насамрэч, гэта проста навука аб навакольным асяроддзі).

Канец 80-х прынёс у жыццё беларусаў і некалькі з'яў, якія звычайна асацыююцца з 90-мі:

Прыватная вышэйшая адукацыя. Як мінімум адна прыватная ВНУ была заснавана ў канцы 1990 г. Гэта Інстытут сучасных ведаў, які заснавалі як гаспадарча-разліковы.

Інстытут сучасных ведаў. Фота канца 2010-х гг.

Паліэтыленавыя пакеты. У мяне захаваўся адзін з 1990 г.

Электронныя гульні. Гэта міф, што дзеці ХХІ ст. пагалоўна "заліпаюць" ў гаджэтах, а дзеці 80-х пагалоўна гулялі на вуліцы. У 1984 г. з'явіліся культавыя савецкія гульні "Ну, пачакай" (таксама вядомая, як "Воўк ловіць яйкі" і "Воўк з яйкамі") і сусветна вядомы "Тэтрыс". Для гульняў існавала прылада "Электроніка". У "Ваўка" мне аднойчы даў пагуляць дваровы сябрук. Дарэчы, яго мама у той час неяк камусьці казала па тэлефоне: "Што могуць дзеці напісаць у сачыненні "Як я правёў лета"? Ляжалі на канапе, глядзелі тэлевізар!".

Каб давяршыць тэму плаўным пераходам да гульняў на вуліцы, скажу, што застаў у свой час гульню "Кіс-мяў", у якою гулялі старшыя хлопцы і дзяўчаты з нашага двара, адзін з якіх пазней пацвердзіў, што нешта такое прыпамінае. Тады такія гульні з дзяўчатамі мяне не цікавілі, а калі дзяўчаты пачалі мяне цікавіць, у "кіс-мяў" ужо наша пакаленне не гуляла. Цікава, што мае сыны ў 2010-х аднойчы гулялі яшчэ ў адну амаль зніклую гульню: "штандар". Нашу сям'ю з гэтай гульнёй пазнаёміля жанчына, дзяцінства якой прыйшлося на 70-я. Але гэта ўжо іншая гісторыя...

Таксама пра: 90-я, 2000-я, 2010-я.

Комментариев нет:

Отправить комментарий

Примечание. Отправлять комментарии могут только участники этого блога.

Избранное сообщение

Іван Шамякін. Першы генерал

 На прасторах сусветнай павуціны ёсць малавядомае апавяданне Івана Шамякіна "Першы генерал", якое варта прачытаць многім. Акрамя м...