Перш за ўсё, вандроўкай гэты праект можна назваць умоўна, бо жыву я побач і магу абыйсці гэты раён меньш чым за адну гадзіну. Але ўсё ж гэта можна аднесці да катэгорыі вандровак.
Навошта лезці ў такое мінулае?
"-- Где цыган, там обман
-- Фашист -- значит примитивист
-- Я -- фашист"
(Из настенной переписки радикалов в полукилометре от строительства комплекса "Маяк")
У 2013 г. комплекс будынкаў "Маяк Мінска" быў аб'яўлены найлепшым шматфункцыянальным комплексам Усходняй Еўропы. Але ў 1940-60-я гг. на ўсходняй частцы гэтага комплекса былі пахаванні нямецкіх салдат і афіцераў.
1 - Могілкі салдат Вермахта (чырвоныя і чорныя контуры) (межы на падставе ўспамінаў майго дзеда),
2 - "Маяк Мінска" (раён будаўніцтва абведзены жоўтай рысай),
3 - Лесапарк,
4 - Дом Міласэрнасці, бізнес-центр і філіял БДПУ (зялёны контур).
Для многіх жыхароў Беларусі салдаты гітлераўскай арміі былі, і ёсць не больш чым праклятыя фашысты. Таму я стаўлю сябе ў далікатнае становішча: калі пісаць пра могілкі зниклай вёскі Ўручча - справа больш-меньш удзячная, то пісаць аб тым як знішчылі "фашысцкія" моглікі там дзе хутка будзе стаяць новы бізнес-цэнтр - значыць выклікаць непаразуменне і абурэнне. Але калі вы лічыце, што ўсе немцы, якія служылі ў гітлераўскім войске, былі фашыстамі, то падумайце вось над чым: германская армія камплектавалася мабілізацыяй, пад канец вайны сталі прызываць нават падлеткаў і старых, у армію шлі і тыя, хто любіў Гітлера, і тыя, хто яго не любіў, і тыя, хто рабаваў мясцовае насельніцтва, і тыя, хто раздаваў беларускім дзецям шакаладкі. Выбар у немца быў чыста тэарэтычны: тых, хто адмаўляўся служыць, каралі смерцю праз расстрэл ці гільяціну (менавіта такі лёс напаткаў больш за сто маладых нямецкіх Сведкаў Іеговы, перакананні якіх не дазваляюць ім служыць у арміі). Таму няма сэнсу паліваць брудам усіх салдат Гітлера.
З аднаго боку нічога зрабіць ужо немагчыма, бо апаганьванне могілак гітлераўскіх вайскоўцаў пачалося пасля іх адступлення ў 1944 г. і скончылася поўнай ліквідацыяй у 1960-х гг. Цяпер будаўніцтва "Маяка" не з'яўляецца ў поўным сэнсе вандалізмам, бо могілкі былі знішчаны задоўга да таго як гэта будаўніцтва з'явілася ў праекце. Таксама зямля больш патрэбна жывым, чым памерлым. Але для кагосьці гэтыя забітыя салдаты былі бацькамі, сынамі, братамі і сябрамі. Не ўсе яны забівалі і рабавалі мірнае насельніцтва, хтосьці нават увогуле не забіваў людзей. Нават і косткі і памяць аб тых, хто рабіў ваенныя злачынствы, нельга знішчаць як смецце, бо той, хто гэта робіць сам робіцца нацыстам: яны лічылі славянаў недачалавекам, а таптаць нагамі чалавечыя косткі - значыць таксама лічыць гэтых людзей недачалавекамі. Не ведаю, што сапраўды сёння можна зрабіць, але думаю, што пісаць і ведаць аб гэтых знішчаных могілках варта і трэба. Магчыма ў будучым калі свядомыя людзі будуць знаходзіць новыя косці на тэрыторыі "Маяка" іх будуць перадаваць нейкім арганізаваным чынам у пасольства ФРГ для далейшай ідэнтыфікацыі і перазахавання ў Германіі. Дарэчы той факт, што некаторыя нашчадкі салдат, якія біліся з гітлераўцамі з мэтай выкараніць фашызм як з'яву, і тых, хто знішчаў нямецкія вайсковыя могілкі, лічаць сябе фашыстамі, пішуць аб гэтым на сценах горада і ў Інтэрнеце, яскрава сведчыць аб немагчымасці нянавісцю і вандалізмам перамагчы нянавісць і вандалізм.
Што ўжо і без мяне вядома.
