30.07.2025

Из библиотеки Лилии Тыновской. Часть 1

 Лилия Тыновская была инженером (или еще каким-то техническим сотрудником) завода "Горизонт" в Минске и вела скромную жизнь на улице Кнорина в белорусской столице. "По совместительству" она была библиофилом и поэтессой. Собрала неплохую личную библиотеку и не просто ради наполнения полок: определенные нюансы в книгах говорят о том, что она их читала. Также писала "в стол" и для родственников и знакомых стихи на русском языке.  

Мы не были знакомы и, думаю, едва ли где-то встречались. Однако, после ее смерти, наступившей, вероятнее всего, в начале этого года, я случайно узнал, что ее родная сестра раздает библиотеку покойной. Мы состыковались с сестрой Лилии, и я в несколько приемов вывез на машине ее книги и записи. В основном, книги были детективно-приключенческого жанра. Часть была посвящена кулинарии, что было определенно еще одним хобби Л. Тыновской. Были книги о поэзии, которые она читала, а в одной даже составила оглавление. И, наконец, было несколько книг, связанных с производством "Горизонта".

Многое из библиотеки ушло на буккроссинг. Но некоторые книги неплохо отражают дух времени позднего СССР, и содержат интересные для историков детали. Поэтому с них и начну.

Книги из библиотеки Л. Тыновской

Советские памфлеты и детективы

«Не смеяться, не плакать, не проклинать, а понимать». Спиноза

Подборка памфлетов Леонида Прокши "Призраки и президенты" (Мн: Беларусь, 1988).

В предисловии автор обозначил, что книга посвящена критике белорусских буржуазных националистов, которых он презрительно называет "белбурнацами". Поскольку националистом в СССР было быть проблематично, автор воюет с белорусской эмиграцией, особенно в первом памфлете "Блуждающие души". Язык этого памфлета оставляет сильное впечатление, что его писали в 2020-х гг. белорусские журналисты А. Муковозчик, Г. Азаренок и Л. Гладкая. Образ эмигрантов там карикатурен: жадины, трусы, пьяницы, развратники, постоянно грызутся между собой, никому не нужны, кроме западных империалистов, да и те в них разочарованы, хотят вернуться в Беларусь, чтобы установить свою власть и угнетать трудящихся... Слова белорусского языка "здрада" (предательство) и "змагар" (борец) используются как саркастические штампы.

Прошелся Л. Прокша и по флагу, которым пользовалась белорусская эмиграция и который в 2020-х гг. даже русскоязычные белорусы называют белорусской аббревиатурой: БЧБ. В книге он "очень грязный и замусоленный", но мое внимание привлекло, что вообще о нем упоминалось в советском памфлете

В конце "Блуждающих душ" тонкий намёк в стиле современных госСМИ РБ: ползите на коленях домой, беглые, вы за рубежом никому не нужны.

Меня не удивили тезисы позднесоветского памфлета с карикатурным расчеловечиванием врагов СССР, меня немного удивило, что памфлет изначально написан на белорусском языке и потом уже переведен автором на русский. Иными словами, Прокша не был ненавистником белорусского языка и культуры, которых, хватало в позднем БССР, да в современной Беларуси они не редкость. Он был просоветским белорусским писателем, который спорил с буржуазными оппонентами в допустимом советской цензурой стиле. В определенном смысле книга "Призраки и президенты" была для читателя БССР возможностью узнать о деятелях Белорусской Народной Республики и белорусской эмиграции вообще.

Тема белорусского национализма довольно болезненна для обсуждения. Но книга неплохо отражает не только дух времени написания этого поста, но и мысли части белорусов 1980-х гг. Как бы кто ни относился сегодня к белорусской националистической эмиграции, но она успешно пережила СССР, а мечты по крайней мере некоторых белорусов о независимом белорусском государстве воплотились в жизнь...

Этот детективный сборник - единственная обнаруженная мной книга на белорусском языке в личной библиотеке Тыновской. (Чужы ў доме. Нарысы. Мн.: Беларусь. 1990). Все остальные книги  были исключительно на русском.

Самый первый рассказ "Октябрь, весна" (Герман Круглоў. Кастрычнік, вясна) написан на основе минских архивных материалов. Как следует из эпиграфа, "главные герои действуют под своими настоящими фамилиями". А используемые в нем "стихотворения написаны белорусскими милиционерами в начале (тысяча девятьсот) двадцатых годов".

В рассказе определенно речь идет о борьбе красноармейских частей особого назначения (ЧОН) с отрядами слуцких повстанцев. Для многих белорусов, выросших в 1990-2010-х гг., Слуцкое восстание 1920 г. выглядит как противостояние двух армий, но по факту это была большей частью серия партизанских вылазок с нейтральной зоны на границе БССР и Польши в районе Слуцка (об этом я упоминал тут). Разумеется, что в глазах советской милиции, эти партизаны-повстанцы выглядели бандитами. Соответственно, рассказ идет о тем как милиционеры из ЧОНа ведут боевые действия против банд, разоряющих белорусские деревни, и один из них Василий Шустов, который по сюжету произведения пишет стихи, погибает от пули главаря банды Смольского, но банду последнего удается найти и обезвредить. Позднее упоминается, что погиб в бою и начальник Шустова Кореневский.



Как я уже упомянул, на сс. 6, 10, 11 и 43 стихи на русском языке были написаны милиционерами БССР более чем 100 лет назад и извлечены из архивов в конце 1980-х гг. Если описание повстанцев и их сообщников, как обыкновенных бандитов (без единого намека на восстание), вызывает во мне здоровый скепсис, то как раз стихотворения - это извлеченные из глубин осколки прошлого.

