Аднойчы гумарыст М. Задорнаў у сваім выступленні казаў, што Беларусь -- гэта вялікі партызанскі край, маючы на ўвазе звонкавую кансервацыю савецкай улады ў краіне. Паколькі Задорнаў не вучоны (хоць і працуе ў амплуа "пад вучонага"), а толькі артыст, і галоўная мэта, да якой ён імкнецца ў сваіх выступленнях, -- забаўляць публіку, пакінем яго выказванне як жарт і не будзем аспрэчваць менавіта яго словы.
Але многія сур'ёзна лічаць Беларусь ацалеўшым аазісам савецкай мінуўшчыны. На першы погляд так і ёсць.
Званок у дзвер. Я ведаю, што гэта міліцыя: суседка памерла пры нявызначаных абставінах. Адчыняю. На парозе следчы. Вітаю госця:
-- Прывітанне, пан міліцыянер.
-- Таварыш міліцыянер. Прывітанне, -- усміхнуўся следчы.
"Таварыш міліцыянер", "таварыш прэзідэнт" (так звычайна звяртаюцца да прэзідэнта краіны яго падначаленныя), сцяг і герб з сацыялістычнай сімволікай, святкаванне Першамая і дня Кастрычніцкай рэвалюцыі, назвы вуліц у гонар савецкіх герояў, помніку Леніну на галоўных плошчах гарадоў... Госцю краіны можа здавацца, што патрапіў у СССР. Але падабенства з савецкім ладам больш звонкавае і знікаючае.
Савецкая стабільнасць, калі трымалі на балансе нерэнтабельныя заводы, буйную армію і такую ж колькасць чыноўнікаў і функцыянераў з незразумелымі абавязкамі, трымалася пераважна на нафтадоларах. У Беларусі няма такіх рэсурсаў, акрамя драўніны і калійнай солі, на якіх не разгуляешся. І абвал эканомікі пачатку 90-х прывеў да бархатнай рэстаўрацыі 1995-6 гг., калі знешне адрадзіліся многія сацыялістычныя атрыбуты, але эканоміку паднімаюць не сцягам, а эфектыўнай арганізацыяй кіравання, якая прымушае кожнага працаваць на агульны дабрабыт. А гэта -- задача найцяжэйшая. Таксама паўтаруся, як і пісаў раней -- не быў СССР краінай з сацыялістычнай эканомікай: быў жорсткі дзяржаўны капіталізм, багатыя і бедныя, адсутнасць кантролю ўлады народам, адмова права на перамяшканне для калгаснікаў, адмова права на забастоўку рабочым. Таксама існавалі і іншыя элементы капіталізма: прыватны бізнес (часам падпольны, часам легальны), падпольныя казіно, бардэлі, гандаль наркотыкамі... Тое ж самае ёсць і ў сацыялістычным Кітаі (дзе адукацыя і медабслугованне платныя, а пенсіі плацяць толькі некаторым шчасліўцам).
І вось я стаў сведкам, як у Беларусі паступова будуюць жорсткі капіталізм з сацыялістычнымі атрыбутамі. Вось некалькі прызнакаў таго, што робіцца ўсё больш капіталістычнай.
Як перакладчык, я часта маю справу з рознымі дагаворамі і спецыфікацыямі і бачу як "раскруціўся не па дзіцячы" беларускі прыватны сектар эканомікі. Бізнес -- даволі жорсткая штука, дзе пануе эгаізм, і індывідуальны, і калектыўны. Гэта бачна па таму, на якіх умовах дамаўляюцца людзі паміж сабой па кантрактах.
Можна ўбачыць і знешнія прызнакі таго як будуецца капіталізм: горад Мінск пакрываецца хайтекаўскімі небаскробамі, а на дарогах амаль не сустрэнеш савецкія машыны -- адны іншамаркі (для параўнання: Крым -- гэта царства савецкага аўтамабіля). У гандлі склаліся свае невялічкія карпарацыі: "Гіппа", "Суседзі", "Рублёўскі", "Еўраопт" адкрываюць усё новыя крамы ў Мінску і іншых гарадах Беларусі, а пры гэтым знікаюць некаторыя нерэнтабельныя дзяржаўныя і прыватныя крамы. Некаторыя кампаніі займаюцца адразу некалькімі відамі дзейнасці. Так "Ладэ" -- гэта не толькі сетка медцэнтраў, а яшчэ і турфірма.
