Альтэрнатыўная гісторыя Расійскай імперыі, і дэмакратычнай Расіі. На ростанях 1917 года.

Перш за ўсё, я хацеў бы адзначыць некаторыя асаблівасці. Гэта даследаванне не адлюстроўвае якіх-небудзь палітычных памкненняў, таксама не з'яўляецца праяўленнем нейкай настальгіі аб мінулым. Таксама я не спрабую апісаць усе магчымыя варыянты развіцця Расіі, калі б у 1917 г. гісторыя пайшла б іншым шляхам.

Важнай часткай любога годнага даследавання мінулага, -- дапамагчы ацаніць страчаныя перавагі і пазбегнуць будучай ці патэнцыяльнай небяспекі. Таксама вынікамі альтэрнатыўнага гістарычнага аналізу можна выкарыстаць для змянення нейкіх дзеянняў у палітыцы, эканоміцы і інш., але я не стаўлю сваёй мэтай штосьці памяняць у сучаснай Расіі, ці Беларусі ці якой-небудзь яшчэ краіне. Гісторыя мае цэннасць незалежна ад таго наколькі з яе ўрокаў спрабуць навучыцца людзі.

У 1917 г. Расія двойчы стаяла на ростанях гісторыі. Лютаўская рэвалюцыя 1917 г. паклала канец Расійскай імперыі, а Кастрычніцкая рэвалюцыя – спробе стварыць дэмакратычную дзяржаву ў Расіі (я ўжываю тэрмін «рэвалюцыя» не ў якасці падтрымкі камуністычных ідэй, а ў сэнсе таго, што гэта падзея сапраўды змяніла сусветную гісторыю). Давайце падумаем, што магло здарыцца, калі б гэтыя дзве рэвалюцыі не адбыліся.

Расійская імперыя 1917-2015 гг.

Імператар Мікалай II аддае загад задушыць паўстанне ў Петраградзе (да 1914 г. Санкт-Пецярбург) і на працягу некалькіх дзён паўстанцы гінуць ў сутыкненнях з арміяй і паліцыяй або іх арыштоўваюць, некаторыя з іх пакараны смерцю ваеннымі судамі. Імперыя працягвае існаваць. Расія перамагае Германскую імперыю і яе саюзнікаў да сярэдзіны 1918 г. з той жа колькасцю загінуўшых, як і было на самой справе, і атрымоўвае тыя ж «бонусы», што і Вялікабрытанія і Францыя напрыклад да Расіі адыходзіць частка сучаснай Славакіі, населеная русінамі, а таксама частка Усходняй Прусіі і некаторыя землі Турцыі , Рэвалюцыі ў пераможаных краінах непазбежны, і там з'яўляюцца незалежныя Турцыя, Венгрыя, Аўстрыя, Югаславія, Чэхаславакія. Фінляндыя і Польшча працягваюць заставацца часткай імперыі. Расія становіцца членам Лігі Нацый, якая можа быць пазней ператворана ў ААН.

Эканоміка краіны пакутуе цяжкія часы пасля Першай сусветнай вайны, якая ўваходзіць у падручнікі пад назвамі «Другая айчынная» ці «Вялікая». Прамысловыя прадпрыемствы ідуць праз цяжкасці дэмілітарызацыі і канверсіі. Праводзіцца грашовая рэформа. Але неўзабаве лёгкія грошы ад экспарту нафты, пшаніцы і драўніны прыносяць некаторую палёгку. Праз некаторыя гады эканамічнае развіццё дасягае свайго даваеннага становішча. У той жа час большасць насельніцтва краіны жыве ў беднасці ў сельскіх раёнах. Дваранства паступова губляе свае зямельныя ўладанні і маёнткі. Але селянам не хапае зямлі і сельская гаспадарка застаецца не вельмі добра развітай. Многія людзі пераязджаюць у ЗША і Канаду і ўтвараюць там вялікія абшчыны. У той жа час насельніцтва Сібіры і сучаснага Казахстана расце за кошт усходнеславянскіх мігрантаў, якія фінансава падтрымліваюцца ўрадам. Расія каланізуе Манголію і некаторыя частках Кітая, каб перамясціць лішак насельніцтва на новыя землі. У 1970-х гг. насельніцтва Расійскай імперыі складае прыкладна 600 млн.