Следующая книга, которая привлекла мое внимание: сборник публицистических очерков Владимира Бегуна "Свое и чужое" (Мн.: Юнацтва, 1987)

В принципе, этот журналист был известен в определенных кругах как человек, близкий по взглядам русским националистам, но формально являвшийся членом КПСС-КПБ. Книга очерков, опубликованная за 2 года до его смерти, выглядит немного эпатажной критикой увлечения западноевропейской культурой, грубости и вандализма, загрязнения лесов, а также распространения слухов и веры в сверхъестественное. Также автор слегка коснулся темы антисионизма, темы, которой он уделял много времени за пределами сборника. Однако за эпатажностью скрываются интересные детали своего времени.

Критикуя на с. 9 англоязычный репертуар дискотеки в Бресте, В. Бегун упоминает о своих поездках в Великобританию, где он побывал в Бирмингеме и Эдинбурге (такие поездки, очевидно по линии контакта компартий, это был шанс на миллион для простого советского гражданина, например, моя тетя работала в ЧССР некоторое время, и это уже считалось крутым). С идеей Бегуна о популяризации отечественных, в том числе белорусских песен на танцплощадках трудно не согласиться, но в контексте его возможностей ездить на Запад, мысль звучала как совет сытого голодным.

На с. 14 своей книги Владимир Бегун упоминает моду переделывать пластиковые упаковки от зарубежных стиральных порошков в сумки. Пластиковые сумки-пакеты с яркими надписями появились в СССР в 1970-х гг. и считались шиком моды. Дефицит таких сумок породил "лайфхак" переделывать упаковки из-под стиральных порошков в сумки. Интересно, что порошок "Персил", который раскрутился не по-детски уже после распада Союза, в 80-х попадал в Минск как югославский порошок. Также улыбку вызывает упоминание сербско-хорватского языка: сегодня это уже 2 особых языка, а еще 40 лет назад считались одним целым...

Далее автор на с. 15 дает дельное замечание об ошибке в написании имени Беата Тышкевич латиницей на сумке одного модника, этим выдавая свои неплохие знания не только английского, но и польского языков. Правильное написание имен собственных латиницей и сейчас остается проблемой. И еще одно замечание в тему полиэтиленовых пакетов: "Хотелось бы сообщить нашим модницам, что привозимые с Запада полиэтиленовые мешки совсем не предназначены для повседневного ношения. Днем в магазине в них складывают покупки, а вечером - обычный мусор. И преспокойно выбрасывают. Свидетельствую это не понаслышке, а как очевидец" (с. 17).

В очерке "Человек с собою наедине" о грубости  и вандализме, В. Бегун, признавая международность проблемы надписей на стенах ("Свидетельствую, например, что Эйфелева башня в Париже тоже изгажена надписями" (с. 27)) ехидно замечает: "Ведь на стенах не пишут слова "Песняры" или "Верасы", не обозначают опер и симфоний..." (с. 29). Улыбнуло :)

В сноске на с. 28 автор заявляет, что название группы KISS происходит не от слова "поцелуй", а от сокращения Kings in Satan's Service (короли на службе Сатаны), но большинство знатоков темы утверждают, что как раз группа названа в честь романтического жеста, а не королей или рыцарей, которые служат Дьяволу. Там же Бегун бездоказательно утверждал, что название группы AC/DC тоже "сатанинское" от сокращения "Антихрист/смерть Христу". Это тоже был дух времени, как ложная приписка тексту песни Moscau агрессивного содержания.

На с. 37 Владимир Яковлевич призывает спасать белорусские леса от загрязнения мусором, чтобы они не были как под г. Руайян во Франции. Поддерживаю, как и призывы автора развивать критическое мышление, не верить слухам и распространяемой информации оккультного характера...

"Свое и чужое" может быть предметом споров из-за эпатажности книги, содержащихся там идей и возможного некоторого лицемерия ее автора, который определенно имел более широкий доступ к благам, чем обычный минчанин, и ездил за границу куда чаще тех, кого сам упрекал в преклонении перед Западом. Но взвешивание "за" и "против" любого явления проблематично, если нет разных точек зрения. В идеале хороши публицисты с уравновешенным взглядом на проблемы, но порой и полярные точки зрения помогают лучше увидеть картину.

Когда готовился писать этот материал, мне попадалась информация о скандальном характере Бегуна и даже сравнения его с Ольгой Бондаревой, современной белорусской пророссийской активисткой, которая прославилась среди оппонентов властей РБ своими жалобами на людей и мероприятия, которые ей показались чем-то крамольными. Но я не согласен с такими аналогиями. Бегун был крупный чиновник, активно цитировавший классиков мировой литературы, владеющий неплохо несколькими иностранными языками, выступавший за продвижение белорусской музыки в массы и избегавший откровенно грубой речи. У упомянутой выше активистки я не замечал таких признаков, если судить по тому, что она пишет или снимает в интернете. Поэтому можно Бегуна не любить, но не все, что он писал, заслуживает осуждения.


Книга Н. Рузинова "Запутанный след", опубликованная в 1958 г. в Минске, может представлять собой литературно обработанный опыт комсомольских дружинников, которых в 1950-х называли бригадмильцами. Жанр милицейского детектива имеет свои законы, которые не всегда совпадают с реальностью. Но в книге есть интересные детали. Особенно мое внимание привлек рассказ о бригадмильцах Донбасса.
 
Название "Сталино" носил в 1929-61 гг. Донецк. В 1956 г. был развенчан культ личности Сталина, но топонимика и памятники в честь бывшего "вождя народов" сохранилась до начала 60-х гг. Поэтому в книге 1958 г. название города не скрывали, а о Сталине уже не писали ни хорошего, ни плохого.