Многія мае суайчыннікі думаюць, што капіталізму ў Беларусі няма, а калі ён прыйдзе, жыццё наладзіцца. (Гэта нагадвае словы адной дзяўчыны свайму жаніху: "Калі я нарэшце выйду за цябе, ў мяне ні аб чым не будзе балець галава"). Але як чалавек, які круціцца сярод бізнесменаў, не згаджуся. Часам капіталізм азначае адносіны "начальнік-дурань", калі прадаўцы м-на "Суседзі", напрыклад, мусяць раздаваць патрыятычныя ленты на дзень Перамогі ўсім пакупнікам ці апранаць "дзедмарозаўскія" шапкі перад Новым годам (я пытаўся, і ведаю, што гэта не было абсалютна дабраахвотным). Капіталізм можа азначаць высокія планкі для супрацоўнікаў, калі, каб не згубіць сваё месца, чалавек мусіць рэгулярна працаваць звышурочна, альбо выконваць абавязкі, якія не ўваходзяць у яго кампетэнцыю (нярэдка толькі за права не згубіць работу). Бясспрэчна, капіталізм, з аднаго боку, дае больш магчымасцяў для чалавека, чым савецкая планавая эканоміка. Але з другога гэта і магчымасць увядзення татальнага кантролю над работнікамі, якія будуць павінны праводзіць спецыяльнымі карткамі па турнікету, каб выйсці пакурыць альбо з'есці яблык на вуліцу (і гэты час будзе вылічаны з зарплаты, як на Захадзе). Работнікаў могуць прымушаць працаваць амаль бясплатна звышурочна ці браць крэдыт ад кампаніі. Нядаўна ў суботу мусіў дзяжурыць на кафедры ў дзень завочніка разам з некалькімі калегамі і пакуль яны (ў асноўным немаладыя кабеты) размаўлялі за жыццё, я амаль не адрываючыся ад камп'ютара перакладаў бясконцыя балансы і спецыфікацыі на англійскую мову. А што рабіць, калі здача праекта тэрміновая? Гэта і ёсць капіталізм.
У апошнія гады заўважаю тэндэнцыю паступовага пераходу да суцэльнага платнага медабслугоўвання і платнай адукацыі. Адзін з маіх вучняў у 2008 г., калі я працаваў настаўнікам англійскай у гімназіі, падзяліўся сваёй спрэчкай з класнай падчас нейкай выхаваўчай планёркі па правам чалавека.
-- Правы чалавека -- гэта тое, што мы не маем у школе, -- казаў ён.
-- Няпраўда, вы маеце права на бясплатную адукацыю, -- адказала яго класная.
У адказ ён проста пералічыў паборы на падручнікі, харчаванне, рамонт класа і г.д. І настаўніца не мела што адказаць на гэта.
Паколькі мае дзеці яшчэ не школьнікі, магу дадаць толькі, што аплата харчавання ў дзіцячым садзіку даволі кусачая, ратуе мой бюджэт тое, што ходзім туды рэдка, бо часта хварэем падчас паходаў у сад. Апошні раз плаціў, здаецца, 270 тыс.руб/мес. (+370 тыс падатак за права займацца перакладамі і каля 700 тыс за тэлефанію, камуналку і інтэрнет) -- атрымоўваецца больш за 100 дол., што "няслаба" для нашай сям'і.
Таксама медыцынскае абслугоўванне не абыходзіцца нам бясплатна. І справа не толькі ў тым, што трэба плаціць за лекі, а і ў тым, што некаторыя дыягнастычныя і лячэбныя працэдуры альбо даступны толькі за грошы (ці бясплатна толькі для вельмі абмежаванага кола пацыентаў), альбо бясплатны аналаг значна саступае ў надзейнасці і якасці платнаму.