Іспанскі грып 1918 г. забівае каля 15 млн чалавек у Імперыі. У сельскіх раёнах, гэта спараджае беспарадкі. Некаторых урачоў забіваюць падчас такіх хваляванняў.

Вялікая дэпрэсія 1929 г. паражае эканоміку Імперыі. Гэта прыводзіць да збяднення новых мільёнаў людзей. Голад забівае тысячы, сяляне нападаюць на маёнткі багацеяў і адбываюцца новыя яўрэйскія пагромы.

Індустрыялізацыя ідзе павольней і займае многія дзясяцігоддзі. У 1960-х гг. краіна па-ранейшаму застаецца аграрнай. Большасць насельніцтва -- сяляне. Будаўніцтва чыгунак і інфраструктуры адбываецца вельмі павольна. Першае метро, хутчэй за ўсё, будзе пабудаваны ў Маскве ў 30-я гады пры ўдзеле замежных інжынераў.

Палітычная структура не зменіцца да смерці Мікалая II у, магчыма, ў 1930-я гг. Яго пераемнік Аляксей, які наўрад ці стане яшчэ адным Іванам Жахлівым, павінен правесці шэраг важных пераўтварэнняў пад пагрозай новых рэвалюцый: увесці канстытуцыю, роўныя правы для сялян, гараджан і дваран ў адносінах да выбараў у парламент і г.д. , аддзяліць Праваслаўную Царкву ад дзяржавы. Дваранства і духавенства пратэстуе, але пераважная большасць насельніцтва падтрымлівае гэтыя змены. Большасць апазіцыйных партый атрымаюць месцы у Думе, але некаторыя радыкалы з сацыялістычных рэвалюцыянераў і рускіх нацыяналістаў працягваюць ажыццяўляць час ад часу тэрарыстычныя акты супраць урадавых чыноўнікаў і грамадзянскага насельніцтва. Фінляндыя альбо стане незалежнай або становіцца чымсьці накшталт Канады для Вялікабрытаніі. Нацыянальныя аўтаноміі пачынаюць развівацца ў асноўным у разрэзе выкладання ў школах на мясцовых мовах і павелічэння колькасці нацыянальных прадстаўнікоў у мясцовых органах улады.

У Германіі паралельна з'яўляецца дыктатар, а-ля Гітлер (для краіны, якую паставілі на калені ўмовамі Версальскага мірнага пагаднення, ідэі рэваншызму робяцца вельмі папулярнымі). Ён здольны ўзяць пад кантроль дэмілітарызаваныя тэрыторыі Германіі і, верагодна, сфарміраваць альянс з Італіяй і супраць Вялікабрытаніі і Францыі. Яны дапамагаюць іспанскім фашыстам выйграць вайну супраць рэспубліканцаў, якія не атрымліваюць ніякай падтрымкі з боку Расіі. Італія часова нападае на Албанію і Грэцыю, але неўзабаве церпіць паражэнне. Акрамя таго, Германія і Італія могуць пачаць новую вайну супраць Францыі і Вялікабрытаніі і паспрабаваць заключыць мірны дагавор з Расіяй, што магчыма. У той жа час адбываецца вайна паміж Румыніяй і Венгрыяй за Трансільваніі. Мяркуючы па паводзінах венграў падчас Другой сусветнай вайны, хутчэй за ўсё, яны мелі крыху большы шанец выйграць вайну, чым румыны але, безумоўна, такая вайна магла б цягнуцца доўга. Такім чынам, гэтыя 2 краіны, а таксама Фінляндыя не сталі б саюзнікамі Германіі і Італіі. Германія можа выйграць вайну супраць краін Заходняй Еўропы, пры нейтралітэце Расіі ці ва ўмовах актыўнай патрымкі з боку Расійскай імперыі. Але пры гэтым, нямецкая армія не мае ні спецыялістаў падрыхтаваных ў савецкіх ваенных акадэміях, ні патокаў стратэгічна важных рэсурсаў у плане некаторых рэдкіх каляровых металаў з прамыслова развітага СССР, так што яе моц будзе зусім іншай. Германія не будзе здольна заваяваць Францыю і Бенілюкс. Увогуле, у 1950-х гг. краіны Еўропы, верагодна, стане больш дэмакратычным і, пачнуцца крокі да фарміравання Еўрапейскага саюза.