На с. 6-7 говорится о том, как в Кировском районе хулиганы на танцах в клубе устроили драку и прогнали комсомольский патруль, обозвав дружинников милицейскими прихлебателями и закидав их машину камнями. Но здесь нет никакой политики. Хулиганы в СССР были всегда в молчаливой неполитической оппозиции государству и тем, кто его представляет. Старожил Минска Санько рассказывал мне, что знал ватагу хулиганов, которые садились играть в карты на коммунистов разной внешности, а потом искали в городе похожую на предложенный победителем типаж жертву и спрашивали: "Товарищ, вы коммунист?". Тех, кто отвечал утвердительно тут же избивали. А один эмигрант из Ирана рассказывал, как они всем классом травили школьного муллу ради забавы. Поэтому, возможно такие действия были своего рода отдушиной или молодежным протестом для жителей разных тоталитарных государств без программы политических перемен...

Зарубежные детективы

Среди зарубежных детективов, кроме Чейза удалось обнаружить несколько интересных с точки зрения истории и страноведения экземпляров.

Книги венгерского Андраша Беркеши, включая титульное произведение этого сборника -- "Перстень с печаткой", относятся к жанру политического детектива. В "Перстне" описывается не только детективный сюжет, но и события, относящиеся к борьбе венгерских подпольщиков с прогитлеровским режимом в стране, а также послевоенные репрессии (один из участников Подполья отсидел в тюрьме несколько лет в просоветской Венгрии, пока не было доказана его невиновность). Есть тема Революции 1956 г. (у Беркеши, убежденного коммуниста, и в советской историографии это событие названо "контрреволюцией", но большинство историков мира называют венгерское восстание именно революцией).  Революционеры 1956 года представлены в книге как хулиганы и бандиты. Но их участь после разгрома показана в романах Беркеши реалистично: многие прошли через тюрьмы, поражение в правах, а потом снова жили и работали в стране. Об эмигрантах А. Беркеши пишет не так жестко, как вышеупомянутый памфлетист Прокша: одних он жалеет как заблудших, других осуждает как предателей. 
 
В двух произведениях встречается колоритный персонаж Оскар Шалго, который успел побывать и следователем, работавшим на гитлеровцев, и подпольщиком, боровшимся с нацистами, и эмигрантом, который, в конце концов, оказывается венгерским разведчиком, и наконец, пенсионером, который помогает венгерским спецслужбам ловить шпионов и убийц. В советском жанре милицейского детектива все проще и схематичнее. Социалистический реализм как направление литературы было бы правильнее назвать разновидностью романтизма: там злодеи порочны во всем, а те, кто с ними борются, обладают широкой палитрой хороших качеств с редкими вкраплениями отдельных недостатков. Поэтому образы Шалго, побывавшего в по разные стороны баррикад, или колеблющегося Кальмана Борши, главного героя "Перстня с печаткой", могли быть неплохим разнообразием для любителей детективного жанра СССР.

Еще одна интересная деталь. В детективных романах Беркеши положительные и нейтральные герои без проблем курят сигары, которые не надо "доставать", ездят на иномарках, а не только венгерских автомобилях, имеют доступ к иностранной валюте и живут на виллах. Не один советский читатель мог задуматься: а что, так можно? Недаром остряки из Страны советов называли Венгрию "страной гуляшного социализма" и "самым весёлым бараком соцлагеря".

Книга Ю. Менчика "Расплата за ошибку" (М.: Воениздат, 1982) не только дает советскому читателю ненамеренное свидетельство о том, что жизнь в Чехословакии качественно лучше, чем СССР и балует его политическим детективом. Там есть и более интересные детали.

На с. 37 есть интересный сюжет второго плана. Классная руководительница сына одного из милицейских офицеров на уроке обществоведения разбирала слово "суверенитет" и спросила этого мальчика как он понимает это слово. Мальчик сказал, что пусть господа-прогрессисты катятся к черту со своим суверенитетом или рабочие им покажут. Учительница стала его высмеивать перед классом и он ушел с урока домой. Также эта же классная в мае 1968 г. распустила пионерский отряд и создала новый отряд "Юнак" ("Юноша"). Получается, сторонников социализма с человеческим лицом называли в ЧССР прогрессистами. Учителя могли по своей инициативе распускать просоветские организации для детей и создавать альтернативу. А на уроке обществоведения могли разбирать идею суверенитета - независимости страны во внешних делах и верховенства государственной власти во внутренних делах. Последнее могло быть больной темой для многих чехов и словаков, которые видели как их государство зависит от СССР и во внешних и во внутренних делах, что стало для них очевидным летом 1968 г.

На с. 55 упоминается как "возрожденцы готовятся к годовщине". А дальше идет описание уличных стычек протестующих с милицией в августе 1969 г. в годовщину ввода войск Варшавского договора в ЧССР. Не факт, что описанное в книге с милицейской точки зрения соответствует правде, но в указанные дни 1969 г. в Чехословакии действительно были волнения, с битыми витринами, стычками с милицией. Даже снова пролилась кровь. Если о событиях Пражской весны 1968 г. знают многие, то об их повторении год спустя мало кто в бывшем СССР вспоминал. Поэтому детектив Менчика хорошо напомнил об этом.

Кстати, и в этой книге говорится об эмигрантах заблудших или предавших Родину. Уровень жизни чехов и словаков был выше, чем в целом в СССР, но это не удерживало от отъезда за рубеж. Впрочем, и в венгерских и в чехословацких детективах как-то не видно, чтобы покинуть страну было трудно, но художественные книги не всегда отражают реальность...