Ёсць і зрухі ў плане павышэння пенсіённага ўзросту і абмежавання магчымасці атрымоўваць пенсію для некаторых грамадзян. І гэта не здзек дзяржавы над падаткаплацельшчыкамі, а спроба знайсці выйсце з дылемы: як у эканамічна небагатай краіне пракарміць вялікую армію ільготнікаў і пенсіянераў і пры гэтым не стварыць рэвалюцыйную сітуацыю.
І, нарэшце, хачу паказаць некалькі псеўдасацыялістычных атрыбутаў сучаснай Беларусі.
Міліцыя. Дарэмна такую назву барацьбітоў з крыміналам разглядаюць як сацыялістычную. Міліцыя, як аналаг паліцыі (а не народнае апаўчэнне), ўзнікла 4 сакавіка 1917 г., калі Часовы ўрад Расіі пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі распусціў паліцыю, як царскі карны апарат, і ўтварыў замест яе міліцыю -- як структуру абароны інтарэсаў народа. Праўда, як і ў сучаснай Расіі, гэта была толькі смена цэклікаў: кадры засталіся тымі ж. Бальшавікі-камуністы тут не пры чым. У беларускай літаратуры нават ёсць нагоды пра барацьбу міліцыі Часовага ўрада з бальшавікамі (Іван Шамякін. "Першы генерал"). Таксама ў ГДР і некаторых іншых сацыялістычных краінах паліцыю не пераназывалі ў міліцыю (ў ГДР яна называлася "народнай паліцыяй"). Такім чынам, захаванне міліцыі замест паліцыі можа быць свайго кшалту данінай павагі да дэмакратычных каштоўнасцяў Лютаўскай рэвалюцыі (хоць, думаю, так глыбока над гэтым мала хто разважаў, многія назвы накшалт "міліцыі", "Саветаў" і "КДБ" хутчэй захаваліся нязменнымі па прычыне кансерватыўнай ментальнасці беларусаў).
Бюракратыя. Як перакладчык, які працуе з дакументамі, скажу: ў Еўропе спецыфікацый, стандартаў і справаздач, якія падчас моцна тармазяць развіццё эканомікі пэўных кампаній і цэлых краін, таксама хапае. Проста беларуская бюракратыя мае больш савецкую афарбоўку і тэрміналогію. Але і тут пачынаюць "касіць" пад Захад. Напрыклад, увядзенне тэрмінаў накшалт "сістэма менеджмента якасці". Як бы ні было, беларуская бюракратыя хутчэй нацыянальная, чым савецкая.
Боязь канфліктаў з начальствам, уладай і даносаў. Ухваленне публічна таго, што потым лаецца тымі ж людзьмі ў вузкім коле сяброў. Гэта спадчына не толькі савецкай мінуўшчыны, -- хоць пакаленне савецкіх людзей (а я таксама нарадзіўся ў СССР) робіць тут моцны ўнёсак -- але і традыцый часоў Расійскай імперыі. Пра гэта я, дарэчы, пісаў спецыялізаваны артыкул. Стасунак "вось прыедзе барын", якім нярэдка беларусы перакладаюць вырашэнне сваіх праблем на дзяржаву, мае больш глыбокая карані, чым толькі савецкае мінулае. Таксама класавая няроўнасць і карупцыя чыноўнікаў часоў Расійскай імперыі спарадзілі нежаданне ахвяр начальственна-чыноўнічых злоўжыванняў змагацца за свае правы ў рамках законаў ("да Бога высока, да цара далёка"). Цікава пры гэтым, што некаторыя сацыяльна-эканамічныя выступленні сучасных беларусаў мелі поспех дзякуючы таму, што яны звярталіся да прэзідэнта краіны, як да гаранта абароны народных інтарэсаў ад свавольства чыноўнікаў (аналагічная практыка часоў царскай Расіі -- паспяховыя эканамічныя забастоўкі руху палкоўніка Зубатава ў пачатку ХХ ст).