Блогер, які здымаў гэты раён вясной, здолеў заўважыць вынікі працы "чорных капацеляў", у тым ліку адну чалавечую костку. (Немецкое кладбище времён Второй мировой войны в Минске.//Портал: Могілкі Беларусі-Кладбища Беларуси). Некаторыя даследчыкі лічаць, што на гэтых могілках за 1941-1944 гг. былі пахаваны больш за тысячу гітлераўскіх вайскоўцаў. (Город мертвых в городе живых. //Портал: Старый и новый Минск). Больш нічога ў Інтэрнеце і кнігах я не знайшоў.
Успаміны майго дзеда.
Мой дзед, Дзмітрый Сямёнавіч Піянзін, у снежні 1945 г. быў праездам у Мінску у складзе камісіі па расследаванню гітлераўскіх злачынстваў (яго ўзялі па камсамольскай лініі па прычыне добрага валодання нямецкай мовай). Мэта гэтай камісіі была збіраць дакументы гітлераўскіх карных службаў. Калі яны поездам прыехалі ў Мінск ім прапанавалі прайсці па гораду і паглядзець на вынікі дзейнасці акупантаў. Яны прайшлі пешшу ўздоўж сучаснага праспекта Незалежнасці ад тэрыторыі плошчы Леніна да сучасных Маскоўскіх (Усходніх) могілак. Дзед узгадаў, што бачыў як палонныя немцы штосьці будавалі ў раёне парка Чалюскінцаў (тады гэта была ўскраіна горада). Паводле яго ўспамінаў, ад лесу (сённяшні лесапарк паміж метро "Барысаўскі тракт" і "Маяком") на некалькі дзясяткаў метраў у шырыню і прыкладна на кіламетр у даўжыню цягнуліся магілы нямецкіх вайскоўцаў. На магілах стаялі драўляныя крыжы, на якіх былі начэплены салдацкія каскі. Многія крыжы былі зрублены, бо з зямлі тырчалі толькі кароткія калочкі. Каскі з такіх крыжоў валяліся на зямлі. Ніякіх прызнакаў таго, што хтосьці капаўся ў магілах не было бачна. Дарэчы тэрыторыя цяпер элітных Маскоўскіх могілак тады была не агароджана і пахаванні там былі не савецкія, а праваслаўныя (з крыжамі). А нямецкіх афіцэрскіх могілак у раёне метро "Акадэмія навук" Д.С. Піянзін не заўважыў.
У канцы 1960-х гг. мой дзед ізноў быў у гэтым раёне па сваіх вайсковых справах (ён займаўся арганізацыяй курсаў і навучаннем афіцэраў розных савецкіх сілавых структур). На месцы нямецкіх могілак ужо было аўсянае поле. У канцы 1969 г. ён атрымаў кватэру у новапабудаваным прэстыжным мікрараёне Усход і нярэдка хадзіў збіраць рамонкі на гэта поле. На працягу 1970-80-х гг. ён падчас такіх "паходаў" знаходзіў на паверні поля чалавечыя косці. Ізноў ніякіх слядоў таго, што хтосьці капаў зямлю на гэтым полі ён не заўважыў.
Мае ўспаміны.
Я даволі смутна памятаю як мы з дзедам гуляючы на аўсяным полі бачылі нейкія косці (штосьці такое было, але ў маёй памяці адны ўрыўкі, хоць само поле і прагулкі з дзедам памятаю добра). Але больш дакладна памятаю як у 1987 ці 1988 г. ад метро Усход у бок Маскоўскага накірунку клалі ў зямлю нейкія трубы. Памятаю як гэтыя трубы ляжалі ў бетонных канаўках на глыбіні каля метра і вакол былі раскіданы да самога лесу чалавечыя косці. Я гуляў з некалькімі такімі касцямі. На адну выпадкова наступіў, калі ішоў у лес і яна (нейкі пазванок ці што) стукнула мяне па шчыкалатке па прынцыпу грабель. Мая маці падцвердзіла, што ў гэты час многія людзі знаходзілі чалавечыя косці на месцы правядзення зямляных работ.
Звычайна бацькі вучаць дзяцей не курыць, не маніць, не лаяцца матам, шанаваць дарослых. А гуляць з чалавечымі касцямі ў нармальнай сям'і не забараняюць, бо звычайна яны не валяюцца на дарозе. Таму ад сваёй бабулі я атрымаў маральнае павучэнне толькі пасля такіх гульняў, калі меў неасцярожнасць паведаміць дома, што я бачыў і што рабіў. Гэта адна з прычын, акрамя сваей любові да гісторыі, якая пабуджае мяне пісаць гэтыя радкі: я маю некаторы маральны абавязак перад сваякамі тых немцаў, да глумлення над рэшткамі якіх я маю некаторае дачыненне.