Во второй части речь пойдет в большей мере о собственном творчестве Лилии Тыновской. Поэтому продолжение следует :)

30.06.2025

Нестандартныя лакацыі для сямейнага адпачынку

 Гэта не рэклама, хоць гаворка пойдзе не пра нейкія бесплатные месцы, кшталту берага возера. Я вяду блог па прынцыпу нулявых даходаў і па магчымасці нулявых расходаў, бо добра ведаю, што хто плоціць, той і камандуе, а я цаню свабоду творчасці. Таму яшчэ раз паўтаруся, што мне не плоцяць уладальнікі гэтых месцаў адпачынку за напісанне такіх тэкстаў і нават не ведаюць, што я вырашыў пра гэта напісаць.

Гэты пост нарадзіўся спантанна, калі набралося фотаграфій з некалькіх мясцін, якія я не планаваў даследваць грунтоўна.

Кантактны заапарк (сядзіба) "ДаРэні" ў вёсцы Чапялі пад Салігорскам

Асаблівасць: камбінацыя кантактнага заапарка з крэатыўным музеем побыту ХІХ-ХХ ст.

Уваход у заапарк. Магчыма шыльду рабіў разьбар Юрась Камандзірчык ?

Від на заапарк унутры

Клеткі з жывёламі, драўляны мядзведзік і галава майго малодшага сына


У клетках і за агароджамі свойскія і дзікія жывёлы.

Мае сыны назіраюць за экзатычнымі курамі.

Гэты белы сабака круціўся з намі ўвесь час, што мы былі ў заапарку

Па цэнтры тэрыторыі агляду пад навесам знаходзіцца мініяцюрны музей пабытовых рэчаў ХІХ-ХХ ст. Тут і кераміка, і дыскавыя стацыянарныя тэлефоны,  і пральныя машыны нашых продкаў у выглядзе бочак і дошак. :)


За музеем пад навесам можна ўбачыць савецкія машыны і матацыкл, пераробленыя ў клумбы, а таксама катушку для провада, ператвораную у драўляную інсталяцыю.

За кадрам застаўся яшчэ батут ля ўваходу і цэтлік на агароджы загона восліка, які пазначаў, што на тако жывёле ў Іерусалім уязджаў Ісус Хрыстос.

Гаспадары заапарка - людзі творчыя, працавітыя і цікавыя. Гэта муж і жонка, якія вядуць справу як сямейны бізнес і хобі адначасова. Іх рэлігійнасць можна заўважыць па незвычайных імёнах для сваіх дзяцей, якія яны абралі і па цэтліку для асла. 

За тую гадзіну, што мы пабывалі ў заапарку, акрамя нас там пабывала яшчэ адна сям'я.

Пазней з Інстаграма гэтай ініцыятывы я даведаўся, што яшчэ іх платныя паслугі ўключаюць ежу з печы, катанне на поні і лазню. З гэтай прычыны яны часцей пазначаны як сядзіба, а не заапарк.

З недахопаў, але непрынцыповых, магу зазначыць вымушаную кампактнасць тэрыторыі заапарка, бо гаспадары не могуць сабе дазволіць арэндаваць больш; практычна за ўсё трэба плаціць: уваход, корм для жывёлаў (ну, гэта зразумела) і батут, але такі бізнес не мае вялікай прыбытковасці, ды і не казаў б што плаціў шмат, хоць не памятаю дакладна колькі аддаў за кожны пункт; нарэшцэ недахопам можна назваць і адсутнасць грамадскага транспарту непадалёк, але на машыне ад трасы Мінск-Салігорск там зусім недалёка. Таму лепш туды ехаць сваім транспартам.

Фота зроблены 5 ліпеня 2024 г.

База адпачынку "Прудавое" (Смалявіцкі раён, недалёк ад Кургана Славы)

Асаблівасць: спалучэнне сямейна-сяброўскага адпачынку з магчымасцю заказаць забаўляльную праграму.

Уваход на тэрыторыю

Пляцоўкі для адпачынку і бяседкі

Домікі для гасцей


Атракцыён "Энгрі Бёрдз"

Баскетбольна-валейбольная пляцоўка


Выхад на возера, дзе можна катацца на чоўне.

І само возера. Месца, дзе тут можна купацца на тэрыторыі базы, я не знашоў. Бераг зарос, а на прыстань так проста не пускаюць, толькі катацца на чоўне за плату.

За кадрам засталіся выгоды нумароў для гасцей, лясная частка аграсядзібы, больш дэталёвы від бяседак, лазня. Пазней на сайце базы я даведаўся і пра наяўнасць вяровачнага гарадка :)

Тут клас майго старэйшага сына адзначыў гэтым летам заканчэнне 9 класаў. Для іх былі арганізаваны розныя конкурсы, квесты і забавы, сярод якіх катанне на квадрацыкле, лазертаг, гульні з мячом. Мае дзеці не ва ўсім з гэтага ўдзельнічалі, але праграма была цікавай.

Бацькі смажылі шашлык на мангале ля арэндаванай бяседкі. Быў выходны дзень (праўда не для мяне, бо мусіў прывезці сваю сям'ю на месца, потым ехаць працаваць амаль увесь дзень і толькі вечарам я пабываў у сядзібе), і такіх кампаній у бяседках было шмат. Тут і там танчылі пад музыку, смажылі шашлыкі, гулялі з мячом...

Я не памятаю колькі заплаціў за адпачынак, бо расходы на выпускны сына ўключалі ў сябе і іншыя моманты і склалі некалькі соцень рублёў і гаворка ішла пра вялікую групу адпачываючых. 