Злучаныя Штаты і Вялікабрытанія могуць стаць самымі магутнымі краінамі свету. Цалкам магчыма, што яны будуць мець нейкія вайны і канфлікты з Японіяй у 1930-40 гг. Руская армія можа мець некаторыя сутыкнення з японцамі ў Паўночным Кітаі і Манголіі. Яна будзе мець некаторую магчымасць перамагчы японцаў, калі выступіць ў саюзе з ЗША і Вялікабрытаніяй, таму што Расея 1930- гг. не будзе мець ваенны і прамысловы патэнцыял роўны савецкаму ў адпаведны перыяд. Паражэнне ў барацьбе з Японіяй за сферы уплыву Расія губляе некаторыя калоніі на Далёкім Усходзе, але Манголія застанецца калоніяй Расіі. Цалкам магчыма, што Злучаныя Штаты здолеюць распрацаваць атамную бомбу і скінуць яе на некаторыя японскія гарады. Вялікабрытанія, Францыя і Японія пачнуць развіваць сваю атамную збою неўзабавае пасля яе з'яўлення ў ЗША.

У 1960-х гг. многія калоніі па ўсім свеце атрымаюць незалежнасць. Сярод іх Польшча, Фінляндыя, Літва, Латвія і Эстонія. Будуць і спробы аддзяліцца ад імперыі сярод народаў Каўказа, у Беларусі, Украіне і ў Сярэдняй Азіі. Цалкам верагодна, што метраполіі створаць саюз, падобны Паўночнаатлантычнаму альянсу супраць новых незалежных краін, з удзелам Вялікабрытаніі, Францыі, Бельгіі, Нідэрландаў, Партугаліі, Японіі і Расіі. У той жа час ЗША спрабуюць "пасябраваць" з былымі калоніямі і іх адносіны з Вялікабрытаніяй стануць ад гэтага горш.

Працэсы ўрбанізацыі і індустрыялізацыі, хутчэй за ўсё, змяніць Расею да пачатку 1980-х гг. Сем'і расіян у гэты час аддаюць перавагу жыццю ў вялікіх гарадах і маюць толькі 1-2 дзяцей. З былых калоній і нацыянальных аўтаномій у гарады Расіі едуць мігранты, якія складаюцца з нерускіх эмігранаў і нашчадкаў рускіх перасяленцаў, якіх мясцовыя нацыяналісты прымусілі вярнуцца ў Расію. Канфлікт паміж рускімі і нярускімі нацыяналістамі становіцца ўсё больш відавочным і прыводзіць да пагромаў, тэрактаў і нават баёў па ўсёй Імперыі.

Цалкам магчыма, што малыя прадпрыемствы маюць значны сегмент ў расійскай эканоміцы 1980-х гадоў, але асноўная прыбытак ідзе ад экспарту драўніны, нафты, газу, і сельскагаспадарчай прадукцыі. Сельскагаспадарчая кааперацыя становіцца ўсё больш і больш папулярнай сярод сялян: яны будуць наймаць або купляць трактары і некаторае іншае абсталяванне абшчынамі ці кааператывамі. Лёгкая прамысловасць будзе лепш развіта, чым цяжкая. Цалкам натуральна, што некаторыя канцэсіі па распрацоўцы прыродных рэсурсаў набываюцца замежнымі кампаніямі, якія атрымліваюць ільвіную долю прыбытку ад іх эксплуатацыі. У многіх такіх выпадках здараецца подкуп дзяржаўных чыноўнікаў. Увогуле, бюракратыя і карупцыя застаюцца вялікімі праблемамі Імперыі.