Самацэнзура (індывідуальная і калектыўная). Ізноў тое, што многія ў Беларусі пазбягаюць абмяркоўваць пэўныя тэмы і праблемы (неабавязкова палітычныя) -- гэта не толькі рудымент савецкага жыцця. Хто ўважліва чытаў рускую класічную літаратуру (напрыклад, Чэхава), мог заўважыць б як баяліся розныя дробныя чыноўнікі ці служачыя казаць штосьці, за што іх маглі пазбавіць пасады ("я чалавек сямейны, служачы"). І заходняя паліткарэктнасць -- гэта таксама цэнзура і самацэнзура. Аднойчы на факультэце міжнародных адносін БДУ невялікі курс лекцый чытаў адзін амерыканскі прафесар, імя і прозвішча якога я не памятаю. Я быў яго памочнікам і перакладчыкам. І пасля першай лекцыі, дзе ён нешта між іншым узгадаў пра аборты, ён вінавата перапытаўся ў мяне, калі мы засталіся адны:
-- Was it OK that I spoke about abortions? You know, do students feel OK when they are told about sex? (Гэта нічога, што я рапявядаў пра аборты? Студэнты нармальна ставяцца, калі ім распавядаюць пра сэкс?)
-- Don't worry, they love it. (Не турбуйцеся, яны любяць такія тэмы) -- адказаў я
Усмешка прафесара была не толькі рэакцыяй на далікатную тэму, але і ўсмешкай палёгкі. Не хачу быць амерыканскім прафесарам пасля гэтага.
Хутчэй за ўсё сацыялістычныя святы і іншая савецкая атрыбутыка, якая падабаецца і прэздэнту і многім жыхарам Беларусі працягне быць асаблівасцю краіны яшчэ некаторы час невядомай працягласці. Але ад такіх савецкіх трэндаў, як фінансавая падтрымка нерэнтабельных прадпрыемстваў і дзяржаўных навучальных устаноў і ўстаноў медабслугоўвання ідзе ціхі, але няспынны адыход.
Таксама па тэме:
Уплыў Расійскай імперыі на светапогляд і мысленне жыхароў былога СССР
Чарга, як за айфонам
Смак банана
Бюракратычная Беларусь
Рукі даяркі
Але многія сур'ёзна лічаць Беларусь ацалеўшым аазісам савецкай мінуўшчыны. На першы погляд так і ёсць.
Званок у дзвер. Я ведаю, што гэта міліцыя: суседка памерла пры нявызначаных абставінах. Адчыняю. На парозе следчы. Вітаю госця:
-- Прывітанне, пан міліцыянер.
-- Таварыш міліцыянер. Прывітанне, -- усміхнуўся следчы.
"Таварыш міліцыянер", "таварыш прэзідэнт" (так звычайна звяртаюцца да прэзідэнта краіны яго падначаленныя), сцяг і герб з сацыялістычнай сімволікай, святкаванне Першамая і дня Кастрычніцкай рэвалюцыі, назвы вуліц у гонар савецкіх герояў, помніку Леніну на галоўных плошчах гарадоў... Госцю краіны можа здавацца, што патрапіў у СССР. Але падабенства з савецкім ладам больш звонкавае і знікаючае.
Савецкая стабільнасць, калі трымалі на балансе нерэнтабельныя заводы, буйную армію і такую ж колькасць чыноўнікаў і функцыянераў з незразумелымі абавязкамі, трымалася пераважна на нафтадоларах. У Беларусі няма такіх рэсурсаў, акрамя драўніны і калійнай солі, на якіх не разгуляешся. І абвал эканомікі пачатку 90-х прывеў да бархатнай рэстаўрацыі 1995-6 гг., калі знешне адрадзіліся многія сацыялістычныя атрыбуты, але эканоміку паднімаюць не сцягам, а эфектыўнай арганізацыяй кіравання, якая прымушае кожнага працаваць на агульны дабрабыт. А гэта -- задача найцяжэйшая. Таксама паўтаруся, як і пісаў раней -- не быў СССР краінай з сацыялістычнай эканомікай: быў жорсткі дзяржаўны капіталізм, багатыя і бедныя, адсутнасць кантролю ўлады народам, адмова права на перамяшканне для калгаснікаў, адмова права на забастоўку рабочым. Таксама існавалі і іншыя элементы капіталізма: прыватны бізнес (часам падпольны, часам легальны), падпольныя казіно, бардэлі, гандаль наркотыкамі... Тое ж самае ёсць і ў сацыялістычным Кітаі (дзе адукацыя і медабслугованне платныя, а пенсіі плацяць толькі некаторым шчасліўцам).