З недахопаў магу падкрэсліць загружанасць базы ў выходныя дні. Калі хтосьці хоча ціха адпачыць з сям'ёй, то прыйдзецца мірыцца з шумнымі кампаніямі па суседству. Таксама без свайго транспарту сюды дабірацца праблематычна (але магчыма, бо недалёк прыпынак для міжгародніх аўтобусаў).

Фота зроблены 14 чэрвеня 2025 г.

Магчымы працяг тэмы :)

Гл. таксама пасты пра Азярцо і Дукору.

01.06.2025

(Не)звычайныя вуліцы Мінска

 Папярэдні пост на тэму цікавостак мінскай урбністыкі быў звязаны з нестандартнымі назвамі вуліц. Цяпер звярну ўвагу на некалькі звычайных вуліц з малавядомымі асаблівасцямі.

Усіхсвяцкая

Вуліца Каліноўскага ахоплівае даволі шырокі дыяпазон адрасоў вакол сябе. Нават дамы, якія стаяць бліжэй да суседніх вуліц Кедышкі і Цікоцкага, нярэдка адносяцца да вуліцы імя "Яські, гаспадара з-пад Вільні". Тым не менш, будынкі Ўсіхсвяцкай царквы, якія проста стаяць побач з праезнай часткай Каліноўскага адносяцца да вуліцы Ўсіхсвяцкай. Прычым, гэта адзіны адрас вуліцы імя усіх святых (д. 2).

Дакладнай інфармацыі на гэты конт не маю, але ёсць чуткі, што спонсары будаўніцтва царквы не жадалі, каб храм стаяў на вуліцы імя беларускага Гевары, які змагаўся з Расіяй і праваслаўем. У выніку вырашылі назваць Усіхсвяцкай праезд ад вул. Каліноўскага да вул. Гінтаўта ў раёне 56-га км МКАДа.

Усіхсвяцкая днём...

... і амаль ноччу. Агні на даляглядзе - гэта месца, дзе вуліца усіх святых саступае месца кварталам Уручча і Новай Баравой.

На вуліцы знаходзіцца аўтасалон, шынамантаж і яшчэ некалькі структур, звязаных з аўтамабілямі, але царква на вышэй апублікаваных фота -- гэта адзіны будынак з "прапіскай" на вуліцы ўсіх святых.

У чым незвычайнасць: У Мінску ёсць вуліцы і завулкі, дзе засталося 1-2 дамы, але гэта вынік ушчылення гарадской забудовы, калі адны вуліцы "з'ядаюць" іншыя. Незвычайнасць Усіхсвяцкай у яе прызначэнні пад канкрэтны будынак.

Таксама: Усіхсвяцкая на маіх старых відэа. Частка 1 і 2.

Пятра Мсціслаўца

Гэта вуліца была пабудавана ў адносна новым мікрараёне "Маяк Мінска" на былой пустцы насупраць квартала Усход-1.

Гэта вуліца двойчы злучае вуліцы Язмінавую і Кірылы Тураўскага: ...


уздоўж задняй сцяны Дана Мола...

...і ў раёне, дзе на Тураўскага пачынаецца аўтастаянка ля Дома Міласэрнасці, а на Язмінавай такая ж стаянка ля Нацыянальнай біблятэкі.

У чым незвычайнасць: У беларускай сталіцы ёсць вуліцы, раздзеленыя на некалькі частак, але звычайна гэта звязана з ушчыленнем забудовы і выглядзіць у форме перасячэння адной вуліцы іншай. Напрыклад, Наваўфімская вуліца ля станцыі метро Інстытут Культуры раздзелена забудовай Магілёўскай вуліцы так што частка знаходзіцца ў Чкалаўскім мікрараёне, а частка значна далей ля чыгуначнага палатна ў невялічкім аазісе сядзібнай забудовы паміж вуліцамі Льва Талстога, Слонімскай і Магілёўскай. Скрыжавання Магілёўскай і Новаўфімскай вуліц фактычна няма, але відавочна яно некалі было.  А вуліца Пятра Мсціслаўца спраектавана як дзве амаль паралельныя вуліцы ў новым гарадскім квартале. Навошта так было рабіць мне невядома.

2025 г. Усе фота зроблены А. Берастоўскім

11.05.2025

1970-я: эпоха Машэрава, хіпі, перамен у Мінску, дэфіцыту і катастроф

 Гэта апошні пост пра мінулыя дзясяцігоддзі, які я пішу тут, і прычына даволі банальная: у адрэзку 1971-1980 гг. на маё жыццё выпадаюць толькі 2 апошнія гады. А праект, у рамках якога я ўжо апісаў 80-я, 90-я, 2000-я, 2010-я і планую таксама ахапіць першую палову 2020-х гг., перш за усё гэта мае назіранні і мемуары, а не праца з успамінамі і дакументамі.

Тэхнічна я магу прывязаць сюды магчымы невыразны ўспамін для захавання хоць-якой мемуарнасці: з маёй памяці дзяцінства ёсць момант, калі я злез з ложка, надзеў тапачкі і кудысці накіраваўся ісці. Чамусьці ў больш свядомым дзцінстве  быў абсалютна ўпэўнены, што мне было тады 2 гады. Гэта магчыма, бо ў мяне ёсць больш дакладныя ўспаміны пра падзеі, што адбыліся са мной, калі мне было 3-4 гады, і гэтыя ўспаміны пацвярджалі іншыя людзі. Значыць, можна дапусціць, што некаторыя моманты з 1970-х я магу памятаць і маю маральнае права прывязаць гэты пост да ланцуга апісанняў дзясяцігоддзяў гісторыі Беларусі :)

Карыкатура на хіпі ў беларускім гумарыстычным часопісе 1970-х гг., знодзеная на прасторах інтэрнэта.