Від на "Маяк" з боку мікрараёна Усход
Магчыма тут стаяў нацысцкі манумент
Тут маглі быць магілы гітлераўскіх ваенных. Апошнія 2 здымкі рабіў мой сын Данііл.
Праз шчыліну ў плоце.
Зямля з катлавана
Цераз плот будоўлі.
Тут маглі быць магілы...
Яшчэ раз цераз плот.
Магчымае месца былых могілак ля шашы.
Уваход забаронены, фатасесія -- не.
Гэты будынак па словах, Д. С. Піянзіна стаіць на месты салдацкіх магіл.
З боку вуліцы Скарыны ля Дома Міласэрнасці. Хутчэй за ўсё -- гэта не "капацелі".
Дарога на месцы могілак.
Цераз плот яшчэ адной забудовы. Паўднёвы усход ад Дома Міласэрнасці і "Маяка".
Від на будаўнічую дарогу, Дом Міласэрнасці мяжуе з будоўляй "Маяка". На гэтай тэрыторыі былі магілы салдат Вермахта.
Дарога і пабытоўкі будаўнікоў на месцы былых могілак.
У гэтай траве калісьці стаялі крыжы з каскамі.
Навошта лезці ў такое мінулае?
"-- Где цыган, там обман
-- Фашист -- значит примитивист
-- Я -- фашист"
(Из настенной переписки радикалов в полукилометре от строительства комплекса "Маяк")
У 2013 г. комплекс будынкаў "Маяк Мінска" быў аб'яўлены найлепшым шматфункцыянальным комплексам Усходняй Еўропы. Але ў 1940-60-я гг. на ўсходняй частцы гэтага комплекса былі пахаванні нямецкіх салдат і афіцераў.
2 - "Маяк Мінска" (раён будаўніцтва абведзены жоўтай рысай),
3 - Лесапарк,
4 - Дом Міласэрнасці, бізнес-центр і філіял БДПУ (зялёны контур).
Для многіх жыхароў Беларусі салдаты гітлераўскай арміі былі, і ёсць не больш чым праклятыя фашысты. Таму я стаўлю сябе ў далікатнае становішча: калі пісаць пра могілкі зниклай вёскі Ўручча - справа больш-меньш удзячная, то пісаць аб тым як знішчылі "фашысцкія" моглікі там дзе хутка будзе стаяць новы бізнес-цэнтр - значыць выклікаць непаразуменне і абурэнне. Але калі вы лічыце, што ўсе немцы, якія служылі ў гітлераўскім войске, былі фашыстамі, то падумайце вось над чым: германская армія камплектавалася мабілізацыяй, пад канец вайны сталі прызываць нават падлеткаў і старых, у армію шлі і тыя, хто любіў Гітлера, і тыя, хто яго не любіў, і тыя, хто рабаваў мясцовае насельніцтва, і тыя, хто раздаваў беларускім дзецям шакаладкі. Выбар у немца быў чыста тэарэтычны: тых, хто адмаўляўся служыць, каралі смерцю праз расстрэл ці гільяціну (менавіта такі лёс напаткаў больш за сто маладых нямецкіх Сведкаў Іеговы, перакананні якіх не дазваляюць ім служыць у арміі). Таму няма сэнсу паліваць брудам усіх салдат Гітлера.
З аднаго боку нічога зрабіць ужо немагчыма, бо апаганьванне могілак гітлераўскіх вайскоўцаў пачалося пасля іх адступлення ў 1944 г. і скончылася поўнай ліквідацыяй у 1960-х гг. Цяпер будаўніцтва "Маяка" не з'яўляецца ў поўным сэнсе вандалізмам, бо могілкі былі знішчаны задоўга да таго як гэта будаўніцтва з'явілася ў праекце. Таксама зямля больш патрэбна жывым, чым памерлым. Але для кагосьці гэтыя забітыя салдаты былі бацькамі, сынамі, братамі і сябрамі. Не ўсе яны забівалі і рабавалі мірнае насельніцтва, хтосьці нават увогуле не забіваў людзей. Нават і косткі і памяць аб тых, хто рабіў ваенныя злачынствы, нельга знішчаць як смецце, бо той, хто гэта робіць сам робіцца нацыстам: яны лічылі славянаў недачалавекам, а таптаць нагамі чалавечыя косткі - значыць таксама лічыць гэтых людзей недачалавекамі. Не ведаю, што сапраўды сёння можна зрабіць, але думаю, што пісаць і ведаць аб гэтых знішчаных могілках варта і трэба. Магчыма ў будучым калі свядомыя людзі будуць знаходзіць новыя косці на тэрыторыі "Маяка" іх будуць перадаваць нейкім арганізаваным чынам у пасольства ФРГ для далейшай ідэнтыфікацыі і перазахавання ў Германіі. Дарэчы той факт, што некаторыя нашчадкі салдат, якія біліся з гітлераўцамі з мэтай выкараніць фашызм як з'яву, і тых, хто знішчаў нямецкія вайсковыя могілкі, лічаць сябе фашыстамі, пішуць аб гэтым на сценах горада і ў Інтэрнеце, яскрава сведчыць аб немагчымасці нянавісцю і вандалізмам перамагчы нянавісць і вандалізм.