І вось я стаў сведкам, як у Беларусі паступова будуюць жорсткі капіталізм з сацыялістычнымі атрыбутамі. Вось некалькі прызнакаў таго, што робіцца ўсё больш капіталістычнай.
Як перакладчык, я часта маю справу з рознымі дагаворамі і спецыфікацыямі і бачу як "раскруціўся не па дзіцячы" беларускі прыватны сектар эканомікі. Бізнес -- даволі жорсткая штука, дзе пануе эгаізм, і індывідуальны, і калектыўны. Гэта бачна па таму, на якіх умовах дамаўляюцца людзі паміж сабой па кантрактах.
Можна ўбачыць і знешнія прызнакі таго як будуецца капіталізм: горад Мінск пакрываецца хайтекаўскімі небаскробамі, а на дарогах амаль не сустрэнеш савецкія машыны -- адны іншамаркі (для параўнання: Крым -- гэта царства савецкага аўтамабіля). У гандлі склаліся свае невялічкія карпарацыі: "Гіппа", "Суседзі", "Рублёўскі", "Еўраопт" адкрываюць усё новыя крамы ў Мінску і іншых гарадах Беларусі, а пры гэтым знікаюць некаторыя нерэнтабельныя дзяржаўныя і прыватныя крамы. Некаторыя кампаніі займаюцца адразу некалькімі відамі дзейнасці. Так "Ладэ" -- гэта не толькі сетка медцэнтраў, а яшчэ і турфірма.
Многія мае суайчыннікі думаюць, што капіталізму ў Беларусі няма, а калі ён прыйдзе, жыццё наладзіцца. (Гэта нагадвае словы адной дзяўчыны свайму жаніху: "Калі я нарэшце выйду за цябе, ў мяне ні аб чым не будзе балець галава"). Але як чалавек, які круціцца сярод бізнесменаў, не згаджуся. Часам капіталізм азначае адносіны "начальнік-дурань", калі прадаўцы м-на "Суседзі", напрыклад, мусяць раздаваць патрыятычныя ленты на дзень Перамогі ўсім пакупнікам ці апранаць "дзедмарозаўскія" шапкі перад Новым годам (я пытаўся, і ведаю, што гэта не было абсалютна дабраахвотным). Капіталізм можа азначаць высокія планкі для супрацоўнікаў, калі, каб не згубіць сваё месца, чалавек мусіць рэгулярна працаваць звышурочна, альбо выконваць абавязкі, якія не ўваходзяць у яго кампетэнцыю (нярэдка толькі за права не згубіць работу). Бясспрэчна, капіталізм, з аднаго боку, дае больш магчымасцяў для чалавека, чым савецкая планавая эканоміка. Але з другога гэта і магчымасць увядзення татальнага кантролю над работнікамі, якія будуць павінны праводзіць спецыяльнымі карткамі па турнікету, каб выйсці пакурыць альбо з'есці яблык на вуліцу (і гэты час будзе вылічаны з зарплаты, як на Захадзе). Работнікаў могуць прымушаць працаваць амаль бясплатна звышурочна ці браць крэдыт ад кампаніі. Нядаўна ў суботу мусіў дзяжурыць на кафедры ў дзень завочніка разам з некалькімі калегамі і пакуль яны (ў асноўным немаладыя кабеты) размаўлялі за жыццё, я амаль не адрываючыся ад камп'ютара перакладаў бясконцыя балансы і спецыфікацыі на англійскую мову. А што рабіць, калі здача праекта тэрміновая? Гэта і ёсць капіталізм.