11 жніўня 1971 г. хіпі ў Гродна нечакана заявілі пра сябе і  паспрабавалі правесці дэманстрацыю пратэсту ў адказ на пераследаванне іх субкультуры ў СССР. У акцыі ўдзельнічалі не толькі хіпі з горада, але і іх таварышы з Вільнюса, Таліна, Ленінграда і Мастоў. Групамі па некалькі дзясяткаў чалавек яны прайшлі з плакатамі па некалькіх вуліцах Гродна, каб сабрацца на Савецкай плошчы, але міліцыя і КДБ хутка пачала затрымліваць удзельнікаў мерапрыемства і запіхіваць у аўтобусы, схаваныя ў прылеглых да плошчы дварах (такую тактыку выкарыстоўваюць не толькі сучасныя беларускія сілавікі). Далей у залежнасці ад паводзін затрыманых іх або везлі за межы горада і выпускалі або, пры супраціўленні, прымусова стрыглі ім доўгія валасы і рвалі вопратку. Пазней частка ўдзельнікаў была звольнена з работы або адлічана з навучальных устаноў.

Хоць афіцыйна пра гэту падзею вырашылі не паведамляць грамадзянам Саюза, журналісты і  пісьменнікі БССР пачалі весці элементы інфармацыйнай вайны з хіпі. І карыкатура вышэй таму сціплы прыклад. З гэтага вынікае, што пратэст хіпі мог выклікаць сур'ёзную занепакоенасць з боку партыйных чыноўнікаў не толькі БССР, але і Масквы.

1965-80 гг. можна было назваць эпохай Машэрава. Самы доўгавечнік срод кіраўнікоў БССР увашоў у гісторыю як камуністычны лідар, спрабаваўшы выкарыстоўваць элементы тэхнакратыі, не выходзячы за рамкі склаўшыхся савецкіх камуністычных традыцый. На яго кіраванне прышоўся росквіт індустрыльнага развіцця пасляваеннай Беларусі і актыўнае ўключэнне спецыялістаў (у тым ліку беспартыйных) у прыняцце рашэнняў на месцах. З другога боку, з падачы Машэрава было асушэнне балот Палесся, якое нанесла шкоду экалогіі рэгіёна. Працягвалася палітыка русіфікацыі, якая выразілася ў скарачэнні колькасці сярэдняга навучання на беларускай мове і пашырэнні ролі рускай мовы ў справаводстве.

Неадназначна і дзейнасць Машэрава для сталіцы Беларусі. Па яго рашэнні была знішчана частка гістарычнай забудовы ў раёне вуліцы Няміга. Але пры ім Мінск атрымаў статус горада-героя 26 чэрвеня 1974 г. Таксама пры Машэраве ў 1977 г. пачалося будаўніцтва мінскага метро.

Гібель Машэрава ў аўтакатастрофе пад Мінскам у 1980 г. паказала, што для многіх беларусаў ён быў народным лідарам, бо на ўсім шляху руху яго пахавальнага картэжа стаяла незвычайна шмат людзей,  нягледзячы на дождж, а арганізатары пахавання баяліся, што ў натоўпе пачнецца цісканіна. Машэраў быў чалавекам сваёй сістэмы, але пры гэтым запомніўся імкненнем дапамагаць людзям, чым відавочна заваяваў папулярнасць на фоне розных партыйных чыноўнікаў, для якіх фармалізм меў большае значэнне, чым вынік працы.

Аднак росквіт прамысловага развіцця не значыў росту дабрабыту жыхароў БССР. Дэфіцыт і нізкія рэальныя даходы насельніцтва былі праблемай усёй савецкай эканамічнай сістэмы. Быў такі жарт: "Доўгая, зялёная, пахне каўбасой. Што гэта? Электрычка з Масквы!". Аднак мне вядома і пра каўбасныя рэйды з Рэчыцы ў Мінск, і пра паездкі з Беларусі рачным транспартам ва Украіну за каўбасой. Таму ўспаміны многіх беларусаў, якія з настальгіяй узгадваюць 70-я, служаць толькі добрым прыкладам таго, як выбарча працуе памяць чалавека.

Так атрымалася, што на 1971-80 гг. у БССР адбылося незвычайна шмат катастроф са значнымі чалавечымі ахвярамі. 

Дзясяцігоддзе пачалося моцным выбухам на мінскім радыёзаводзе ў 1972 г., які забраў жыццё ад 103 да 143 чалавек і раненнем яшчэ больш за сотню. 

Руіны завода футляраў пасля выбуху. Крыніца фота тут.

Гэта здарэнне стала не толькі адным з самых маштабных у гісторыі Беларусі, але і адным з самых вядомых. Гэту інфармацыю не сталі схоўваць ад насельніцтва і я чуў пра яе яшчэ дзіцём у 1980-х гг.

У 1977 г. адбылася чыгуначная катастрофа пад Мінскам, якая пазбавіла жыцця 22 чалавекі (яшчэ 82 атрымалі траўмы). Распаўсюджана думка, што гэта была найбуйнейшая чыгуначная катастрофа ў гісторыі Беларусі, але ў 1919 г. была яшчэ адна больш маштабная. Пра здарэнне на чыгунцы газеты тады пісалі мала, больш інфармацыі ішло па "сарафанным радыё".