У сярэдзіне 1990-х гадоў Расія сутыкаецца з перавагамі і недахопамі камп'ютэрных і інтэрнэт-тэхналогій. Усе хай-тэкаўскае абсталяванне будзе імпартным, але некаторыя праграмы могуць быць распрацаваны ў Расіі (як аўтсорсінг, так і арыгінальныя вырабы). З аднаго боку, электроннай камерцыя і электронная адукацыі прынясуць новыя грошы і створаць новыя працоўныя месцы. З другога боку, экстрэмісты і злачынцы розных відаў будуць выкарыстоўваць гэтыя новыя тэхналогіі для дасягнення сваіх мэтаў. Тэхнафобія і залежнасць ад электронных навінак будуць новымі праблемамі ў краіне. Цалкам магчыма, што сацыяльныя сеткі будуць выкарыстоўвацца нацыянальнымі сепаратыстамі каб арганізаваць масавыя акцыі пратэсту. Па прычыне эскалацыі тэрарызму і пратэстаў, а таксама этнічных канфліктаў Расія прадаставіць незалежнасць для большасці неславянскіх народаў, пераважна народаў, Каўказа і Сярэдняй Азіі і прыме меры, каб абмежаваць іміграцыю з гэтых новых незалежных краін.

Да 2015 года Расія можа ўступіць у ЕС, але застанецца для Еўропы пастаўшчыком прыродных рэсурсаў. Каб далучыцца да Саюза, краіна павінна будзе адмяніць смяротнае пакаранне (што не робіць ніякіх праблем, так як смяротнае пакаранне выкарыстоўвалася рэдка ўжо на працягу двух папярэдніх стагоддзяў), палепшыць сваю інфраструктуру і прадаставіць больш грамадзнскіх правоў расіянам. Карупцыя па-ранейшаму будзе праблемай, і расіяне, як рабочая сіла будзе масава ехаць ў Еўропу, (бо няма ніякіх строгіх межаў з ЕС і насельніцтва Расіі складае 700 або 800 млн). Цяжка сказаць, ці стане Расійская імперыя Расійскай федэрацыяй да 2015 г., але любы манарх, ці то з Раманавых, ці нейкай іншай дынастыі, будзе цараваць, але не кіраваць. Будзе нейкая рэлігійная і палітычная свабода, амаль ніякай цэнзуры, але вельмі слабы сярэдні клас (хоць мацней, чым у сучаснай Расіі).

Расійская Федэрацыя 1917-2015 гг.

Зараз давайце прадставім, што бальшавікі не ўзялі ўладу ў Расіі ў кастрычніку 1917 года Устаноўчы сход будзе вырашаць праблемы сацыяльнай няроўнасці, рэлігійнай і нацыянальнай дыскрымінацыі і неразвітай эканомікі. Краіна, хутчэй за ўсё, ператворыцца ў канфедэрацыю, накшалт сучаснай Садружнасці Незалежных Дзяржаў, таму што нацыянальны сепаратызм будзе пагражаць ўраду Расіі ўзброенным супрацўленнем. Цалкам магчыма, што Польшча будзе спрабаваць ўключыць ў свой склад тэрыторыі Беларусі і Украіны як новую Рэч Паспалітую і будзе змагацца з рускай арміяй і партызанскім рухам украінскіх нацыяналістаў. Турцыя паспрабуе ўварвацца ў Арменію і Азербайджан. Могуць быць канфлікты паміж рознымі кланамі ў Сярэдняй Азіі і на Каўказе.