Што ўжо і без мяне вядома.
Блогер, які здымаў гэты раён вясной, здолеў заўважыць вынікі працы "чорных капацеляў", у тым ліку адну чалавечую костку. (Немецкое кладбище времён Второй мировой войны в Минске.//Портал: Могілкі Беларусі-Кладбища Беларуси). Некаторыя даследчыкі лічаць, што на гэтых могілках за 1941-1944 гг. былі пахаваны больш за тысячу гітлераўскіх вайскоўцаў. (Город мертвых в городе живых. //Портал: Старый и новый Минск). Больш нічога ў Інтэрнеце і кнігах я не знайшоў.
Мой дзед, Дзмітрый Сямёнавіч Піянзін, у снежні 1945 г. быў праездам у Мінску у складзе камісіі па расследаванню гітлераўскіх злачынстваў (яго ўзялі па камсамольскай лініі па прычыне добрага валодання нямецкай мовай). Мэта гэтай камісіі была збіраць дакументы гітлераўскіх карных службаў. Калі яны поездам прыехалі ў Мінск ім прапанавалі прайсці па гораду і паглядзець на вынікі дзейнасці акупантаў. Яны прайшлі пешшу ўздоўж сучаснага праспекта Незалежнасці ад тэрыторыі плошчы Леніна да сучасных Маскоўскіх (Усходніх) могілак. Дзед узгадаў, што бачыў як палонныя немцы штосьці будавалі ў раёне парка Чалюскінцаў (тады гэта была ўскраіна горада). Паводле яго ўспамінаў, ад лесу (сённяшні лесапарк паміж метро "Барысаўскі тракт" і "Маяком") на некалькі дзясяткаў метраў у шырыню і прыкладна на кіламетр у даўжыню цягнуліся магілы нямецкіх вайскоўцаў. На магілах стаялі драўляныя крыжы, на якіх былі начэплены салдацкія каскі. Многія крыжы былі зрублены, бо з зямлі тырчалі толькі кароткія калочкі. Каскі з такіх крыжоў валяліся на зямлі. Ніякіх прызнакаў таго, што хтосьці капаўся ў магілах не было бачна. Дарэчы тэрыторыя цяпер элітных Маскоўскіх могілак тады была не агароджана і пахаванні там былі не савецкія, а праваслаўныя (з крыжамі). А нямецкіх афіцэрскіх могілак у раёне метро "Акадэмія навук" Д.С. Піянзін не заўважыў.
У канцы 1960-х гг. мой дзед ізноў быў у гэтым раёне па сваіх вайсковых справах (ён займаўся арганізацыяй курсаў і навучаннем афіцэраў розных савецкіх сілавых структур). На месцы нямецкіх могілак ужо было аўсянае поле. У канцы 1969 г. ён атрымаў кватэру у новапабудаваным прэстыжным мікрараёне Усход і нярэдка хадзіў збіраць рамонкі на гэта поле. На працягу 1970-80-х гг. ён падчас такіх "паходаў" знаходзіў на паверні поля чалавечыя косці. Ізноў ніякіх слядоў таго, што хтосьці капаў зямлю на гэтым полі ён не заўважыў.
Мае ўспаміны.
Я даволі смутна памятаю як мы з дзедам гуляючы на аўсяным полі бачылі нейкія косці (штосьці такое было, але ў маёй памяці адны ўрыўкі, хоць само поле і прагулкі з дзедам памятаю добра). Але больш дакладна памятаю як у 1987 ці 1988 г. ад метро Усход у бок Маскоўскага накірунку клалі ў зямлю нейкія трубы. Памятаю як гэтыя трубы ляжалі ў бетонных канаўках на глыбіні каля метра і вакол былі раскіданы да самога лесу чалавечыя косці. Я гуляў з некалькімі такімі касцямі. На адну выпадкова наступіў, калі ішоў у лес і яна (нейкі пазванок ці што) стукнула мяне па шчыкалатке па прынцыпу грабель. Мая маці падцвердзіла, што ў гэты час многія людзі знаходзілі чалавечыя косці на месцы правядзення зямляных работ.