Яшчэ адно маштабнае ДТЗ адбылося ў 1980 г. у Мінску на Запарожскай плошчы. Бензавоз перакуліўся на дарозе, іскра запаліла праліты бензін, і людзі, якія знаходзіліся там, дзе было праліта паліва, у тым ліку большасць пасажыраў і кіроўца аўтобуса № 62 згарэлі жыўцом. Загінула 23 чалавекі. Пра гэта здарэнне не распаўсюджвалася афіцыйная інфармацыя, але я чуў пра яе ад свайго дзеда ў канцы 80-х як пра пажар на Круглай плошчы, прычым дэталі былі даволі блізкія да праўды.

На 70-я прыйшлося і некалькі не такіх маштабных авіякатастроф у беларускім небе. Але чуў я толькі пра адно здарэнне: у 1980 г. падчас авіяшоў над Баравой пад Мінскам пілот невялікага самалёта не справіўся з кіраваннем і загінуў пры падзенні крылатай машыны. Дакументальных пацверджанняў таму ў адкрытым доступе я пакуль не сустрэў, але чуў гісторыю ў амаль аднолькавых дэталях ад двух незнаёмых паміж сабой пажылых людзей.

***

Гэты перыяд гісторыі адзначыўся іншымі момантамі, якія пакінулі свой адбітак на гісторыі Беларусі і побыце беларусаў.


Кубік Рубіка, які і ў нашы дні не забыты, быў распрацаваны ў 1974 г. Эрнё Рубікам.

Пластыкавыя сумкі-пакеты, якія ў 90-я пацяснілі сумкі з тканіны, з'явіліся ў 70-я ў СССР і мець такую сумку з фірменным лагатыпам было вельмі крута. 

Таксама ў 1980 г. у Маскве адбыліся 2 падзеі, закрануўшыя БССР і беларусаў: Алімпіяда-80 і смерць У. Высоцкага. У той час хадзіў жарт: "Брэжнеў - гэта дробны палітычны дзеяч эпохі Высоцкага". Апальны паэт і спявак меў неверагодную папулярнасць у Саюзе, і яго смерць закранула больш людзей, чым гібель Цоя праз яшчэ 10 год.

А ў 1979 г. СССР увёў войскі ў Афганістан. Гэта падзея закранула і маю сям'ю, бо мой бацька двойчы пабываў там у наступным дзясяцігоддзі. Але яму пашанцавала вярнуцца жывым і здаровым, а некалькі соцень беларусаў вярнуліся адтуль у цынкавых трунах. З таго часу ўзнікла сацыяльная група удзельнікаў той вайны, вядомая як "афганцы". Але узнікненне і нават пэўны уплыў руху "афганцаў" (як і чарнобыльцаў) на падзеі ў Беларусі адносяцца ўжо да канца 80-х і 90-х гадоў.

Таксама ў гэты час яшчэ гулялі ў штандар і квач, а з таго часу гэтыя гульні амаль забытыя.

09.04.2025

Надо ли мне менять профессию?

 Те, кто читают мой блог уже некоторое время, могли заметить, что я зарабатываю на жизнь, обучая английскому языку и занимаясь переводами, хотя пишу здесь больше об истории, чем о переводческом деле. Времена меняются, и труд человека все чаще заменяют компьютерные программы. Мой труд уже не исключение.

Гугл-переводчик стал значительно лучше, чем когда я писал о нем и подобных вещах 8 лет назад. За последние годы не раз становился свидетелем успешного использования программы для общения людей из разных стран между собой, когда просто надиктовывают мысль оригинала, машинный переводчик распознает ее, выдает текст перевода и озвучивает его. Ошибки распознавания оригинала и выбора неудачных слов в переводе еще сохраняются, но качество работы "транслейта" и подобных программ растет.

Искусственный интеллект начинает заменять преподавателей иностранных языков в общении с обучаемыми. Пока мало знаю в чем именно, но вызов живым учителям уже брошен.

И все же пока остаются вопросы и ситуации, когда человека нельзя заменить программой. Например, сертифицированный перевод. Есть много случаев, когда переводчик расписывается за качество своей работы в нотариальной конторе, ЗАГСе, БРТИ, отделении милиции. Также появление новых прогрессивных вещей не означает исчезновение старого: бумажные книги по-прежнему покупают и читают, есть конные повозки, отопление дровами и углем, хотя все это потеснили новые явления. Поэтому какая-то часть работы для переводчиков и преподавателей иностранных языков должна оставаться, даже когда (если) технический прогресс найдет им практически равноценную замену.

Возможно, однажды упадут цены на услуги, которые кормят меня сегодня.  Еще больше вероятности, что программы будут выполнять роль заводских машин, а переводчики и учителя языков -- их операторов, контролирующих качество работы.

Пока мне хватает работы. Однако помимо технического прогресса на ее наличие влияют постоянные изменения законов в Беларуси, из-за чего приходится учитывать все больше и больше ограничений и тонкостей. Поэтому вопрос в заглавии поста оставляю открытым :)

Предыдущий пост на эту тему

06.04.2025

Прагулка па Залатой Горцы

5 сакавіка гэтага года ў мяне атрымалася нечаканая магчымасць прагуляцца па вуліцы Залатая Горка паміж дзелавымі сустрэчамі. Гэта нельга паўнавартасна аднесці да катэгорыі "здымкаў на бягу", як тут, бо часу хапала, але не прэтэндую на грунтоўнае апісанне вуліцы. 

Адзначу яшчэ адзін істотны момант: не трэба блытаць назву вуліцы з назвай аднайменнага мікрараёна і гістарычнага раёна беларускай сталіцы. Пра гэта не так даўно пісаў і здымаў Д. Блішч тут.

Здымкі ідуць пераважна ў тым парадку, у якім пралягаў мой маршрут.