Сяляне будуць граміць маёнткі дваран і іншых багацеяў па ўсёй краіне. Левыя радыкалы і рускія нацыяналісты і манархісты будзе працягваць тэрарыстычную барацьбу і праводзіць іншыя гвалтоўныя акцыі. Але грамадзянская вайна не адбудзецца. Сялянам будуць надаваць больш зямлі і большасць дваран атрымаеце некаторую кампенсацыю ад урада Расіі, за сваю зямлю, якую аддадуць сялянам.

У той жа час Расея будзе сярод пераможцаў Першай сусветнай вайны, але наўрад ці будзе карыстацца нейкімі перавагамі ад перамогі.

Расія, магчыма, стане рэспублікай. Яе эканоміка будзе будавацца на сельскай гаспадарцы, продажы ў Еўропу прыродных рэсурсаў і прадуктаў лёгкай прамысловасці.

Як правіла, ніякіх іншых адрозненняў ад імперыі можна прасачыць, калі ў Расіі не з'явіцца дыктатар. Таму я хацеў бы развіць некаторыя моманты, непазбежныя і для Імперыі, і Рэспублікі. Яшчэ адну рэч варта адзначыць: ніколі не міліцыя будзе пераназваная назад у паліцыю, бо гэтаб перакрэсліла дэмакратычныя дасягненні Лютаўскай рэвалюцыі.

Непазбежная будучыня Расіі 1917-2015 гг.

Абедзве Расіі ніколі не сталі б высокаразвітымі прамысловымі дзяржавамі. Не было б палёта Гагарына ў космас ці канкурэнцыі з ЗША за сусветнае лідарства. Насельніцтва будзе расці хутка да 1960 -х гг. і будзе прыкладна 500 млн ў 2015 г (калі тэрыторыя застаецца ў памеры сучаснай Расіі).

Сталіцай краіны будзе Петраград. Ён не будзе перайменаваны ў Пецярбург зноў.

Абедзве Расіі сутыкнуцца з сусветнымі тэндэнцыямі: бунт моладзі, незаконны абарот наркотыкаў, рух хіпі ў 1960-х гг.

Расіяне ўсё радзей і радзей будуць хадзіць у царкву. Многія цэрквы будуць закрыты з-за іх нерэнтабельнасцю і пераўтвораны ў гандлёвыя ці забаўляльныя цэнтры. Свабода рэлігіі прымусіць праваслаўную царкву дзейнічаць у канкурэнцыі з іншымі рэлігіямі. Можа быць, гэта прынясе такія змены, як рок-музыка на набажэнствах або пропаведзі на сучасных рускай і іншых мовах замест традыцыйных стараславянскай. Ці былі б дазволены аднаполыя шлюбы і прызначэнне святарамі гомасэксуалістаў дакладна сцвярджаць не буду, але такую магчымасць не выключаю, бо прыклад кансерватыўнай Вялікабрытаніі падцвярджае, што змены адбываюцца нечакана.

Барацьбіты за чыстае навакольнае асяроддзе з'явяцца ў Расіі, і яны будуць у апазіцыі да Нацыянальнай акадэміі навук, бо апошняя будзе звязана з прамысловымі «акуламі». Экатэрарысты будуць рабіць час ад часу напады на некаторыя навукова-даследчыя цэнтры і прамысловыя прадпрыемствы. Адначасова з'явяцца нацыянальныя прадукты, пазначаныя «не выпрабована на жывёлах».

Інтэрнэт і камп'ютарныя тэхналогіі будуць мець прыкладна той жа эфект на грамадства Расіі, як і ёсць цяпер. Абедзве краіны будуць пакутаваць ад міграцыі з былых членаў імперыі і канфліктаў паміж імі і рускімі нацыяналістамі. Магчыма, што ў некаторых расійскіх школах хуліганы будуць страляць настаўнікаў і аднакласнікаў і ў грамадстве будуць дэбаты ці варта абмежаваць свабодны продаж агнястрэльнай зброі.

