Лацінка ўсё?

 2023 год стаў годам барацьбы з беларускай лацініцай на тапонімах. У мінулым годзе выйшла пастанова аб адмове выкарыстання гістарычнай лацінкі ў надпісанні вуліц, станцый метро і іншых геаграфічных аб'ектаў, якой карысталіся з 2000 г. Пастанова не толькі замацавала статус кво, калі большасць арганізацыя вырашала сама як пісаць сваю назву і адрас на сайтах на замежных мовах: перакладам з рускай (беларускай), транслітарацыяй (або транскрыпцыяй) з рускай ці з беларускай (што спараджала мноства вырыянтаў напісання), але і прывяла да доўгай працы па замене надпісаў на вуліцах Мінска.

Такой лацінкай пазначалі прыпынкі ў 2022 г. для чужаземцаў на табло аўтобуса 921 (які, дарэчы, больш не ходзіць у Мінску з гэтага года).

Так па стане на 2022 г. быў пазначаны дом 88 па пр. Незалежнасці. Гэта быў рэдкі выпадак, калі пазначалі ў трох варыянтах: на беларускай кірыліцай і лацінкай і на рускай. Часам яшчэ можна сустрэць дамы, пазначаныя па-беларуску кірыліцай і лацінкай, але звычайна адрас на шыльдзе пазначаюць толькі на рускай ці беларускай мове кірыліцай.

Тлумачэнне правілаў карыстання лацінкай паводле стандартаў 2000 г. у адной з устаноў Мінска па стане на лета 2022 г.

У 2022 г. актывісты рускага свету сталі рэгулярна ставіць пытанне перад чыноўнікамі аб неабходнасці адмяніць выкарыстанне лацінкі і замяніць іх выкарыстаннем толькі рускай і беларускай моў.

Пост з ТГ-канала В. Бондаравай

Пост з ТГ-канала Д. Белякова

Пост УКантакце Т. Сідаровіч аб сустрэчы з чыноўнікамі 13.09.2022, дзе яна і яе аднадумцы падымалі пытанне адмены выкарытання лацінкі і прызнанне Курапатаў месцам гітлераўскіх, а не сталінскіх рэпрэсій. Сідаровіч скардзілася, што артыкул у "Вячэрнім Мінску" перадаў яе словы са скажэннямі.

Крыху пазней скаргі на лацінку дайшлі да кіраўніцтва краіны, і ў красавіку 2023 г. былі распрацаваны новыя правілы перадачы лацінкай беларускай тапанімікі на манер, якім карыстаюцца ў Расіі і ў пашпартах Беларусі: адсутнасць дыякрытычных знакаў і прывязка да транскрыпцыі англійскай мовы пры перадачы гукаў "ч" "ш" "ц" (ch, sh, ts адпаведна) з магчымасцю выбару перадаваць слова з рускай ці беларускай мовы (раней толькі з беларускай). Таксама тапаніміка на станцыях метро і прыпынках наземнага транспарта павінна перадавацца толькі на нацыянальных мовах без лацінкі і перакладаў на англійскую ўвогуле. У верасні таго ж года кіраўнік Адміністрацыі прэзідэнта РБ Сергеенка патлумачыў, што неабыякавыя грамадзяне "ў лацінізацыі беларускай мовы ўбачылі навязванне заходніх ліберальных каштоўнасцяў і культурных традыцый".

У чэрвені  2023 г. пачалі здымаць лацінку з афармлення прыпынкаў грамадскага транспарту.

Замена выглядае вось так. Ліпень 2023 г.

Паступова гэты лёс напаткаў усе мінскія наземныя прыпынкі стылізаваныя пад лацінку

Было 29.05.2023...

Цяпер. (Здымак 11.11.2023)

У канцы верасня 2023 г. пачалі мяняць шыльды мінскага метро з указаннем станцый. Цяпер як за савецкім часам усё толькі на рускай і беларускай мовах.

Познім вечарам 10 лістапада 2023 г. лацінцы ў метро зрабілі "ноч доўгіх нажоў"...