У апошнія гады заўважаю тэндэнцыю паступовага пераходу да суцэльнага платнага медабслугоўвання і платнай адукацыі. Адзін з маіх вучняў у 2008 г., калі я працаваў настаўнікам англійскай у гімназіі, падзяліўся сваёй спрэчкай з класнай падчас нейкай выхаваўчай планёркі па правам чалавека.
-- Правы чалавека -- гэта тое, што мы не маем у школе, -- казаў ён.
-- Няпраўда, вы маеце права на бясплатную адукацыю, -- адказала яго класная.
У адказ ён проста пералічыў паборы на падручнікі, харчаванне, рамонт класа і г.д. І настаўніца не мела што адказаць на гэта.
Паколькі мае дзеці яшчэ не школьнікі, магу дадаць толькі, што аплата харчавання ў дзіцячым садзіку даволі кусачая, ратуе мой бюджэт тое, што ходзім туды рэдка, бо часта хварэем падчас паходаў у сад. Апошні раз плаціў, здаецца, 270 тыс.руб/мес. (+370 тыс падатак за права займацца перакладамі і каля 700 тыс за тэлефанію, камуналку і інтэрнет) -- атрымоўваецца больш за 100 дол., што "няслаба" для нашай сям'і.
Таксама медыцынскае абслугоўванне не абыходзіцца нам бясплатна. І справа не толькі ў тым, што трэба плаціць за лекі, а і ў тым, што некаторыя дыягнастычныя і лячэбныя працэдуры альбо даступны толькі за грошы (ці бясплатна толькі для вельмі абмежаванага кола пацыентаў), альбо бясплатны аналаг значна саступае ў надзейнасці і якасці платнаму.
Ёсць і зрухі ў плане павышэння пенсіённага ўзросту і абмежавання магчымасці атрымоўваць пенсію для некаторых грамадзян. І гэта не здзек дзяржавы над падаткаплацельшчыкамі, а спроба знайсці выйсце з дылемы: як у эканамічна небагатай краіне пракарміць вялікую армію ільготнікаў і пенсіянераў і пры гэтым не стварыць рэвалюцыйную сітуацыю.
І, нарэшце, хачу паказаць некалькі псеўдасацыялістычных атрыбутаў сучаснай Беларусі.
Міліцыя. Дарэмна такую назву барацьбітоў з крыміналам разглядаюць як сацыялістычную. Міліцыя, як аналаг паліцыі (а не народнае апаўчэнне), ўзнікла 4 сакавіка 1917 г., калі Часовы ўрад Расіі пасля перамогі Лютаўскай рэвалюцыі распусціў паліцыю, як царскі карны апарат, і ўтварыў замест яе міліцыю -- як структуру абароны інтарэсаў народа. Праўда, як і ў сучаснай Расіі, гэта была толькі смена цэклікаў: кадры засталіся тымі ж. Бальшавікі-камуністы тут не пры чым. У беларускай літаратуры нават ёсць нагоды пра барацьбу міліцыі Часовага ўрада з бальшавікамі (Іван Шамякін. "Першы генерал"). Таксама ў ГДР і некаторых іншых сацыялістычных краінах паліцыю не пераназывалі ў міліцыю (ў ГДР яна называлася "народнай паліцыяй"). Такім чынам, захаванне міліцыі замест паліцыі можа быць свайго кшалту данінай павагі да дэмакратычных каштоўнасцяў Лютаўскай рэвалюцыі (хоць, думаю, так глыбока над гэтым мала хто разважаў, многія назвы накшалт "міліцыі", "Саветаў" і "КДБ" хутчэй захаваліся нязменнымі па прычыне кансерватыўнай ментальнасці беларусаў).
Бюракратыя. Як перакладчык, які працуе з дакументамі, скажу: ў Еўропе спецыфікацый, стандартаў і справаздач, якія падчас моцна тармазяць развіццё эканомікі пэўных кампаній і цэлых краін, таксама хапае. Проста беларуская бюракратыя мае больш савецкую афарбоўку і тэрміналогію. Але і тут пачынаюць "касіць" пад Захад. Напрыклад, увядзенне тэрмінаў накшалт "сістэма менеджмента якасці". Як бы ні было, беларуская бюракратыя хутчэй нацыянальная, чым савецкая.