У Расійскай імперыі і Расійскай Федэрацыі лічылася б «крутым» і модным сярод маладых людзей пратэставаць супраць чаго-нібудзь. Гэта будзе звязана з адсутнасцю практыкі масавых рэпрэсій ці калектыўнай адказнасці (звальненне начальства за ўчынкі падначаленых). Так Pussy Riot проста б аштрафавалі за скандал, які яны зрабілі ў царкве, але іх альбомы былі б больш папулярнымі сярод моднай моладзі. Цалкам магчыма, што праз сацыяльныя сеткі будуць распаўсюджваць заклікі, накшалт «шпурні яйка ў чыноўніка» ці «дай аплявуху міліцыянеру», ў адказ на што будуць выходзіць распараджэнні аб забароне наведваць публічныя месцы з яйкамі і разважанні аб магчымасці дазволіць супрацоўнікам міліцыі абараняцца ад аплявухі.

Карупцыя, сацыяльны кантраст і залежнасць ад экспарту прыродных рэсурсаў будзе заставацца вострымі праблемамі Расіі.

Не было б савецкіх абмежаванняў для развіцця культуры. Іван Бунін, Сяргей Ясенін, Уладзімір Маякоўскі, а таксама вядомы беларускі пісьменнік Янка Купала пісалі б тое, што яны сапраўды жадалі. Маякоўскі мог б зарабляць сабе на жыццё, напісаннем вершаванай рэкламы (як і было ў рэальным жыцці). Я думаю, што найбольш «сальныя» вершы Маякоўскага і Ясеніна выходзілі б у свет праз прыватныя друкарні. Паступова б знікла амаль уся цэнзура ў дачыненні да мастацтва. У той жа час не было б ніякай рэгулярнай зарплаты для прафесійных пісьменнікаў: яны б проста мелі нейкі працэнт ад выдання сваіх кніг.

Я бяруся казаць аб спорце і альтэрнатыўным развіцці кіно, бо я ведаю пра гэта вельмі мала. Ва ўсякім выпадку, буйныя краіны маюць большы выбар добрых спартсменаў і іншых таленавітых людзей, чым маленькія. Можа быць, пры падрыхтаванні Масквы да Алімпійскіх гульняў 1980 г. прыйшлося б накіраваць міліцэйскія (ці паліцэйскія) падраздзяленні з бронетранспарцёрамі ў трушчобы горада і весці баі з мясцовымі бандамі як у Рыа дэ Жанейра. Але я ўпэўнены, што такія поп-зоркі, як Ала Пугачова былі б такімі ж багатымі, як яны ў цяперашні час.

Звычай цалаваць заможнай даме руку стаў б такой жа рэдкасцю, як і на Захадзе, як і рангавыя звяртанні («Ваша выскароддзе» ці «Ваша светласць»). Пры гэтым у грамадстве, часцей б карысталіся зваротам «гаспадзін», чым гэта ёсць у сучаснай Расіі

Такія словы, як «ГУЛАГ», «КДБ», «савецкі» і «спадарожнік» ніколі не б не сталі міжнароднымі, не было б ніякіх расійскіх касмічных караблёў і маўзалея Леніна (ён б так памёр спакойна за межамі Расіі, у абодвух выпадках) камуністычны рух існаваў б у асноўным у рамках парламенцкіх партый і некаторых радыкальных тэрарыстычных груп. Другая сусветная вайна была б не такой крывавай. Расія б наўрадці стала ядзернай дзяржавай. Руская мова не стала б настолькі вядомай ва Ўсходняй Еўропе і эканоміка Расіі б у большай ступені кантралявалася пэўнымі міжнароднымі карпарацыямі (у асноўным у плане нафтаздабываючай галіны). Ці было б усё гэта лепш для Расіі і свету? Я не гатовы адказаць на гэта пытанне. У кожнай дарогі ёсць свае плюсы і мінусы.

Мінск, 2012-2015 гг.