Шпацыр пачынаецца з лесвіцы, якая дапамагае вырашыць праблему перамяшкання па ўзгорку, у гонар якога названы і вуліца,і гістарычны раён. Дарэчы, калі з горкай усё болей-меней зразумела, няма дакладнага тлумачэння паходжання яе "золата". 2 асноўныя тлумачэнні краязнаўцаў: 1) залатое лісце на ўзгорку увосень; 2) легенды пра разбойнікаў, хаваўшых золата і скарбы на гэтай горцы. Адзначу таксама, што пад'ём/спуск па "залатой горцы" даступны і тым, што перамяшкаецца на калясках або вядзе дзіцячую каляску праз пандусы ля праезнай часткі. І гэта вельмі добра!

Вуліца пераходзіць у вул. Гікалы, пра якую я ўжо пісаў. На фота 1-я дзіцячая паліклініка, адзінае, ці, можа, амаль адзінае месца ў беларускай сталіцы, дзе можна вакцынаваць непаўналетніх пацыентаў ад алергіі.


Від у бок, адкуль пачынаецца вуліца Залатая Горка


У час, калі нават легендарныя магазіны (напр., "Акеан") былі скуплены буйнымі сеткамі кшталту "Санты", "Суседзяў" і "Еўраопта", універсам "Залатагорскі" захаваў сваю ідэнтычнасць.

Праз дарогу ад "Залатагорскага" -- маленькі магазін кветак прама ў жылым доме. І таксама з пандусам, для людзей з парушэннямі апорна-рухальнага апарату :)
 


Афармленне балконаў і уцяпленне сцен на Залатой Горцы -- справа індывідыальных густаў, без неабходнасці адпавядаць пэўным стандартам архітэктуры, ва ўслякім разе на няцотным баку ў раёне дамоў 7-15. Яшчэ на доме 13 расце плюшч, які можа выглядаць прыгожа ў летні час...


Архітэктура цотнага боку мае крыху больш асаблівасцяў, чым дамы на няцотным...

Здаецца, паміж Залатой Горкай, 8 і Чырвоназоркавай 7 у дварэ схаваўся аднапавярховы домік :)

У цэнтра сацыяльнага абслугоўвання насельніцтва Савецкага раёна Мінска: добрыя беларускамоўныя цэтлікі, прыкольныя амаль дызанерскія сметніцы ля ўвахода, абшыўка ўцяплення сцяны, якая хоць і выглядае латкай, але ж пазначае лакацыю аб'екта.

Адразу за 9-м домам Залатой Горкі ў дварэ бачна канструкцыя з чырвонай цэглы. Гэта відавочна падсобныя памяшканні для жыхароў аднаго з мясцовых дамоў. Заўважаў, што з такой цёмна-чырвонай цэглы часта будавалі ў 1950-х гг.

Гэты дом адносіцца да вул. Чырвоназоркавай, але геаграфічна знаходзіцца на Залатой Горцы. Бачна, што з афармленнем балконаў тут ўсё строга, але абшыўка сцен уцяпляльнікам застаецца пытаннем асабістага выбару жыхароў.

У доме 5, таксама па Чырвонзоркавай, працуе фірма па стварэнню магільных помнікаў і агароджы, насупраць сваёй майстрэрні яны зрабілі невялічкую каменную інсталяцыю. А што? Таксама мясцовая славутасць, як лесвіца і "Залатагорскі"...

Асвятленне Залатой Горкі робіцца не ліхтарамі на слупах, а вось такімі лямпамі на правадах па-над дарогай.

Від на суседнюю Чырвоназоркавую і знакамітую "глушылку". Гэта вышка рабіла перашкоды для трансляцыі замежных радыёстанцый у БССР. У 1963 г. яе жадала ўзарваць група студэнтаў-дысідэнтаў на чале з Сяргеем Ханжанковым (1942-2016). Тэракт прадухіліў КДБ і вышка стаіць па гэты дзень.


Далей па няцотным боку ідзе тэрыторыя, агароджаная плотам з дрэнажнай цэглы, і тэхнічныя будынкі з чырвонай цэглы пад белай фарбай.

Від на уваход на тэрыторыю праз жалезную браму. Гэты участак вуліцы выглядае закінутым.

Насупраць закінутага ўчастка знаходзіцца шпіталь для супрацоўнікаў тылу МУС і дэпартамента фінансаў

Уздоўж дома 3 па Залатой Горцы. Добра бачны выезд на вуліцу Казлова.

Паміж дамамі  1 і 3 у дварэ стаіць трансфарматарная падстанцыя, на сцяне якой зрабілі такі прыгожы мурал. За дрэвамі злева выступае сілуэт Палаца мастацтваў. Акрамя Палаца месца за плотам на заднім фоне знакаміта дзвюма гістарычнымі славутасцямі: касцёлам Святога Роху і амаль зніклымі Залатагорскімі могілкамі.

Аздабленні фасада дома 2 па Залатой Горцы: круглыя вакенцы гарышча, ляпніна па-над верхнімі вокнамі і пад вокнамі другога паверху, фігурныя балконы...


У першага залатагорскага дома ў вочы кінулася навагодняя атмасфера ў упрыгожанні кафэ "Эйфарыя". Нагадаю, што гэта ўжо пачатак сакавіка...

Агульны від дома 1

Тут пачынаецца вуліца і завяршаецца мой шпацыр па ёй :)

Фота Андрэя Берастоўскага. Зроблены 5.03.2025 г.

Избранное сообщение

Надвор'е 2025-га

  У апошнія гады я рабіў эпізадычныя заметкі на тэму надвор'я (як, напрыклад, тут ). Але глабальнае пацяпленне і пагодныя анамаліі пабуд...