Боязь канфліктаў з начальствам, уладай і даносаў. Ухваленне публічна таго, што потым лаецца тымі ж людзьмі ў вузкім коле сяброў. Гэта спадчына не толькі савецкай мінуўшчыны, -- хоць пакаленне савецкіх людзей (а я таксама нарадзіўся ў СССР) робіць тут моцны ўнёсак -- але і традыцый часоў Расійскай імперыі. Пра гэта я, дарэчы, пісаў спецыялізаваны артыкул. Стасунак "вось прыедзе барын", якім нярэдка беларусы перакладаюць вырашэнне сваіх праблем на дзяржаву, мае больш глыбокая карані, чым толькі савецкае мінулае. Таксама класавая няроўнасць і карупцыя чыноўнікаў часоў Расійскай імперыі спарадзілі нежаданне ахвяр начальственна-чыноўнічых злоўжыванняў змагацца за свае правы ў рамках законаў ("да Бога высока, да цара далёка"). Цікава пры гэтым, што некаторыя сацыяльна-эканамічныя выступленні сучасных беларусаў мелі поспех дзякуючы таму, што яны звярталіся да прэзідэнта краіны, як да гаранта абароны народных інтарэсаў ад свавольства чыноўнікаў (аналагічная практыка часоў царскай Расіі -- паспяховыя эканамічныя забастоўкі руху палкоўніка Зубатава ў пачатку ХХ ст).
Самацэнзура (індывідуальная і калектыўная). Ізноў тое, што многія ў Беларусі пазбягаюць абмяркоўваць пэўныя тэмы і праблемы (неабавязкова палітычныя) -- гэта не толькі рудымент савецкага жыцця. Хто ўважліва чытаў рускую класічную літаратуру (напрыклад, Чэхава), мог заўважыць б як баяліся розныя дробныя чыноўнікі ці служачыя казаць штосьці, за што іх маглі пазбавіць пасады ("я чалавек сямейны, служачы"). І заходняя паліткарэктнасць -- гэта таксама цэнзура і самацэнзура. Аднойчы на факультэце міжнародных адносін БДУ невялікі курс лекцый чытаў адзін амерыканскі прафесар, імя і прозвішча якога я не памятаю. Я быў яго памочнікам і перакладчыкам. І пасля першай лекцыі, дзе ён нешта між іншым узгадаў пра аборты, ён вінавата перапытаўся ў мяне, калі мы засталіся адны:
-- Was it OK that I spoke about abortions? You know, do students feel OK when they are told about sex? (Гэта нічога, што я рапявядаў пра аборты? Студэнты нармальна ставяцца, калі ім распавядаюць пра сэкс?)
-- Don't worry, they love it. (Не турбуйцеся, яны любяць такія тэмы) -- адказаў я
Усмешка прафесара была не толькі рэакцыяй на далікатную тэму, але і ўсмешкай палёгкі. Не хачу быць амерыканскім прафесарам пасля гэтага.
Хутчэй за ўсё сацыялістычныя святы і іншая савецкая атрыбутыка, якая падабаецца і прэздэнту і многім жыхарам Беларусі працягне быць асаблівасцю краіны яшчэ некаторы час невядомай працягласці. Але ад такіх савецкіх трэндаў, як фінансавая падтрымка нерэнтабельных прадпрыемстваў і дзяржаўных навучальных устаноў і ўстаноў медабслугоўвання ідзе ціхі, але няспынны адыход.
Таксама па тэме:
Уплыў Расійскай імперыі на светапогляд і мысленне жыхароў былога СССР
Чарга, як за айфонам
Смак банана
Бюракратычная Беларусь
Рукі даяркі
Комментариев нет:
Отправить комментарий
Примечание. Отправлять комментарии могут только участники этого блога.