... усе астатнія надпісы лацінкай былі заменены надпісамі на рускай і беларускай.

Цікава, што некаторыя надпісы да знішчэння лацінкі і надпісаў на англійскай патрапілі на фота для майго блога па розных прычынах. 10 год пісаніны далі магчымасць бачыць жыццё ў дынаміцы :)

Чыгуначная станцыя "Лошыца" ў 2015 г...

...і ў лістападзе 2023 г. Верагодна ўнізе дададуць надпіс рускай мовай

Паказальнік напрамкаў на станцыі метро "Усход" ў 2014 г. (на фота мае паметкі з тлумачэннямі, дасяжнымі тут)

І так гэта выглядае з 11.11.2023.

Трэба зазначыць, што беларускую лацінку яшчэ можна сустрэць на некаторых дарожных знаках і шыльдах з адрасамі мінскіх дамоў. Мяркую, што барацьба па замене шыльдак з лацінкай не скончыцца ў 2023 г.

Мае 3 грашы

Паколькі я некалькі год распрацоўваў тэму выкарыстання лацінкі ў розных мовах свету (аб гэтым гл. тэг "Лацінка" унізе паведамлення), магу зрабіць некалькі заўваг. 

Ідэя аб тым, што лацінка прывязвае Беларусь да Польшчы не мае ніякіх грунтоўных падстаў, бо і дыякрытычныя сімвалы там пераважна чэшскія, і сувязь адной краіны з другой не можа быць толькі праз алфавіт. Беларусь і Польшча не маюць такіх моцных палітычных, эканамічных, культурных і рэлігійных сувязяў, каб праз алфавіт адна краіна праглянула другую.

Беларуская лацінка не была ідэальным выйсцем перадачы вулічных надпісаў для наведвальнікаў з-за мяжы, але замена яе на рускія надпісы не вырашае праблемы. Нават калі б Беларусь увайшла ў склад Расіі 6 абласцямі з поўнай ліквідацыяй нават нейкіх элементаў аўтаномнасці, усё роўна Мінск маглі б наведваць госці, якія не ведаюць ні рускую, ні беларускую і для якіх гэтыя надпісы будуць як асірыйскі клінапіс. Расія дублюе частку сваіх дарожных знакаў і тапонімаў англійскай мовай, але калі напісаць замест Čyhunačnaja vulica (Чыгуначная вуліца) Zheleznodorozhnaya street ці Railway street, то не будзе значна лягчэй госцю з-за мяжы, бо не ўсе замежнікі валодаюць англійскай. Акрамя таго, не асабліва лагічна шукаць магчымасць адарвацца ад польскага і чэшскага ўплыву, каб павялічыць англа-амерыканскі.

Надпісы на дарогах Расіі. Фота з інтэрнэту.

З другога боку, я б не бачыў у гэтай вайне з лацінкай нейкай адметнай перамогі тых беларусаў, якія мараць зрабіць яе часткай Расіі і якім непрыемна практычна ўсё, што мае дачыненне да беларускай мовы, культуры і гісторыі. Чалавек, які валодае беларускай мовай, па-ранейшаму можа чытаць творы ХІХ-ХХ ст., напісаныя беларускай лацінкай, дарэчы, больш падобнай на польскую, чым паводле стандарта 2000 г. Беларуская мова пакуль не знікла з вулічных надпісаў. І прынятыя заканадаўча змяненні выглядаюць як нейкая ўступка ўлады грамадзянам у пытанні, якое для ўлады не мае прынцыповай значнасці. Час пакажа як будуць развівацца падзеі і як будуць вырашацца пытанні тапанімікі ў далейшым.

***

Пазней тэндэнцыя прывяла да адмовы ад надпісаў па-англійску на чыгуначным вакзале. Праз час я пачуў на вуліцы размову двух юнакоў на гэту тэму:

- Они (мат) сняли английские надписи, потому что они боялись, что они прочитают английскую "Пэ" как "Рэ"

- Да, (мат)!

Калі не пазначана інакш, фота зроблены А. Берастоўскім