Звычайна бацькі вучаць дзяцей не курыць, не маніць, не лаяцца матам, шанаваць дарослых. А гуляць з чалавечымі касцямі ў нармальнай сям'і не забараняюць, бо звычайна яны не валяюцца на дарозе. Таму ад сваёй бабулі я атрымаў маральнае павучэнне толькі пасля такіх гульняў, калі меў неасцярожнасць паведаміць дома, што я бачыў і што рабіў. Гэта адна з прычын, акрамя сваей любові да гісторыі, якая пабуджае мяне пісаць гэтыя радкі: я маю некаторы маральны абавязак перад сваякамі тых немцаў, да глумлення над рэшткамі якіх я маю некаторае дачыненне.
Фотасесія.
Калі мы з маім старэйшым сынам абыходзілі раён будаўніцтва на працягу некалькіх дзён, нашы вочы і наш фотаапарат не заўважылі ніякіх слядоў ці то магіл, ці то "капацеляў". Тым не меньш, гэта фотасесія дапаможа ўявіць сучасны выгляд знішчаных нямецкіх вайсковых могілак.
Яшчэ раз па зямлі з катлавана.
Мае сціплыя вывады.
Наўрадці пры будаўніцтве "Маяка" ці Дома міласэрнасці знаходзілі чалавечыя косці: гэта хутка бы патрапіла ў Інтэрнэт. Таксама размова з будаўніком метрапалітэна падцвердзіла маю гіпотэзу, што ўсе косці выкапалі падчас зямляных работ у 80-х і, калі ў 2000-х гг. капалі метро ў бок Уручча, знайшлі толькі маманта. Значыць яшчэ ў 60-х падчас знішчэння могілак павінны былі выкапаць і вывезці значную колькасць касцей з магіл. Гэта таксама тлмачыць, чаму ў 70-я косці знаходзілі на паверхні поля: плуг трактара, які араў поле, мог выкідываць застаўшыяся косткі, якія ўжо былі перамешаны з зямлёй і знаходзіліся ў дасягальнасці плуга. Хутчэй за ўсё знішчалі могілкі армія ці міліцыя. Косці і іншыя рэчы маглі перезахаваць у іншым месцы ці ўтылізіраваць іншым чынам (агонь, падмурак асфальту і г.д.)
Недаробленае.
Няма сэнсу адмаўляць, што ў канцы гэтага паста хутчэй трэба паставіць пытальнік, а не кропку. Але такі пост, як і многія іншыя, я напісаў, каб выклікаць цікаўнасць шырокай аўдыторыі чытачоў да няпростых момантаў гісторыі. Магчыма хтосьці ведае адказ на пытанні, якія я падняў лепш за мяне бо валодае больш надзейнай інфармацыяй, але пакуль не лічыць яе важнай. Можа гэты пост разварушыць яго ці яе...
Як бачым катастрафічна не хапае трох рэчаў: 1)дадатковых успамінаў відавочцаў гэтых могілак (і відавочцаў іх знішчэння), 2) фатаздымкаў могілак і 3) дакументаў (савецкіх і нямецкіх), якія маюць дачыненне да гэтага. Самае цяжкае з гэтага - знайсці дакументы, бо ў Беларусі ў архіве проста так у дакументах палазіць не дадуць, а дазвол на гэта атрымаць справа цяжкая. Нялегкай справай з'яўляецца і пошук нямецкіх дакументаў. Але дакументы і фатаграфіі могуць быць у апублікаваных кнігах такіх тыпаў: гісторыя Мінска і яго наваколля, гісторыя Айчыннай вайны, мемуарная літаратура 40-60-х. Знайсці і пабудзіць распавесці пра мінулае сведкаў-відавочцаў -- таксама справа нялегкая. Яня ўскладняецца тым, што многія з тых, хто бачылі тыя могілкі: памёрлі, не звярталі на іх увагі, калі бачылі, і цяпер амаль нічога не памятаюць, баяцца ўлезці ў якую-небудзь патэнцыяльную праблему (раптам гэта нейкі правакатар ці "капацель" пытаецца пра могілкі "праклятых фашыстаў"?). Адно магу сказаць дакладна: ў Інтэрнеце гэта інфармацыя не распрацавана і калі хто зацікавіцца гэтай тэмай больш легкіх шляхоў шукаць не давядзецца...
Ліпень-жнівень 2013 г.
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Примечание. Отправлять комментарии могут только участники этого блога.